ΥΒΡΙΔΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ

Αντγος εα Ηλίας Α Λεοντάρης Επίτιμος Δκτης 1ης Στρατιάς & Τέως Αρχηγός ΓΕΕΦ

10 Μαρτίου 2022

Ανώτατη Διακλαδική Σχολή Πολέμου

Με ιδιαίτερη χαρά δέχθηκα και ασφαλώς αποδέχθηκα την πρόσκληση της Σχολής να είμαι σήμερα μαζ ί σας για να σας παρουσιάσω τις  απόψεις μου για ένα θέμα τόσο «αρχαίο», όσο ο Δούρειος Ίππος, θα έλεγε κανείς, αλλά και τόσο επίκαιρο ταυτόχρονα.

Έχω πλήρη συναίσθηση του γεγονότος ότι απευθύνομαι σε ένα διακεκριμένο ακροατήριο καθώς και της ευθύνης που συνοδεύει την τιμή της παραχώρησης του βήματος της Σχολής σας.

Πριν εισέλθω ωστόσο στο θέμα μας, θα ήθελα να ευχαριστήσω τη Διοίκηση και τους Επιτελείς της Σχολής, όχι μόνο για τη διευθέτηση των θεμάτων της σημερινής διάλεξης αλλά και για όσα προσέφερε η Σχολή, στα στελέχη της Εθνικής Φρουράς με την οργάνωση και διεξαγωγή των Σχολείων Επιχειρησιακής Σχεδίασης κατά την περίοδο της υπηρεσίας μου στην Κύπρο.

Γνωρίζω λοιπόν ότι απευθύνομαι σε επιτελείς στους οποίους θα ανατεθεί η ευθύνη των εισηγήσεων για το μέλλον των Ενόπλων Δυνάμεων αλλά και της επιχειρησιακής σχεδίασης της Ελλάδας και της Κύπρου καθώς και των χωρών από τις οποίες προέρχονται οι αλλοδαποί σπουδαστές σας.  

Ο «Υβριδικός Πόλεμος» το θέμα μας.

Όλοι ή σχεδόν όλοι οι ομιλητές αρχίζουν λέγοντας …… «ζούμε σε μια εποχή με ρευστές εξελίξεις, όπου η αβεβαιότητα κυριαρχεί, η σταθερότητα αμφισβητείται και η ασφάλεια κινδυνεύει»…. αλήθεια είναι.

Μόνο που η εποχή ή μάλλον η κάθε εποχή δεν  προκύπτει ξαφνικά…..είναι προϊόν διεργασιών, δράσεων και γεγονότων που σχεδιάστηκαν ή εξελίχθηκαν σε προγενέστερο χρόνο….. θέλω να πω με άλλα λόγια ότι αιφνιδιασμός, στην εποχή της πληροφορίας, δε δικαιολογείται…

Σ’ ότι μας αφορά ως Ελλάδα και Κύπρο, έχω δημοσίως εκφράσει την άποψη ότι ζούμε μια «εμπόλεμη» εποχή που εξελίσσεται από το 1974 και τη συνθέτουν όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά που σήμερα ονομάζουμε Υβριδικό Πόλεμο.   Ένας πόλεμος πολυδιάστατος ή μάλλον καλύτερα «πολυχωρικός» που προσαρμόζεται στα δεδομένα της κάθε επιμέρους περιόδου και διαρκεί…..

Σε αντιδιαστολή με την παραπάνω κλασσική εισαγωγή των ομιλητών, πρόσφατα, σε μια συζήτηση (σ’ ένα από αυτά τα άπειρα διαδικτυακά «πάνελ»), άκουσα μια άλλη προσέγγιση…. της μορφής…..«ζούμε σε μια εποχή διαρκούς διαπραγμάτευσης…. όπου οι απειλές ανανεώνονται, οι τόνοι εναλλάσσονται σε ένταση, νέες συνεργασίες και συμμαχίες δημιουργούνται, νέα τετελεσμένα προστίθενται στον κατάλογο των ήδη γνωστών…κλπ…».

Ακόμη κι αν δεχθούμε αυτή την προσέγγιση για το χαρακτηρισμό της εποχής που ζούμε, τα συνθετικά της στοιχεία, αν δεν αποκαλύπτουν, υπονοούν, κατά τη γνώμη μου, ένα είδος πολέμου που συνυπάρχει ή προϋπήρξε και οδήγησε στη διαπραγμάτευση.

Ας δούμε λοιπόν μερικούς ορισμούς. Τι είναι Πόλεμος;

Κατά τον Καρλ φον Κλαούζεβιτς, το σημαντικότερο θεωρητικό του πολέμου, «πόλεμος είναι μία πράξη βίας που αποσκοπεί στο να υποχρεώσει τον αντίπαλο να πράξει κατά τη δική μας βούληση». Ο ίδιος παρουσιάζει επίσης τον πόλεμο ως ένα εργαλείο για τη συνέχιση της πολιτικής και την επίτευξη των στόχων του. Δηλαδή θα έλεγε κάποιος … η συνέχιση της πολιτικής με άλλα μέσα.

Τι ορίζουμε ως Υβρίδιο, από το οποίο προέρχεται το επίθετο Υβριδικός;

Κατά το λεξικό, Υβρίδιο είναι το αποτέλεσμα της διασταύρωσης δύο γενετικά ανόμοιων ατόμων, τα οποία όμως εκφράζουν κάποιο κοινό χαρακτηριστικό με διαφορετικό τρόπο.

(βιολογία): το φυτό ή ζώο που έχει δημιουργηθεί με τη διασταύρωση ατόμων, τα οποία είναι γενετικά ανόμοια

(φυσική): συνδυασμός ηλεκτρικής ενέργειας ή πηγών ενέργειας

(τεχνολογία): η συνένωση και λειτουργία αλλότροπων μέσων ηλεκτρονικών εφαρμογών

Στην περίπτωσή μας λοιπόν, δεν καταφέραμε να συμφωνήσουμε σε έναν ορισμό για τον Υβριδικό Πόλεμο,  κάτι που να είναι αποδεκτό από το σύνολο της διεθνούς κοινότητας.

Σε μια προσπάθεια να συγκεράσουμε τις διαφορετικές  προσεγγίσεις και να αποδώσουμε πληρέστερα την έννοια, θα μπορούσαμε να διαμορφώσουμε έναν ορισμό ως εξής:

Υβριδικός πόλεμος είναι η σύζευξη πολλών και διαφορετικών δρώντων, μεθόδων και μέσων στο θέατρο επιχειρήσεων. 

Είναι μια σύρραξη στην οποία συμπράττουν συμβατικές και μη συμβατικές δυνάμεις, με σκοπό την επίτευξη ενός πολιτικού αποτελέσματος.

Στοχεύει στο να προκαλέσει σύγχυση για την φύση, την προέλευση και τον αντικειμενικό στόχο της απειλής. Διατηρεί δε το επίπεδο της εχθρότητας σε χαμηλότερο επίπεδο από έναν συμβατικό πόλεμο.

Στον πόλεμο αυτό επιτυγχάνεται συγχρονισμένη χρήση πολλαπλών οργάνων ισχύος μέσα σε ένα μεγάλο εύρος κοινωνικών λειτουργειών. Δηλαδή περιγράφουμε τον πόλεμο εκείνο που αναπτύσσεται ή εξελίσσεται με τη χρήση ή την αξιοποίηση πολλαπλών δυνατοτήτων, συντονισμένων χρονικά και τοπικά, που κατευθύνονται προς κάθε συνιστώσα του αντιπάλου κράτους ή οργανισμού,  ώστε να μεγιστοποιείται το προσδοκώμενο αποτέλεσμα.

 Στις ΗΠΑ, ο όρος «υβριδικός» καταγράφηκε για πρώτη φορά το 2002 στη μελέτη του US Naval Postgraduate School  «Future War and Chechnya: A Case for Hybrid Warfare».

Το 2006, ο Dr. Frank G. Hoffman (LTC/USMCR (R), Distinguished Research Fellow at the National Defense University χρησιμοποίησε τον όρο για να περιγράψει τις συμβατικές και ανορθόδοξες τακτικές πολέμου που εφάρμοσε η Hezbollah κατά του Ισραήλ. Ένας άλλος ορισμός του ίδιου αναλυτή και συγγραφέα ορίζει…

Ο «υβριδικός πόλεμος» ορίζεται ως «το μείγμα της φονικότητας της σύγκρουσης ενός κράτους με το φανατισμό και το υπερβολικό πάθος του ανορθόδοξου πολέμου».( “Hybrid war” is defined as a “blend of the lethality of state conflict with the fanatical and protracted fervor of irregular war.”)

Ο ίδιος θεωρεί ότι με μια πιο αναλυτική προσέγγιση ο «υβριδικός πόλεμος» είναι οι εκλεπτυσμένες επιχειρήσεις που συνδυάζουν συμβατικές και ειδικές επιχειρήσεις χαμηλής έντασης, επιθετικές ενέργειες στον κυβερνοχώρο και το διάστημα και ψυχολογικές επιχειρήσεις που χρησιμοποιούν τα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να επηρεάσουν τη λαϊκή αντίληψη και τη διεθνή γνώμη.

Θα μπορούσε επίσης, ο υβριδικός πόλεμος, να χρησιμοποιηθεί για να περιγράψει  μια αναθεωρητική μεγάλη στρατηγική η οποία εμπλέκει  «ένα ολοκληρωμένο σύνολο εργαλείων που κυμαίνεται από τις κυβερνοεπιθέσεις ως την προπαγάνδα και την ανατροπή, τον οικονομικό εκβιασμό και το σαμποτάζ, τον πόλεμο δι’ αντιπροσώπων και τον υφέρποντα στρατιωτικό επεκτατισμό».

 Τέλος πιστεύει ότι ο υβριδικός πόλεμος, στην πράξη, επεκτείνει το πεδίο της μάχης αξιοποιώντας πολλαπλούς στρατιωτικούς και μη στρατιωτικούς τομείς και διαστάσεις. Ο πολιτισμός, η ενημέρωση και η ροή της πληροφορίας, η οικονομία, η τεχνολογία και η κοινωνία στο σύνολό της μπορούν να γίνουν «πεδία μάχης» σε αυτό το πλαίσιο.

Ωστόσο σε επίσημο έγγραφο εμφανίστηκε πρώτη φορά το 2015, στο κείμενο της Εθνικής Στρατιωτικής Στρατηγικής των ΗΠΑ, όπου γίνεται αναφορά σε «υβριδικές συγκρούσεις».

Στο NATO, ο ίδιος όρος εμφανίστηκε το 2010, κατά τη Σύνοδο Κορυφής στη Λισαβόνα, και έγινε συζήτηση για τις μορφές των υβριδικών απειλών.

Στη Σύνοδο Κορυφής του NATO, στην Ουαλία, το 2014, υιοθετήθηκε ο όρος  «Απειλές Υβριδικού Πολέμου» (hybrid warfare threats), και τέλος το 2015 ο όρος αυτός  τροποποιήθηκε σε «Υβριδικές Απειλές».

Για το ΝΑΤΟ, «Υβριδική Απειλή, είναι η απειλή εκείνη που συνδυάζει συμβατικές, μη συμβατικές και ασύμμετρες δραστηριότητες σε χρόνο και τόπο».

Αυτή η μορφή του πολέμου τον οποίο ορίσαμε ως ΥΒΡΙΔΙΚΟ, εμφανίζεται ως μια δυναμική πράξη άμεσα συνδεδεμένη και στενά εξαρτώμενη από την εξέλιξη της τεχνολογίας. Ωστόσο τέτοιες δράσεις συναντάμε στην αρχαιότητα, καθόσον γίνονται αναφορές στο έργο του Θουκυδίδη αλλά και από τους μετέπειτα  θεωρητικούς του Πολέμου Sun Tzu και Clausewitz.

Αν δούμε το φαινόμενο του Υβριδικού Πολέμου από μια άλλη γωνία θα διαπιστώσουμε ότι στην πράξη, εξαιρουμένης της παραμέτρου της τεχνολογίας, η οποία συνεχώς εξελίσσεται, ομιλούμε για τον πόλεμο που είχαμε υπόψη μας ή μελετούσαμε στο παρελθόν και βλέπαμε:

• Συμβατικές Επιχειρήσεις,
• Ειδικές Επιχειρήσεις κάθε μορφής
• Ψυχολογικές Επιχειρήσεις (προπαγάνδα κλπ)
• Ηλεκτρονικό Πόλεμο
• Ψυχρό, Οικονομικό, Θρησκευτικό Πόλεμο
• Ατομικό-Ραδιολογικό-Βιολογικό-Χημικό Πόλεμο
• Επιχειρήσεις Παραπλάνησης κλπ

Στις οποίες αργότερα προσθέσαμε τις:

• Πληροφοριακές Επιχειρήσεις
• Επιχειρήσεις Επιρροής
• Κυβερνοεπιθέσεις  και επιθέσεις στο Διάστημα
• Τρομοκρατία
• Οργανωμένο Έγκλημα κλπ

Μετά από όλα τα παραπάνω ας έλθουμε στην ερώτηση.

Που απευθύνεται ο Υβριδικός Πόλεμος;

Εκεί που απευθύνεται ο Πόλεμος!  δηλαδή, στο αντίπαλο κράτος, καθόσον προσβάλλει την  Εθνική Κυριαρχία, την Ασφάλεια και την Άμυνα, την Κυβέρνηση, τους θεσμούς, την κοινωνία και το άτομο, τις υποδομές και την ανάπτυξη, τη σταθερότητα και την κοινωνική συνοχή της χώρας, δηλαδή στον άνθρωπο…… δηλαδή στην επιβολή της θέλησής σου επί του αντιπάλου.

Όλα αυτά δημιουργούν, ή μάλλον, έχουν δημιουργήσει μια νέα εποχή. Η εποχή της τεχνολογίας στην οποία αναδείχθηκαν Νέες Απειλές και ασφαλώς οι Αδυναμίες μας. Για την άρση των οποίων απαιτούνται  Νέες Δυνατότητες για να ικανοποιήσουμε τις Νέες Επιχειρησιακές Απαιτήσεις.

Ο Υβριδικός Πόλεμος διαθέτει χαρακτηριστικά, τα οποία τον κάνουν να ξεχωρίζει και πάνω σ’ αυτά θα πρέπει να εστιάσουμε την αντιμετώπισή του.

Μερικά εξ αυτών συνοψίζονται στα εξής:

α) αξιοποίηση τεχνολογίας

β) συνδυασμός λειτουργειών και φορέων 

γ) ταυτόχρονη και πολλαπλή δράση 

δ) συγχώνευση επιμέρους στόχων

ε) διάρκεια και εναλλαγή του επιπέδου της έντασης 

στ) εγκληματικότητα

Ασφαλώς θα μπορούσε κανείς να προσθέσει κι άλλα, ωστόσο θεωρώ ότι με αυτά συνθέτουμε μια πλήρη σχεδόν εικόνα. Με βάση αυτά η αντιμετώπιση του Υβριδικού Πολέμου, των ενεργειών, των παραγόντων και των δραστηριοτήτων του, δηλαδή, απαιτεί λεπτομερή σχεδίαση, κεντρικό έλεγχο, ολοκληρωμένη και συντονισμένη αντίδραση σε πολλούς τομείς η οποία να καλύπτει τόσο την αμυντική όσο και την επιθετική του διάσταση.

Είναι σημαντικό λοιπόν να κατανοήσουμε, πρωτίστως, ότι ο Πόλεμος αφορά στο Κράτος και δεν είναι «προνόμιο» των Ενόπλων Δυνάμεων, στις οποίες ασφαλώς αναλογεί ένα σημαντικό μέρος της αποστολής αυτής και το αντίστοιχο μερίδιο ευθύνης που τη συνοδεύει. Επιπλέον η εξέλιξη της τεχνολογίας μας έφερε αντιμέτωπους με μια νέα εποχή, μια νέα πραγματικότητα όπου η κλασσική-συμβατική προσέγγιση της Άμυνας απεδείχθη ότι δεν αποδίδει και τούτο διότι είμαστε στην εποχή του “Adapt or Die” όπως περιγράφει ο Στρατηγός [Lt Gen (Ret)] Rick Lynch, και θα πρέπει να δούμε τον Επόμενο Πόλεμο, με τα δικά του δεδομένα και η προσαρμογή μας στα νέα δεδομένα είναι πλέον «Απαίτηση Προτεραιότητας #1».

Το κράτος πρέπει να αναπτύξει ένα ανθεκτικό σύστημα προστασίας και αποτελεσματικής αντίδρασης για τις υποδομές του και την κοινωνία. Ήτοι οι ζωτικής σημασίας υποδομές, τα δίκτυα μεταφοράς κάθε μορφής ενέργειας, οι εγκαταστάσεις παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, τα δίκτυα μεταφοράς αγαθών και προσώπων, το τραπεζικό σύστημα, οι επικοινωνίες, η λειτουργία της δημόσιας διοίκησης, το σύστημα υγείας, τα δίκτυα μεταφοράς δεδομένων και η αποθήκευση αυτών, η εκπαίδευση και η ανάπτυξη «κουλτούρας» ασφάλειας καθώς και η έγκυρη ενημέρωση του πληθυσμού πρέπει να αποτελούν κάποιες από τις προτεραιότητες στον τομέα αυτό.

Επιπλέον η δυνατότητα σύνθεσης και αντίληψης της πολυδιάστατης, εικόνας της επιχειρησιακής κατάστασης που δημιουργείται από μια «υβριδική επίθεση» (να ένας ακόμη όρος), είναι το πρώτο βήμα για την αντιμετώπιση μιας επίθεσης υβριδικού πολέμου.

Εμείς που είμαστε σήμερα; Έχουμε απαντήσεις στα ερωτήματα.

Τι πρέπει να κάνουμε;

Τι μπορούμε να κάνουμε;

Έχουμε τα μέσα;

Τα συστήματα Επικοινωνιών,

Τα Μέσα  και τις Διαδικασίες Συλλογής-Μεταφοράς-Ανάλυσης-Αξιολόγησης και Αξιοποίησης των πληροφοριών σε πραγματικό χρόνο;

Έχουμε το προσωπικό, τους χειριστές, την Παιδεία, την Εκπαίδευση;

Έχουμε Σχεδίαση και Στόχους;

Έχουμε Υπηρεσία Πληροφοριών ανάλογη αυτών των απαιτήσεων;

Έχουμε νοοτροπία συνεργασίας,  τυποποίησης και διαλειτουργικότητας;

Τι προσδοκούμε με βάση τις δυνατότητές μας;

Αναφερθήκαμε νωρίτερα στον τρόπο αντιμετώπισης των δυνατοτήτων του Υβριδικού Πολέμου, καλόν είναι ωστόσο να δούμε και την αξιοποίηση των πολλαπλών αυτών δυνατοτήτων. Και όπως η αντιμετώπιση έτσι και η αξιοποίηση είναι αποτέλεσμα συνδυασμού πολλών παραγόντων. Βέβαια η στρατηγική κάθε κράτους επηρεάζεται και από τη γενικότερη κουλτούρα της χώρας σε συνδυασμό με τις επιδιώξεις και τα μέσα που διαθέτει.

Ένας εκ των ειδικών στο αντικείμενο, ο Αθανάσιος Κοσμόπουλος (LL.M), Υπεύθυνος Προστασίας Δεδομένων του Υπουργείου Ψηφιακής Πολιτικής, Τηλεπικοινωνιών και Ενημέρωσης (ΥΨΗΠΤΕ) προσδιορίζει τους 4 πυλώνες των υβριδικών επιχειρήσεων και την εμπλοκή τους κατά φάση.

1^η Φάση: η παραπληροφόρηση και τα fake news,

2^ηΦάση:η αφύπνιση και υποστήριξη (οικονομική και άλλη) αποσταθεροποιητικών ομάδων στο εσωτερικό μιας χώρας, εθνοτικής (μειονοτικής) ή ιδεολογικής βάσεως (αντιεξουσιαστικής, αναρχοαυτόνομης κλπ),

3^ηΦάση:οι κυβερνοεπιχειρήσεις (κυβερνοεπιθέσεις και κυβερνοτρομοκρα- τία) με στόχο πρωτίστως κρίσιμες υποδομές και συστήματα ζωτικής σημασίας (ενέργεια, μεταφορές, επικοινωνίες κλπ) και

4^ηΦάση:έχουμε τα συμβατικά διπλωματικά, οικονομικά και στρατιωτικά μέσα όπως παραδοσιακά τα γνωρίζουμε.

Έχοντας υπόψη μας ότι οι επιχειρήσεις αυτές σε πρώτο χρόνο στοχεύουν στην αποσταθεροποίηση του αντιπάλου και σε δεύτερο στην κατάλυση της εμπιστοσύνης του Πολίτη προς το Κράτος Δικαίου και το θεσμικό σύστημα της Χώρας, ο ίδιος προτείνει  τη δημιουργία μιας ανοσίας ( ένα είδος ανοσίας της αγέλης, θα λέγαμε, καθότι είναι και επίκαιρος όρος),  σχηματίζοντας 5 ομόκεντρους κύκλους προληπτικής δράσεως, αριθμούμενοι από την περιφέρεια προς το κέντρο: 

1^ος Κύκλος: Κύκλος επαφής, θα πρέπει να οικοδομήσουμε τον μηχανισμό εντοπισμού και διαχείρισης των fake news. 

2^οςΚύκλος: Η καθιέρωση πολιτικής διαχείρισης της παραπληροφόρησης σε εθνικό επίπεδο, συμβατή με τις αντίστοιχες Ευρωπαϊκές, που ήδη έχουν εκπονηθεί και υιοθετηθεί ή βρίσκονται στο στάδιο καθιέρωσης.

3^οςΚυκλος:Η εναρμονισμένη συνεργασία των αρχών ασφαλείας σε επίπεδο αντιμετώπισης του οργανωμένου εγκλήματος και της τρομοκρατίας, που συχνά είναι κύριοι χρηματοδοτούμενοι βραχίονες υβριδικών επιχειρήσεων.

4^οςΚυκλος:Η συνεργασία της Πολιτικής Προστασίας (καθώς οι φυσικές καταστροφές αποτελούν γόνιμο έδαφος εκμετάλλευσης και εκδήλωσης υβριδικών επιχειρήσεων), του τομέα προστασίας κρίσιμων υποδομών και των οργάνων πολιτικής κυβερνοάμυνας της Χώρας.

5^ος Κύκλος: Η συνεργασία με τις ένοπλες δυνάμεις ως κεντρικού και κύριου μοχλού της Εθνικής Αμυντικής πολιτικής.

Πριν περάσουμε στα του οίκου μας θα ήθελα να αναφέρω μερικά από τα σύγχρονα παραδείγματα του πολέμου αυτού.

Η σύγκρουση μεταξύ Ισραήλ και Λιβάνου, συγκεκριμένα εναντίον της Χεζμπολάχ, το 2006 ανέδειξε την έννοια του όρου υβριδικός πόλεμος. Έκτοτε χρησιμοποιείται πολύ συχνά για να περιγράψει απειλές και δόγματα τα οποία, πολύ συνοπτικά, θολώνουν τις διαχωριστικές γραμμές μεταξύ πολέμου και ειρήνης, με τον αμυνόμενο να δέχεται πλήγματα από έναν επιτιθέμενο που χρησιμοποιεί ταυτόχρονα πολιτικά και στρατιωτικά μέσα που κινούνται σε μια ασαφή «γκρίζα ζώνη», κάτω από το θεωρούμενο «όριο» του πολέμου. Η δε  αντιμετώπιση και η αναλογική ανταπόδοση είναι δύσκολη καθόσον μια «αδύναμη» απάντηση θα ήταν απλά ανεπαρκής, ενώ μια υπερβολικά «δυναμική» μπορεί να κάνει τον αμυνόμενο να φανεί ως «επιτιθέμενος», που ασκεί δυσανάλογη ισχύ. Κατά την διάρκεια του πολέμου αποκεντρωμένοι πυρήνες της σιϊτικής πολιτικής και στρατιωτικής οργάνωσης, υποκινούμενοι από το Ιράν, συνδύαζαν αντάρτες, συμβατικές ένοπλες δυνάμεις, μη επανδρωμένα αεροσκάφη και μη συμβατική αστική εκστρατεία κατά του συμβατικού στρατού του Ισραήλ. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι το Ισραήλ αν και δεν ηττήθηκε στο συμβατικό πεδίο μάχης, κατάφερε να αλλάξει ελάχιστα πράγματα στο στρατηγικό περιβάλλον του νότιου Λιβάνου και επίσης έχασε την μάχη των ΜΜΕ, καθώς η συντριπτική αντίληψη της διεθνούς κοινότητας ήταν πως το Ισραήλ ήταν αυτό που ηττήθηκε από την Χεζμπολάχ.

Ένα άλλο σύγχρονο παράδειγμα υβριδικού πολέμου αποτελεί βεβαίως και ο πόλεμος στην Συρία, ο οποίος ξεκίνησε το 2011 και στην ουσία δεν τελείωσε. Εδώ είδαμε εμπλοκή συριακών συμβατικών ενόπλων δυνάμεων (συριακή κυβέρνηση), πολλών παραστρατιωτικών ομάδων (άλλες υπέρ και άλλες κατά του καθεστώτος Άσαντ, π.χ. οι Κούρδοι αντάρτες), τις τουρκικές, ρωσικές, αμερικανικές και γαλλικές ένοπλες δυνάμεις, με το δικό τους τρόπο και μέσα, τους τζιχαντιστές (ISIS) και πολύ μεγάλο εύρος μέσων και μεθόδων, κυρίως από τις μη συμβατικές δυνάμεις, που έχουν περιπλέξει το πεδίο της μάχης και έχουν μετατρέψει την απειλή σε δυσδιάκριτη και δύσκολα αντιμετωπίσιμη (π.χ. στρατολόγηση ISIS μέσω διαδικτύου). Το παράδειγμα αυτό της Συρίας είναι το κατ’ εξοχήν παράδειγμα μεταφοράς του πολέμου σε ολόκληρο το φάσμα του, καθώς δεν αφήνει αμέτοχη καμία διάσταση του.

Τέλος θα ήταν παράλειψη να μην αναφέρουμε την περίπτωση της Κριμαίας το 2014 και ότι ακολούθησε, δηλαδή   οι εχθροπραξίες μεταξύ συμβατικών ουκρανικών ενόπλων δυνάμεων και ρωσόφωνων αντιστασιακών ομάδων, σε συνδυασμό με ενεργειακό εμπάργκο από την Ρωσία και επιθέσεις στον κυβερνοχώρο, που μας έφεραν σ’ αυτό που εξελίσσεται σήμερα …..στις οθόνες μας …. και όχι μπροστά στα μάτια μας.

Εκτιμώ ότι συμφωνούμε ότι ο πόλεμος αυτός είναι η συνέχεια της προσάρτησης της Κριμαίας, εξελίσσεται οκτώ σχεδόν χρόνια, πέρασε από διάφορα στάδια, στρατιωτικών επιχειρήσεων των αυτονομιστών με υπόγειες ροές ενίσχυσης από τη Ρωσία, κύκλων διαπραγματεύσεων και εσωτερικών πολιτικών αλλαγών στην Ουκρανία, έγιναν εκτιμήσεις, προβλέψεις και συζητήσεις για να φθάσουμε στη Συμφωνία του Μινσκ ΙΙ, με τις επαχθείς για την Ουκρανία προβλέψεις, στις ατέρμονες συζητήσεις, εκτιμήσεις και προβλέψεις της «Δύσης», και τέλος στη σύγκληση του Συμβουλίου Ασφαλείας της Ρωσίας όπου είδαμε εκείνες τις ευχάριστες έως τραγικές ή και αστείες σκηνές και να κλείσει ο κύκλος με τις στρατιωτικές επιχειρήσεις που εξελίσσονται για 15 ημέρες, με απρόβλεπτο τον ορίζοντα ολοκλήρωσης και ασφαλώς με ασαφή προς το παρόν αποτελέσματα.

Αν κάτι μπορούμε να θεωρήσουμε ως «δεδομένο», είναι ότι στην προκειμένη περίπτωση η ΑΠΟΤΡΟΠΗ απέτυχε  και πρέπει να αναλύσουμε τα δεδομένα , προς ίδιον όφελος, καθώς και η εκτίμηση ότι ο «κόσμος» και η Ουκρανία δεν θα είναι πλέον ίδιοι, τόσο γεωγραφικά και οικονομικά όσο και πολιτικά.

Στο πλαίσιο της εξέλιξης αυτής της Ρωσο-Ουκρανικής κρίσης εύλογα θα διερωτηθεί κάποιος, η Ελλάδα είναι μέλος του ΝΑΤΟ  και της ΕΕ και η Κύπρος της ΕΕ. Ποιος είναι ο ρόλος αυτών των οργανισμών; Ας δούμε σε συντομία τι γίνεται στην ΕΕ και το ΝΑΤΟ.

Το αμυντικό πλαίσιο που έχει δημιουργηθεί τα τελευταία χρόνια (Διατάξεις της Συνθήκης της Λισαβόνας για την Eυρωπαϊκή Aλληλεγγύη (Solidarity clause Art. 222) και την Aμοιβαία Άμυνα (Mutual Defense Clause Art. 42/7)) μπορεί (θεωρητικά επαναλαμβάνω) να εξασφαλίσει, μια αποτελεσματική ομπρέλα προστασίας σε μια χώρα.

Η ΕΕ έχει αναπτύξει επίσης έναν οδηγό για την αντιμετώπιση των υβριδικών απειλών  και το European Countering Hybrid Threats Centre of Excellence στο Ελσίνκι το 2017.

Παράλληλα, έχει δημιουργηθεί σε συνεργασία με τα αντίστοιχα όργανα αντιμετώπισης υβριδικών απειλών σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, το Hybrid Fusion Cell στην Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης (ΕΥΕΔ), ως ένα εργαλείο ενίσχυσης της ανθεκτικότητας της άμυνας των  κρατών μελών της ΕΕ κατά των υβριδικών επιθέσεων.

Στο ίδιο μήκος κύματος και το NATO έχει αναπτύξει την ‘Counter Hybrid Threat Strategy. Δυστυχώς όμως, οι οργανισμοί αυτοί είτε επειδή δε νομιμοποιούνται, είτε επειδή δεν το θέλουν, είτε επειδή το θέλουν αλλά δε μπορούν φαίνεται ότι προσπαθούν να κινούνται στην αρχή των ίσων αποστάσεων, τακτική που κατά κανόνα εξυπηρετεί τον παραβάτη.

Θεωρώ απαραίτητο εδώ να επισημάνω ότι πέραν της εκκρεμότητας των ορισμών και της ασάφειας ή της γενικότητας των δεσμεύσεων αυτών των οργανισμών, κενό υφίσταται επίσης και στο νομικό πλαίσιο του πολέμου αυτής της μορφής.

Για το ΝΑΤΟ ειδικά όταν έχουμε επίσημα εμπόλεμη κατάσταση (κήρυξη πολέμου δηλαδή) θα μπορούσαν και οι «υβριδικές επιθέσεις» να αντιμετωπισθούν μέσα στο νομικό πλαίσιο του Δίκαιου του Πολέμου και των συναφών συμβάσεων ή συνθηκών, καθόσον το νατοϊκό λεξιλόγιο, χρησιμοποιούνται και οι τρεις όροι (hybrid war, warfare και threats), καλύπτοντας όλες τις πολεμικές δραστηριότητες. Τα πράγματα όμως είναι εντελώς διαφορετικά όταν απουσιάζει επίσημη κήρυξη πολέμου.  Γι’ αυτόν ίσως τον λόγο, η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) χρησιμοποιεί αποκλειστικά τον όρο «υβριδικές απειλές» (hybrid threats).

Και τώρα στα του οίκου μας.

Τι γίνεται στην περιοχή μας; Εκτιμώ ότι συμφωνείτε ότι η Τουρκία συγκεντρώνει όλα τα χαρακτηριστικά ενός Υβριδικού Ταραξία.

Εδώ βλέπουμε να εξελίσσεται για μισό αιώνα, 48 χρόνια για την ακρίβεια,  μια κατάσταση η οποία έχει όλα τα χαρακτηριστικά αυτού του Υβριδικού Πολέμου. Ζούμε δηλαδή επί σαράντα οκτώ χρόνια, μια κατάσταση που είχε ως αποτέλεσμα την κατοχή του 36% του εδάφους της Κυπριακής Δημοκρατίας και ότι άλλο αυτό έχει δημιουργήσει και συνεχίζει να δημιουργεί, όσο διαρκεί το κυνήγι της Δίκαιης/Βιώσιμης/Λειτουργικής και πολλών άλλων επιθετικών προσδιορισμών, που έχουν δοθεί κατά καιρούς, στη πολυπόθητη λύση.

Έχουμε συνηθίσει όμως να δίδουμε σε κάθε εποχή ένα τίτλο, είτε για να τονίσουμε την πολυπλοκότητα και τις προκλήσεις της, είτε για να περιγράψουμε τις δυσκολίες που τη χαρακτηρίζουν, ή……και για να δικαιολογήσουμε την απραξία μας!!!!.

Η κρίση του 1974, είναι χωρίς αμφιβολία, το σημείο καμπής στη νέα εποχή των Ελληνο-Τουρκικών σχέσεων. Αυτή ήταν η πρώτη και ουσιαστική στρατιωτική εμπλοκή των δύο χωρών (μετά τη συνθήκη της Λωζάνης), σηματοδότησε την αναθεώρηση της επιχειρησιακής διάταξης των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων και ανέδειξε το ΚΕΝΟ της Ατλαντικής Συμμαχίας για την αντιμετώπιση κρίσεων ή συρράξεων μεταξύ κρατών μελών της.

Έκτοτε (από το 1974) σημειώθηκαν πολλές μικρότερης ή μεγαλύτερης έντασης κρίσεις ή και επεισόδια τα οποία έχουν αφήσει το αποτύπωμά τους. Θα μπορούσα να αναφέρω επιγραμματικά Βέρνη, Νταβός/mea culpa, Μαδρίτη, Ελσίνκι.

Οι προκλήσεις είναι πλέον καθημερινότητα και εκδηλώνονται με πολλαπλούς τρόπους. ….η εποχή ά λ λ α ζ ε !!!!! και δυστυχώς δεν αντιληφθήκαμε τις προθέσεις και υπερεκτιμήσαμε (ίσως) τις δυνατότητες του αντιπάλου κι αυτό μας «παρέσυρε» σε μια πρακτική ή τακτική που εδώ και καιρό φαίνεται ότι δεν αποδίδει.

Σπαταλήσαμε πόρους για την αντιμετώπιση της συμβατικής απειλής, της οποίας δεν αμφισβητείται η ύπαρξη και δυστυχώς, συνεχίζουμε να σχεδιάζουμε με την φιλοσοφία/στρατηγική ή την τακτική του προηγούμενου πολέμου.  

Κινούμαστε ακόμη στη σφαίρα του «Αν ποτέ χρειασθεί», (κι αυτό ακολουθείται πάντα και από την κίνηση του σταυρού,… για να μη χρειασθεί).

Κάνουμε εκτιμήσεις για τον «επόμενο πόλεμο» και δε θέλουμε να δούμε ότι αυτός, ο «επόμενος πόλεμος», βρίσκεται σ’ εξέλιξη και μάλιστα είναι τόσο «πολυχωρικός», όσο και «υβριδικός», όπως ανέφερα και νωρίτερα,

Συνεχίζουμε να σχολιάζουμε τον Επεκτατισμό, τον Παν-ισλαμισμό, το Νέο-οθωμανισμό και την Αναθεωρητική της Πολιτική, τις παρεμβάσεις στις οποίες προχώρησε η Τουρκία με την αποστολή προσωπικού και μέσων στη Λιβύη, στο Ναγκόρνο Καραμπάχ, αλλά και τις δυο μεγάλες σχετικά βάσεις που διατηρεί στη Σομαλία και το Κατάρ.

Προβαίνουμε σε εκτιμήσεις για τις επιδιώξεις της στα Βαλκάνια, (Αλβανία, Σερβία, Κόσοβο, Σκόπια, Βουλγαρία, Βοσνία-Ερζεγοβίνη), στη Μεσόγειο & Αφρική (Λιβύη, Τυνησία, Σομαλία, Σουδάν κλπ), τη Μέση Ανατολή (Συρία, Λίβανος, Παλαιστίνη, Ιράκ, Ιράν, Κουρδικό).

Σχολιάζουμε το ρόλο της στην ΕΕ και στο ΝΑΤΟ  και αφιερώνουμε απεριόριστο τηλεοπτικό χρόνο για να καλύπτουμε τις δραστηριότητες του Ερντογάν και των υπουργών του, διευκολύνοντας έτσι τις δικές του ψυχολογικές επιχειρήσεις.

Επικαλούμαστε την επωδό ότι «Η Τουρκία απειλεί την Ελλάδα και θέλει να προκαλέσει ένταση, για να κάνει εξαγωγή των εσωτερικών της προβλημάτων». Ακόμη κι αν ευσταθεί, δεν αποδίδει κι αυτή η προσέγγιση πλέον και πρέπει να εγκαταλειφθεί. Οι ενέργειες της Τουρκίας δεν πρέπει, σε καμία περίπτωση, να εκληφθούν ως εξαγωγή της εσωτερικής ή εγχώριας κρίσης της (η οποία ασφαλώς και υπάρχει). Απεναντίας αποτελούν την απλή εφαρμογή του σχεδίου της. Ένα σχέδιο που υπάρχει και η εφαρμογή του ακολουθείται με ευλάβεια, κάνοντας κάθε φορά τις αναγκαίες προσαρμογές, όταν οι νέες συνθήκες,  η τεχνολογία και τα νέα διαθέσιμα μέσα το απαιτούν ή το επιβάλλουν.

Ο στόχος του σχεδίου αυτού είναι και παραμένει σταθερός τα τελευταία  χρόνια και προσβλέπει στο μέλλον της Τουρκίας και το ρόλο της σ’ αυτό, είτε ως Περιφερειακή Δύναμη, είτε ως Ηγέτης της Μουσουλμανικής Κοινότητας.

Πρέπει ν’ αντιληφθούμε ότι η Τουρκία έχει αναγάγει τον Υβριδικό Πόλεμο, ως το κύριο μέσο/τρόπο επιδίωξης των στόχων της και ενεργοποιεί όλα τα συστατικά του στοιχεία, συμπεριλαμβανομένης και της εργαλειοποίησης των προσφύγων και μεταναστών.

Η Ελλάδα και η Κύπρος είναι ασφαλώς «αγκάθια» σ’ αυτά τα σχέδια και επειδή η άμεση και δυναμική αναμέτρηση μάλλον δεν την ευνοεί, ακολουθεί την τακτική του «ταραξία», του ατίθασου παιδιού, όπως συνηθίζω να λέγω.

Η Τουρκία διεξάγει συστηματικά υβριδικές επιχειρήσεις εναντίον της Ελλάδας και της Κύπρου, γεγονός που την καθιστά απειλή όχι μόνο για τις δύο χώρες, αλλά συνολικά για την ΕΕ και επιδιώκει:

• Τη φ θ ο ρ ά της Ελλάδας και της Κύπρου σ’ όλα τα πεδία και επίπεδα.
• Τον περιορισμό έως και διακοπή του ενεργειακού προγράμματος της Κυπριακής Δημοκρατίας
• Την εμπόδιση με κάθε τρόπο της διαδικασίας επίλυσης του Κυπριακού, καθόσον οποιαδήποτε λύση που θα δημιουργεί το ανεξάρτητο κράτος της Κυπριακής Δημοκρατίας (με όποια μορφή) θα στερεί από την Τουρκία τη «νόμιμη παρέμβαση», άρα τον περιορισμό της στα όρια των θαλάσσιων ζωνών που το Δίκαιο της Θάλασσας προβλέπει γι’ αυτήν και την αδυναμία της πρόσβασης στα ενεργειακά αποθέματα της κυπριακής ΑΟΖ, τα οποία εκτιμώνται ως πλούσια.
• Την πρόκληση αστάθειας και ανασφάλειας στην περιοχή που αποτρέπουν μεγάλες επενδύσεις και έργα.
• Τη δημιουργία «Γκρίζων Ζωνών» και αμφισβήτηση της Εθνικής Κυριαρχίας και των Κυριαρχικών Δικαιωμάτων Ελλάδος και Κύπρου.
• Την «ανακάλυψη» και πρόσθεση στον κατάλογο νέων θεμάτων ή διαφορών προς επίλυση.
• Τη διατήρηση έντονης ρητορικής εμφανίζοντας την Ελλάδα και την Κύπρο ως παραβάτες του Διεθνούς Δικαίου. Δηλώσεις, απειλές, παραβάσεις και παραβιάσεις του Εθνικού Εναέριου Χώρου, της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης και των χωρικών υδάτων.
• Την επιβολή  της παράβασης,  ως δικαίωμα, με τη διασπορά ψευδών ειδήσεων, την αναφορά ή επίκληση αρνητικών ιστορικών γεγονότων με την απειλή της επανάληψης τους, τη διευκόλυνση ροής λαθρομεταναστών και προσφύγων, την παρεμπόδιση άσκησης κυριαρχικών δικαιωμάτων με τη χρήση κάθε διαθέσιμου μέσου και κυρίως των ΜΜΕ και αυτών της Κοινωνικής Δικτύωσης
• Το «βομβαρδισμό» της Διεθνούς Κοινότητας και Οργανισμών με παράλογες και παράνομες ενέργειες με στόχο τη Διπλωματική Ασφυξία της χώρας.
• Τη δημιουργία περιβάλλοντος ανησυχίας, πανικού και δυσπιστίας προς την εκάστοτε κυβέρνηση, ηττοπάθειας, σύγχυσης και πολιτικής αναστάτωσης.
• Την οικονομική «αιμορραγία» για τη προάσπιση των εθνικών συμφερόντων και κυριαρχικών μας δικαιωμάτων, την ασφάλεια των συνόρων και τη συντήρηση των Ενόπλων Δυνάμεών μας.
• Την αλλοίωση της δημογραφικής ισορροπίας του πληθυσμού Ελλάδος και Κύπρου.
• Τον περιορισμό της Ανάπτυξης και κατά συνέπεια τη διόγκωση της ανεργίας, συνθήκες που υποθάλπουν και οδηγούν στην κοινωνική αναταραχή.

Θεωρώ λοιπόν ότι είναι ανάγκη να:

• Οραματισθούμε την πατρίδα στην οποία θέλουμε να ζούμε και να κληρονομήσουμε στις επόμενες γενιές ….
• Προσδιορίσουμε/περιγράψουμε το «ΣΤΟΧΟ» του Οράματος, καθώς επίσης τα έργα και τις δράσεις, τις αποφάσεις και τις πράξεις, τα βήματα και τη διαδρομή που θα μας οδηγήσουν εκεί.
• Κατανοήσουμε το ρόλο μας μέσα στο πλαίσιο που συνθέτουν τα τρέχοντα δεδομένα …και το μέλλον της χώρας μας.
• Λειτουργούμε θεσμικά, συλλογικά και συντονισμένα. Ήτοι, να υποτάξουμε το ΕΓΩ στο ΕΜΕΙΣ. Κι αυτό είναι υπεράνω προσωπικών, κομματικών, πολιτικών και οποιωνδήποτε άλλων επιδιώξεων.
• Αξιοποιήσουμε δημιουργικά την ισότιμη παρουσία/συμμετοχή μας στην ΕΕ και το ΝΑΤΟ καθώς και σε κάθε άλλο διεθνές «Forum».
• Αναλάβουμε εκστρατεία ενημέρωσης της παγκόσμιας κοινότητας για την κατάσταση στην περιοχή και να εμποδίσουμε τη στρέβλωση της ιστορίας και της πραγματικότητας την οποία επιχειρεί η Τουρκία.
• Αντιμετωπίσουμε τις Νέες Απειλές/Νέες Απαιτήσεις με Νέα Στρατηγική, (η ψυχραιμία και ο κατευνασμός είναι καλά στοιχεία αλλά στην προκειμένη περίπτωση δεν αποδίδουν).

Όλα τα παραπάνω θα πρέπει να συνδυασθούν και μ’ ένα δυναμικό σχέδιο Μετεξέλιξης των Ενόπλων μας Δυνάμεων ώστε να ενισχύσουμε την  Αποτρεπτική και Αμυντική μας ικανότητα (στις απαιτήσεις του 21^ου αιώνα).

Σ’ αυτό το σημείο να σας θυμίσω ότι ο Clausewitz στο βιβλίο του “Περί Πολέμου”, τελικά συμπεραίνει ότι «ο πόλεμος δεν συνιστά επιστήμη, ούτε τέχνη, αλλά μια σύγκρουση μεγάλων συμφερόντων» και για την ικανοποίηση αυτών τα κράτη θα μετέρχονται κάθε διαθέσιμο τρόπο και μέσο, προσθέτω εγώ.

 Μία «θεωρία» της οποίας είμαι οπαδός λέει ότι, «όταν η σκληρή ισχύς συναντά την ήπια ισχύ, τότε μαζί κάνουν την έξυπνη ισχύ». «When Hard Power meets the Soft Power, make the Smart Power». Τα διαθέτουμε και τα δύο. Ιδού Πεδίον Δόξης Λαμπρόν.

Σας προτρέπω λοιπόν να αξιοποιήσετε τις ευκαιρίες που έχετε ως σπουδαστές της Ανωτάτης Διακλαδικής Σχολής Πολέμου, για διάβασμα, μελέτη και στοχευμένη αναζήτηση. 

Σας ευχαριστώ, για την τιμή και την ευκαιρία που μου δώσατε

Βιβλιογραφία – Πηγές

ΘΟΥΚΥΔΙΔΟΥ Ἱστορίαι: Μετάφραση Ε.Κ Βενιζέλου

Sun Tzu: Η Τέχνη του Πολέμου

Carl Philipp Gottlieb von Clausewitz,  Vom Kriege (Περί Πολέμου),

Παν Κονδύλης: Θεωρία του Πολέμου

Κώστας Μαυραγάνης:Κυβερνοεπιθέσεις και κυβερνοασφάλεια στην Ελλάδα: Η θέση της χώρας μας στον αθόρυβο, ψηφιακό «πόλεμο»

Κώστας Μαυραγάνης :Yβριδικός πόλεμος, fake news και κυβερνοεπιθέσεις: Οι υβριδικές απειλές του 21ου αιώνα και η Ελλάδα

Αθανάσιος Κοσμόπουλος: Ανάγκη οικοδόμησης μηχανισμού για τον εντοπισμό των fake news

Ιωάννης Κωνσταντόπουλος: Στόχοι των υβριδικών απειλών είναι οι κοινωνίες και όχι οι στρατοί

Ιπποκράτης Δασκαλάκης: Παλαιότερα μιλούσαμε για τουρκικές ψυχολογικές επιχειρήσεις, σήμερα μιλάμε για «υβριδικό πόλεμο»

Κων/νος Λαμπρόπουλος: Τα υβριδικά επιχειρησιακά δόγματα θολώνουν τα όρια μεταξύ πολέμου και ειρήνης

Μαριάννας Πλιακοστάμου: Υβριδικές Απειλές από την Αρχαιότητα μέχρι τον 21^ο Αιώνα.

Κωνσταντίνος Γράψας: Yβριδικές απειλές, Το φαινόμενο

Dr. Frank G. Hoffman (LTC/USMCR (Ret.): Hybrid Warfare and Challenges

Eve Hunter & Piret Pernik(ICDS): Challenges of Hybrid Warfare

Publications of The European Centre of Excellence for Countering Hybrid Threats /Hybrid CoE

 Η επιλογή των φωτογραφιών είναι των “Ανιχνεύσεων”