του Αθανάσιου Μπούνταλη, Χημικού-Ερευνητή

Ο πρόσφατος αγώνας πυγμαχίας μεταξύ Imane Khelif και Angela Carini έφερε στην επιφάνεια ένα ζήτημα που συζητείται με φλέγοντα τρόπο την τελευταία δεκαετία. Εκείνο της συμμετοχής ανδρών σε γυναικείες αθλητικές κατηγορίες, με τους όρους «άνδρας» και «γυναίκα» να έχουν εδώ την κλασική βιολογική έννοια των φύλων.

Το ζήτημα μπορεί αφενός να αφορά σε άνδρες που επέλεξαν την φυλομετάβαση, αφέτερου που παρουσιάζουν συγκεκριμένες διαταραχές ανάπτυξης που τους προσέδωσαν γυναικεία εξωτερικά γεννητικά όργανα (π.χ. DSD από 5-ARD, δηλαδή διαταραχή ανάπτυξης φύλου από ανεπάρκεια 5-α αναγωγάσης). Σε κάθε περίπτωση, τα δευτερογενή ανδρικά χαρακτηριστικά που σχετίζονται με αθλητικές επιδόσεις (δύναμη, ύψος, ταχύτητα) τους προσδίδουν ένα σαφές ανταγωνιστικό πλεονέκτημα. Και το πλεονέκτημα αυτό παραμένει ακόμα και με ορμονοθεραπείες που αποσκοπούν στην μείωση της τεστοστερόνης (βλ. π.χ. Heather, Int. J. Environ. Res. Public Health, 2022, 19, 9103 και Harper et al., Br. J. Sports Med., 2021, 55, 865).

Στο παρόν σχόλιο θα δούμε πόσο υπερέχουν οι άνδρες έναντι των γυναικών και σε ποιες αθλητικές δοκιμασίες. Είναι χρήσιμο να δούμε ποσοτικά αυτήν την σύγκριση, αποκλειστικά και μόνον μέσα από μελέτες που περνούν από διαδικασία αξιολόγησης από κριτές (peer review) και που έχουν δημοσιευθεί σε διεθνή περιοδικά.

Ο πρωταθλητισμός κρίνεται στα άκρα

Ο λόγος που ενδιαφέρει αυτή η ποσοτική σύγκριση αφορά στην ιδιαίτερη φύση του πρωταθλητισμού, όπου μετράει η πρωτιά. Αλλά έστω και με τρία μετάλλια, οι κορυφαίες θέσεις παραμένουν εξαιρετικά σπάνιες και πόθος εκατοντάδων ή χιλιάδων αθλητών. Από την τέταρτη θέση και μετά, τα αποτελέσματα είναι περισσότερο για αθλητικογράφους, στατιστικολόγους και  ομοσπονδίες, παρά για το κοινό και τους διαφημιστές.

Για να καταλάβουμε πόσο σπάνιες είναι οι θέσεις επιτυχίας στα υψηλότερα επίπεδα αθλητικών επιδόσεων, αρκεί να αναφέρουμε ότι στους Ολυμπιακούς αγώνες του Τόκυο συμμετείχαν 11.656 αθλητές από έναν παγκόσμιο πληθυσμό 7,96 δισεκατομμυρίων. Δηλαδή 1 στις 683.000 χιλιάδες. Στην στατιστική ορολογία, αυτή η σπανιότητα μετριέται σε τυπικές αποκλίσεις (ή «σ»), μονάδα που θα μας χρησιμεύσει παρακάτω. Αρκεί απλώς να πούμε ότι αυτό το ποσοστό αντιστοιχεί σε 4,68σ.

Στους Ολυμπιακούς ταυτούς δόθηκαν 1080 μετάλλια, δηλαδή πήραν μετάλλιο ο 1 στους 10 συμμετέχοντες, 1 στα 6,8 εκ. του παγκόσμιου πληθυσμού, ή 5.13σ.

Δηλαδή ο πρωταθλητισμός είναι μια ακραία ασχολία, της τάξεως του 4σ-5σ στον γενικό πληθυσμό. Μια υπεροχή έστω και κατά 1σ μιας ανδρικής επίδοσης έναντι μιας γυναικείας, σημαίνει ότι το διάστημα άνω του 4σ της γυναικείας κατανομής – δηλαδή των πρωταθλητριών – θα έχει να ανταγωνιστεί τους άνδρες του ανδρικού διαστήματος 3σ. Έτσι προκύπτει ότι για κάθε γυναίκα πρωταθλήτρια εισέρχονται στον ανταγωνισμό περίπου 43 άνδρες που μπορούν να τις ανταγωνισθούν, που θα ήταν όμως πολύ μέτριοι για να διακριθούν σε ανδρική κατηγορία (Εικόνα 1).

Εικόνα 1. Υποθετικές κατανομές με μέση τιμή 50 για τις γυναίκες και 51 για τους άνδρες και με τυπική απόκλιση σ = 1 και για τις δύο. Το πράσινο παραλληλόγραμμο υποδεικνύει το όριο του 4σ για τις γυναίκες δηλαδή το γυναικείο πρωταθλητικό επίπεδο. Η μεγέθυνση στο ένθετο δείχνει την σχέση πληθυσμών μεταξύ γυναικών πρωταθλητριών (άνω του γυναικείου 4σ) και ανδρών μετρίων επιδόσεων (άνω του ανδρικού 3σ).

Συγκρίσεις επιδόσεων

Παρακάτω έχω πάρει μέσες τιμές και τυπικές αποκλίσεις (ή «σ») διαφόρων αθλητικών επιδόσεων, όπως αυτές έχουν καταγραφεί σε ανδρικούς και γυναικείους πληθυσμούς. Επιχείρησα οι πληθυσμοί αυτοί να είναι όσο πιο αντιπροσωπευτικοί γίνεται του γενικού πληθυσμού, όχι δηλαδή αποκλειστικά περιορισμένοι σε τελικούς διεθνών αγώνων. Χρησιμοποιώντας τις παραμέτρους αυτές αναπαριστώ τις κανονικές κατανομές – οι μετρηθείσες κατανομές δεν ήταν απαραιτήτως κανονικές, αλλά η απλοποίηση αυτή επιτρέπει την απεικόνισή τους.

Δύναμη

Στην μέγιστη δύναμη χειρολαβής (hand grip) ο μέσος άνδρας είναι περίπου 3,5 τυπικές αποκλίσεις (3,5σ) δυνατότερος από την μέση γυναίκα (Εικόνα 2, δύο διαφορετικές μελέτες):

Εικόνα 2. Μέγιστη δύναμη χειρολαβής μέσων ανδρών και μέσω γυναικών από δύο διαφορετικές μελέτες (σε kg ή Newton ανάλογα με την πηγή). Οι κατακόρυφες γραμμές δείχνουν τα διαστήματα μιας τυπικής απόκλισης (Πηγές. Αριστερά: Dodds et al.,  PLoS ONE, 2014, 9, e113637. Δεξιά: Leyk et al., Eur. J. Appl. Physiol., 2007, 99, 415.

Επιπλέον, ο μέσος άνδρας έχει κατά περίπου 2,5σ-3σ δυνατότερη χειρολαβή από γυναίκες αθλήτριες (Εικόνα 3):

Εικόνα 3. Μέγιστη δύναμη χειρολαβής μέσων ανδρών και αθλητριών (Πηγή: Leyk et al., Eur. J. Appl. Physiol., 2007, 99, 415).

Για να το επαναδιατυπώσουμε όσο πιο καθαρά γίνεται: ο μέσος άνδρας έχει το ίδιο ισχυρή χειρολαβή με μια πρωταθλήτρια του τζούντο.

Στην δύναμη κορμού (έλξεις), ο μέσος άνδρας νεοσύλλεκτος του στρατού των ΗΠΑ είναι 3,5σ πάνω από την μέση γυναίκα νεοσύλλεκτο (Εικόνα 4).

Εικόνα 4. Δύναμη κορμού (έλξη) ανδρών και γυναικών νεοσυλλέκτων στρατού των ΗΠΑ (Πηγή: Sharp et al., Med. Sci. Sports Exerc., 2002, 34, 356).

Ταχύτητα-αντοχή

Στους δρόμους ταχύτητας η διαφορά είναι ακόμη πιο συντριπτική, με τους άνδρες αθλητές να βρίσκονται περίπου 7σ πάνω από τις γυναίκες. Αυτό δεν σημαίνει μόνον ότι καμία γυναίκα δεν θα μπορούσε να κερδίσει ανδρικό αγώνα ταχύτητας. Σημαίνει και ότι κανείς άνδρας αθλητής δεν θα μπορούσε να μην κερδίσει γυναικείο αγώνα ταχύτητας. Είναι ενδιαφέρον ότι σταδιακά το χάσμα κλείνει στους δρόμους αντοχής. Στον Μαραθώνιο της Νέας Υόρκης η μέση ταχύτητα των ανδρών είναι «μόνον» 0,5σ πάνω από εκείνη των γυναικών (Εικόνα 5). Και πάλι όμως η απόσταση που απαιτείται για να κλείσει τελείως το χάσμα είναι τα 195 μίλια (312 χλμ), δηλαδή στους δρόμους υπεραντοχής.

Εικόνα 5. Σύγκριση επιδόσεων ανδρών και γυναικών σε δρόμους ταχύτητας και αντοχής (μέσες ταχύτητες). Αριστερά: δρόμος 100 μ, ηλικίες 18 ετών (Πηγή: Atkinson et al., Med. Sci. Sporτs Exercise, 2024, 56, 1390). Δεξιά: Μαραθώνιος της Νέας Υόρκης, ηλικίες 30-34 ετών (Πηγή: Pantelis et al., Open Access J. Sports Med., 2017, 8, 171).

Αντίστοιχη εικόνα παρατηρείται και στην κολύμβηση. Σε δρόμους ταχύτητας, οι άνδρες κάνουν επιδόσεις που υπερβαίνουν τις γυναικείες πέρα από κάθε σύγκριση, π.χ. κατά 17σ στα 200 μ ελεύθερου στους παγκόσμιους του 2011. Αντιθέτως, σε αγώνες υπεραντοχής όπως το πέρασμα της Μάγχης, το χάσμα κλείνει (Εικόνα 6).

Εικόνα 6. Μέση ταχύτητα ανδρών και γυναικών σε κολυμβητικά αγωνίσματα ταχύτητας και υπεραντοχής. Αριστερά: 200 μ ελεύθερου στους Παγκόσμιους του 2011 (Πηγή: Buhl et al., Open Access J. Sports Med. 2013, 4, 79). Δεξιά: Πέρασμα της Μάγχης (Πηγή: Fischer et al., Scand. J. Med. Sci. Sports, 2012, 23, e48).

Παραδείγματα

Συνεπώς, σε οποιοδήποτε άθλημα η δύναμη και η ταχύτητα είναι προσόντα (π.χ. όχι στην σκοποβολή ή την τοξοβολία), οι άνδρες υπερέχουν από απόλυτα έως συντριπτικά. Έστω και μετρίου επιπέδου άνδρες μπορούν να αντιμετωπίσουν ακόμη και πρωταθλήτριες του γυναικείου αθλητισμού, στατιστική που γίνεται καλύτερα αντιληπτή με κάποια παραδείγματα.

Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι ένας φιλικός αγώνας προετοιμασίας της γυναικείας Εθνικής ομάδας ποδοσφαίρου της Αυστραλίας το 2016. Η Εθνική γυναικών ήταν τότε 5^η στην παγκόσμια κατάταξη. Και όμως παίζοντας εναντίον ομάδας αγοριών Κ15 (δηλαδή κάτω των 15 ετών) έχασε με 7-0! Η αντίστοιχη ομάδα των ΗΠΑ έχασε από αγόρια με 5-2 το 2017. Και να σημειωθεί ότι η ομάδες αγοριών ήταν από Συλλόγους και όχι Εθνικές. Κάποια πλάνα που είναι διαθέσιμα στο διαδίκτυο από αγώνα του 2022 (ήττα Εθνικής Αυστραλίας με 3-0) εξηγούν το γιατί, ενώ η παίκτρια της ομάδας των ΗΠΑ, Carli Lloyd, θεώρησε την ήττα της ομάδας της ως κάτι το αυτονόητο.

Άλλο παράδειγμα, ο αγώνας «Μάχη των Φύλων» στο Αυστραλιανό Open του 1998. Αυτός ο αγώνας επίδειξης (σε ένα σετ) έγινε μεταξύ του Γερμανού Karsten Brasch και με καθεμία από τις αδερφές Williams που βρίσκονταν τότε μέσα στις 10-20 πρώτες θέσεις της γυναικείας παγκόσμιας κατάταξης. Ο 30χρονος Brasch δεν είχε ανέβει ποτέ πάνω από την 38^η θέση στην κατάταξη των ανδρών και ήταν τότε στην 203^η θέση. Παρ’ όλα αυτά, έχοντας παίξει μια πρωινή παρτίδα γκολφ, κέρδισε άνετα πρώτα την Serena (6-1) και μετά την Venus (6-2), πίνοντας μπίρα και καπνίζοντας τσιγάρο μεταξύ αλλαγών. Πρόσφατα, η Serena Williams ξεκαθάρισε ότι το ανδρικό και το γυναικείο τέννις είναι δύο διαφορετικά αθλήματα και ότι δεν θα άφηνε τον Andy Murray «να την σκοτώσει» παίζοντας εναντίον του.

Συμπέρασμα

Όλα τα παραπάνω υποδεικνύουν την σχεδόν απόλυτη ανδρική υπεροχή στον αθλητισμό, πλην συγκεκριμένων εξαιρέσεων όπου η υπεροχή αυτή μηδενίζεται, χωρίς όμως να αντιδτρέφεται. Αυτές είναι απλές, αδιαμφισβήτητες, εμπειρικές παρατηρήσεις, στατιστικά επιβεβαιωμένες. Παρατηρήσεις πραγματικά τετριμμένες για όσους έχουν ασχοληθεί έστω και ελάχιστα με τον αθλητισμό. Το τι θα κάνουμε με αυτές είναι ζήτημα ηθικό, φιλοσοφικό και πολιτικό, το οποίο αφήνω για άλλο κείμενο.