της Mary Hockaday*
Μερικές φορές πρέπει να βλέπεις τη μεγάλη εικόνα. Άλλες φορές μόνο η στρατηγική εμπιστοσύνη φέρνει αποτελέσματα. Φανταστείτε όμως τι χρειάζεται όταν παίζεται η ίδια η ζωή σου, όταν περνούν οι ώρες και οι εβδομάδες και τα χρόνια χωρίς να ελέγχεις τη ζωή σου.
Πριν από μερικές εβδομάδες έλαβα ένα αξιοσημείωτο γράμμα από τον Βλαντίμιρ Κάρα-Μούρζα, έναν Ρώσο ιστορικό και συγγραφέα που κρατείται στη Σιβηρία. Αν και καταδικάστηκε πέρυσι σε κάθειρξη 25 ετών με τις κατηγορίες της προδοσίας και της κριτικής στον πόλεμο της Ουκρανίας, συνέχισε να γράφει και αυτόν τον μήνα τού απονεμήθηκε το βραβείο Πούλιτζερ για τα άρθρα του στην Washington Post.
«Λένε συχνά ότι κάθε ιστορικός εύχεται υποσυνείδητα να γνωρίσει προσωπικά την περίοδο της μελέτης του», γράφει ο Κάρα-Μούρζα, «και δεδομένου ότι ένα από τα θέματα που μελέτησα στο Κέιμπριτζ ήταν η ιστορία του κινήματος των σοβιετικών διαφωνούντων, υποθέτω ότι δεν πρέπει να έχω παράπονο. Το να είσαι ιστορικός, όμως, σου προσφέρει επίσης το πλεονέκτημα να βλέπεις τη μεγάλη εικόνα. Αν το κίνημα των διαφωνούντων στη Σοβιετική Ένωση και άλλες ανατολικοευρωπαϊκές χώρες μάς διδάσκει κάτι, είναι ότι, όσο δύσκολο κι αν φαίνεται, η αλήθεια στο τέλος πάντα νικάει.»
Σκέφτομαι τον Βάτσλαβ Χάβελ, που είχα το προνόμιο να συναντήσω όταν ήμουν νεαρή ρεπόρτερ στην Πράγα. Γεννημένος το 1936, πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της ενήλικης ζωής του περιμένοντας να απελευθερωθεί από τον σοβιετικό ζυγό. Όπως και ο Κάρα-Μούρζα, ο Χάβελ καταλάβαινε τη δύναμη των λέξεων για την έκφραση της αντίστασης και την κυκλοφορία των ιδεών.
Δεν έχουν όλοι την πολυτέλεια της μεγάλης εικόνας. Φέρνει κανείς στον νου του αυτούς που πέθαναν στην καταστολή της Άνοιξης της Πράγας, το 1968, ή τον Αλεξέι Ναβάλνι, που πέθανε στη φυλακή τον Φεβρουάριο. Όμως το να κρατάς τη φλόγα της ελπίδας ζωντανή μπορεί να φέρει αποτελέσματα. Όταν η αλλαγή ήλθε το 1989, ο Χάβελ και άλλοι που είχαν αντέξει στη φυλακή ήταν έτοιμοι. Ο Χάβελ έγινε Πρόεδρος της δημοκρατικής Τσεχοσλοβακίας. Και ιστορικοί όπως ο Κάρα-Μούρζα καταγράφουν αυτές τις αλήθειες.
Δεν μπορούμε βέβαια να είμαστε όλοι υπομονετικοί ιστορικοί. Υπάρχει μια άλλη ομάδα, που ασχολείται περισσότερο με το εδώ και τώρα, και είναι επίσης σημαντική: οι δημοσιογράφοι. Οι δικτάτορες το γνωρίζουν και προσπαθούν να τους εμποδίσουν να επιτελούν το έργο της ενημέρωσης. Αυτό συμβαίνει κατ’ εξοχήν στη Ρωσία.
Αυτόν τον μήνα, η πολεμική ανταποκρίτρια και συγγραφέας Ναντέζντα Κεβόρκοβα κατηγορήθηκε για δικαιολόγηση της τρομοκρατίας και προφυλακίστηκε. Αν κριθεί ένοχη, αντιμετωπίζει φυλάκιση ως πέντε ετών. Είναι 65 ετών. Τις τελευταίες εβδομάδες, επίσης, δύο Ρώσοι δημοσιογράφοι συνελήφθησαν με την κατηγορία του «εξτρεμισμού» για συνεργασία με ένα κανάλι του YouTube που ίδρυσε ο Ναβάλνι. Μπροστά στην καταστολή αυτή, πολλοί Ρώσοι δημοσιογράφοι φεύγουν από τη χώρα.
Οι μάχες για την κατανόηση του κόσμου φαίνονται σήμερα στις «εναλλακτικές αλήθειες» για τον πόλεμο στην Ουκρανία. Στην προσπάθεια της Γεωργίας να υιοθετήσει έναν νόμο περί «ξένων πρακτόρων» που θα πλήξει τα ανεξάρτητα μέσα. Στις παρεμβάσεις της Ρωσίας και του Αζερμπαϊτζάν στη Νέα Καληδονία, που μαστίζεται από ταραχές.
Όλες αυτές οι εξελίξεις θα αποτελέσουν σημαντικές προκλήσεις για τους μέλλοντες ιστορικούς. Και η πίστη του Κάρα-Μούρζα ότι η αλήθεια στο τέλος θα θριαμβεύσει αποτελεί μια ένδειξη θάρρους.
(*) Η Μέρι Χόκαντεϊ είναι πρώην επικεφαλής του BBC Newsroom
(Πηγή: Washington Post)
