του Jaroslaw Kuisz*
«Κυρίες και κύριοι, στις 4 Ιουνίου 1989 ο κομμουνισμός έλαβε τέλος στην Πολωνία». Η φράση αυτή που είπε αυθόρμητα μια ηθοποιός στη διάρκεια του δελτίου ειδήσεων έχει γίνει διάσημη στην Πολωνία. Μετά τις βουλευτικές εκλογές του περασμένου Οκτωβρίου, επιχειρήθηκε μια παράφραση: «Κυρίες και κύριοι, στις 15 Οκτωβρίου 2023 ο λαϊκισμός έλαβε τέλος».
Υστερα από οκτώ χρόνια στην εξουσία, το κόμμα Νόμος και Δικαιοσύνη (PiS) ηττήθηκε, και μάλιστα με ρεκόρ συμμετοχής. Το 1989, το ποσοστό συμμετοχής ήταν 62%, ενώ πέρυσι 75%. Η ανάκτηση της εξουσίας, όμως, ύστερα από τόσα χρόνια εθνικολαϊκιστικού καθεστώτος δεν ισοδυναμεί με άμεση κυβερνητική αλλαγή. Αυτό που πρέπει να ξεκινήσει είναι όλη η διαδικασία πολιτικού μετασχηματισμού.
Η βασιλεία του PiS ξεκίνησε με μια παραβίαση του Συντάγματος, όταν η κυβέρνηση ανέλαβε τον έλεγχο του Συνταγματικού Δικαστηρίου. Και δεν ήταν παρά η αρχή μιας διαδικασίας άλωσης των θεσμών, που καταγγέλθηκε από την ΕΕ.
Μετά το 1989, δεν επιβλήθηκε καμιά τιμωρία στους αξιωματούχους του παλιού καθεστώτος. Και αυτό δημιούργησε βαθιές πολιτικές διαιρέσεις, που υπερβαίνουν τη διάκριση μεταξύ Δεξιάς και Αριστεράς. Οι οπαδοί της νέας κυβέρνησης του Ντόναλντ Τουσκ ζητούν τώρα να επιβληθούν κυρώσεις στους πολιτικούς του PiS που απείλησαν το κράτος δικαίου. Το ερώτημα που τίθεται λοιπόν είναι το εξής: η έξοδος από τον λαϊκισμό είναι ευκολότερη από την έξοδο από τον κομμουνισμό; Η απάντηση είναι δυστυχώς αρνητική. Γιατί;
Ο πρώτος λόγος είναι ότι, αντίθετα με τον κομμουνισμό το 1989, οι ιδέες του αντιφιλελεύθερου λαϊκισμού δεν σημειώνουν υποχώρηση. Ενσάρκωση της εποχής φαίνεται να είναι ο Ντόναλντ Τραμπ, που καλπάζει προς την προεδρία.
Ο δεύτερος λόγος είναι ότι, αντίθετα με τους κομμουνιστές, οι αντιφιλελεύθεροι λαϊκιστές άφησαν στους διαδόχους τους ένα νομικό ναρκοπέδιο. Οι πολιτικοί του PiS σαμποτάρουν ανοιχτά την αποκατάσταση της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Κι έχουν μαζί τους τον Πρόεδρο της χώρας, το Συνταγματικό Δικαστήριο, ένα μέρος του Ανωτάτου Δικαστηρίου και το γραφείο του Εισαγγελέα.
Την ίδια στιγμή, εκδηλώνονται συνεχώς αντιπαραθέσεις γύρω από την ερμηνεία των νόμων. Πολιτικοί του PiS, που παραβιάζουν τον νόμο, ζητούν προστασία από τη Δύση στο όνομα της υπεράσπισης του κράτους δικαίου. Είναι οι ίδιοι άνθρωποι που την περίοδο 2015-2023 χαρακτήριζαν «αποκατάσταση του κράτους δικαίου» τις παραβιάσεις του Συντάγματος, που κατήγγελλαν τότε οι Βρυξέλλες. Οι πολιτικοί που χαρακτήριζαν τη φιλελεύθερη Δύση μοιραίο εχθρό για την πατρίδα ζητούν τώρα τη στήριξη της Δύσης για να μην καταστραφεί η δημοκρατία…
Οι εθνικολαϊκιστές δεν αναγνωρίζουν την εναλλαγή στην πολιτική εξουσία. Θεωρούν λοιπόν τη σημερινή κυβέρνηση προσωρινή. Το PiS προσπαθεί να αποθαρρύνει τους ψηφοφόρους που περίμεναν μια πολιτική ηρεμία μετά τις εκλογές. Ο εθνικολαϊκισμός δεν πεθαίνει μετά την απομάκρυνσή του από την εξουσία. Για τους οπαδούς του, εξακολουθεί να αντιπροσωπεύει το μέλλον. Αυτός είναι ο λόγος που η έξοδος από τον λαϊκισμό θα πάρει χρόνια. Μια νίκη στις κάλπες δεν αρκεί.
(*) O Γιάροσλαβ Κουιζ είναι αρχισυντάκτης της “Κultura Liberalna” και ερευνητής στο Zentrum Liberale Moderne
(Πηγή: Le Monde)
