[Αξιοπρόσεκτες και για τους παρ ημίν πολιτικό-στρατηγικούς υπευθύνους οι επισημάνσεις του Ιταλού συγγραφέα για το πολύ θετικό αμερικανικό ενδιαφέρον για το “Istanbul Canal” του Ερντογάν και την προοπτική απαλλαγής των συμμάχων του ΝΑΤΟ από τους περιορισμούς της Σύμβασης του Μοντραί για την είσοδο πολεμικών στον Εύξεινο Πόντο.
Και αξιοπρόσεκτες γιατί μηδενίζουν τις ονειρώξεις περί αναβάθμισης (λόγω πολλαπλασιασμού βάσεων) των ελλαδικών στρατηγικών τίτλων προτίμησης στην ιεράρχηση της συμμαχίας.]
Mετάφραση/Εισαγωγή: Μ. Στυλιανού
Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν εγκαινίασε επίσημα την διάνοιξη της Διώρυγας της Κωνσταντινούπολης, μιας πλωτής οδού μήκους 45 χιλιομέτρων, πλάτους 150 μέτρων και βάθους 25 μέτρων που θα συνδέει τη Μαύρη Θάλασσα με τη Θάλασσα του Μαρμαρά. Ως μεγάλη, αν όχι μεγαλύτερη, από του Σουέζ και του Παναμά, η δομή θα παρακάμψει τα Στενά του Βοσπόρου, αποσυμφορώντας το υπερφορτωμένο θαλάσσιο πέρασμα (48.000 διελεύσεις ετησίως κατά μέσο όρο) και μετατρέποντας το ευρωπαϊκό τμήμα της τουρκικής μητρόπολης σε πραγματική νησιωτική πόλη.
Το άνοιγμα του εργοταξίου, όσο συμβολικό κι αν είναι, στεφανώνει το προηγούμενο όνειρο του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς: Μια φιλόδοξη και οραματική ιδέα, που πέντε αιώνες μετά την αποχώρηση του σουλτάνου, ο πρόεδρος με τη σιδερένια γροθιά ανέλαβε με επιμονή να αναστήσει. Η πρώτη ανακοίνωση για τα εγκαίνια του τουρκικού «τέταρτου στενού» χρονολογείται από το 2011 – «αυτό είναι το τρελό μου σχέδιο», είχε διακηρύξει ενώπιον των έκπληκτων υπουργών . Το σχέδιο εγκρίθηκε τελικά από το Κοινοβούλιο τον περασμένο Μάρτιο, αναβλήθηκε, τροποποιήθηκε και συζητήθηκε επανειλημμένα. Η διάνοιξη θα ολοκληρωθεί, τουλάχιστον σύμφωνα με αισιόδοξες κυβερνητικές πηγές, σε μόλις έξι χρόνια και θα κοστίσει συνολικά περίπου 15 δις δολάρια.
Προφανώς, τίποτα νέο, τουλάχιστον για τους ηγέτες του ΑΚΡ, του κόμματος που βρίσκεται στην εξουσία από το 2002. Από τότε, ο ασταμάτητος ηγέτης του, ο Ερντογάν – πρώτα ως πρωθυπουργός και, από το 2014, ως πρόεδρος της δημοκρατίας – έχει προωθήσει μεγάλα έργα υποδομής με στόχο τον εκσυγχρονισμό του προσώπου της χώρας, την προώθηση της οικονομικής ανάπτυξης και, πάνω απ’ όλα, την ενίσχυση της εσωτερικής συναίνεσης -βάσης της μακροζωίας του στην εξουσία.
Ένας μηχανισμός που, ωστόσο, έχει καταρρεύσει από τότε που η τουρκική οικονομία αντιμετωπίζει μεγάλες δυσκολίες και η καταστροφική υποτίμηση της τουρκικής λίρας (απώλεια άνω του 400% έναντι του δολαρίου σε μια δεκαετία) συνεχίζει να τιμωρεί ένα οικονομικό πλαίσιο που επιδεινώνεται από το κόστος της πανδημίας, την επιβράδυνση των παραγωγικών δραστηριοτήτων και την πολύ σαφή μείωση του τουρισμού. Εν ολίγοις, μισοάδεια ταμεία, πολλά χρέη και ένα κρίσιμο ερώτημα: ποιος θα πληρώσει τα έξοδα του «Kanal Istanbul»; Σίγουρα όχι οι έξι κύριες τουρκικές επενδυτικές τράπεζες, οι οποίες, όπως επιβεβαιώνει το Reuters, ήταν πολύ απρόθυμες να χρηματοδοτήσουν ένα ακριβό και, ταυτόχρονα, εξαιρετικά συγκρουσιακό σχέδιο.
Ενώ περίμενε υποθετικούς ξένους δωρητές – ο υπουργός Μεταφορών Αντίλ Καραϊσμάνογλου αναφέρθηκε σε Κινέζους, Καταριανούς ή ίσως Ολλανδούς επενδυτές – οι διαμαρτυρίες αυξάνονται. Στην πρώτη γραμμή βρίσκεται ο δήμαρχος της πόλης, Εκρέμ Ιμάμογλου, μέλος του Λαϊκού Ρεπουμπλικανικού Κόμματος, της αξιωματικής αντιπολίτευσης, ορκισμένος εχθρός του Ερντογάν και πιθανός αντίπαλος στις προεδρικές εκλογές του 2023. Με την υποστήριξη επιστημόνων και οικολόγων και τους φόβους εκατοντάδων χιλιάδων κατοίκων, ο κ. Καραϊσμάνογλου δεν δίστασε να επισημάνει τους σεισμικούς κινδύνους (η διαδρομή κινείται κατά μήκος της τρομακτικής ανατολίτικης σεισμικής γραμμής ρήγματος), τις επικείμενες οικολογικές καταστροφές (για την Greenpeace, είναι μια «καταστροφή με απρόβλεπτες συνέπειες», ενώ οι ωκεανογράφοι φοβούνται το θάνατο της ήδη εξασθενημένης Θάλασσας του Μαρμαρά) και πάνω απ’ όλα, τη βεβαιότητα ότι το έργο αντιπροσωπεύει μια γιγαντιαία κερδοσκοπία στον πεδίο των ακινήτων. Αυτή η υποψία επιβεβαιώνεται έντονα από την τεράστια αύξηση των τιμών των κατοικιών (από 25 δολάρια ανά τετραγωνικό μέτρο σε 800 δολάρια), ενόψει της πενιχρής αποζημίωσης για απαλλοτριώσεις από το 2013.
Το ήδη περίπλοκο ζήτημα περιπλέκεται περαιτέρω από τη γεωπολιτική πτυχή, έναν κεντρικό παράγοντα. Από το 1936, τα περάσματα του Βοσπόρου διέπονται από τη Σύμβαση του Μοντραί, ένα διπλωματικό αριστούργημα του Κεμάλ Ατατούρκ, το οποίο εγγυάται την κυκλοφορία εμπορικών πλοίων όλων των σημαιών και περιορίζει την πρόσβαση στη Μαύρη Θάλασσα για στρατιωτικά σκάφη από τρίτες χώρες. Μέχρι στιγμής, η Τουρκία έχει διαδραματίσει με ισορροπία το ρόλο της ως εγγυήτρια, αλλά το άνοιγμα της διώρυγας (με τον συνεπαγόμενο φόρο διέλευσης) θα μπορούσε να είναι η πολυαναμενόμενη ευκαιρία για τον Ερντογάν να βάλει στο αρχείο τις παλιές συμφωνίες και να ανοίξει μια νέα φάση, η οποία πρέπει να γίνει κατανοητή και να αναλυθεί.
Όπως σημειώνει ο Λορέντζο Βίτα στο εξαιρετικό βιβλίο του “L’onda turca” (Historica-Giubilei Regnani, 2021), αφιερωμένο στη ναυτική επέκταση της Άγκυρας: «Στη Ρωσία δεν αρέσει καθόλου η ιδέα ότι η Τουρκία εγκαταλείπει τις ρήτρες του Μοντραί. Ο Πούτιν κάλεσε τον Ερντογάν να του εκθέσει τις απόψεις της Ρωσίας για τα στενά. Ο Τούρκος Πρόεδρος απάντησε ότι προς το παρόν η εγκατάλειψη της Συνθήκης του Μοντραί δεν τίθεται υπό αμφισβήτηση, αλλά η προσοχή του Κρεμλίνου είναι ένα σημάδι του τι θα μπορούσε να συμβεί. Γιατί αν η Μόσχα έχει κάθε συμφέρον να αποτρέψει την ανατροπή της ισορροπίας στη Μαύρη Θάλασσα, υπάρχει μεγάλη περιέργεια στην Ουάσιγκτον: Ειδικά σε μια φάση κλιμάκωσης, στην οποία εμπλέκονται η Ουκρανία και η «Κριμαία».
Στην πραγματικότητα, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα «ενδιαφέροντο πάρα πολύ για μια θαλάσσια διαδρομή που να μην υπόκειται στους περιορισμούς της Σύμβασης». Εάν η Τουρκία αποφάσιζε να επαναδιαπραγματευθεί τη συνθήκη ή να αποκλείσει τη νέα πλωτή οδό από τη συμφωνία, η Ουάσιγκτον θα είχε την ευκαιρία να απαλλαγεί από ένα μόνιμο βρόχο πνιγμού, δίνοντας της όλες τις δυνατότητες ελευθερίας της ναυσιπλοΐας και της ιδέας εξοπλισμού της Μαύρης Θάλασσας ».
Ανησυχίες συμμερίζονται επίσης πολλοί απόστρατοι ναύαρχοι, συμπεριλαμβανομένου του Τζεμ Γκουρντενίζ, θεωρητικού του «Μάβι Βατάν» (της Γαλάζιας Πατρίδας), του δογματικού πυλώνα του νέου τουρκικού ναυτικού. Τον Απρίλιο, 104 αξιωματικοί υπέγραψαν μια δήλωση επικρίνοντας την ιδέα του «Kanal» και θεωρώντας την έξοδο από το Μοντραί ως πολιτική αυτοκτονία. Σε απάντηση, ο Ερντογάν κατηγόρησε τους ναυτικούς ότι προετοίμαζαν πραξικόπημα και τους έριξε σε φυλάκιση ή σε κατ’ οίκον περιορισμό.
Για τον Λορέντζο Βίτα, αυτό είναι ένα ισχυρό μήνυμα: «Προς το εθνικιστικό και κοσμικό στρατόπεδο που αντιμάχεται το «Κανάλι της Ιστανμπούλ», όπως και προς τη Ρωσία και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Δείχνει ότι η δυνατότητα αποκλεισμού του καναλιού από τη Σύμβαση (του Μοντραί) αποτελεί πραγματικό ενδεχόμενο. Τόσο αληθινό που όσοι το καταδικάζουν θεωρούνται επικίνδυνοι, ακόμα και αν αυτό οδηγεί στη σύλληψη ενός ναυάρχου που διαμόρφωσε την τρέχουσα τουρκική ναυτική στρατηγική ».
