Ηγενική κατάσταση κατά το 2024 δεν ήταν καλή· το πρώτο τέταρτο του 21ου αιώνα κλείνει όχι αισιόδοξα. Παρά τα ανακατέματα από ανέμους μεγάλων λαϊκών αγώνων σε διάφορες περιοχές του πλανήτη (θυμηθείτε: Λατινική Αμερική, αντιπαγκοσμιοποιητικό κίνημα, σκίρτημα του Ευρωπαϊκού Νότου, Αραβική άνοιξη, νίκη της Χεζμπολά το 2006 κ.λπ.), μαζί όμως με κινήσεις αναδιάρθρωσης, καταστολής, βιοπολιτικού ελέγχου, κατάργησης της δημοκρατίας, με παγκόσμιες καραντίνες και είσοδο σε περίοδο πολέμων, γενοκτονίας και βαρβαρότητας, η κατάσταση του Υποκειμένου (αλλά και της πραγματικότητας που αυτό έστω σε εντελώς αδιαμόρφωτη κατάσταση βιώνει) συνοψίζεται στη φράση του Πουλικάκου: «Γάμησέ τα».
Σκεφτείτε τι βίωσε και η χώρα μας τα 25 αυτά χρόνια: ευρώ, Ολυμπιάδα, κρίση, χρεοκοπία, Μνημόνια, «πρώτη φορά Αριστερά», Πρέσπες, πρωτιές σε θανάτους στην πανδημία, αμερικανοποίηση κάθε πτυχής της πολιτικής ζωής, Τέμπη, διάλυση όλων των κοινωνικών υποδομών, φτωχοποίηση, υπαρξιακό πρόβλημα της χώρας, αποικιοποίηση από Δανειστές, δορυφοροποίηση από επεκτατική Τουρκία, εγκατάλειψη της Κύπρου, εμπλοκή στους εν ενεργεία πολέμους στο πλευρό των ΗΠΑ-ΝΑΤΟ-Ισραήλ. Κι από πουθενά φως.
Κι όμως, παρά τον καταθλιπτικό συσχετισμό και τη δύναμη ισχύος της κακής πλευράς (η οποία αυτοπαρουσιάζεται ως «η σωστή πλευρά της Ιστορίας»), υπάρχουν διεργασίες συνειδητοποίησης, αγώνες και στιγμές αντίστασης, σκόρπιες δυνάμεις και άνθρωποι εν αγωνία και προβληματισμό. Άνθρωποι που ανησυχούν και ζητούν λογικά πράγματα: να ακούγεται η φωνή τους, να ζήσουν με αξιοπρέπεια. Η κίνηση για τα Τέμπη (1,5 εκατομμύριο υπογραφές και συναυλία στο Καλλιμάρμαρο), οι περιβαλλοντικές κινήσεις σε όλη τη χώρα, οι αγώνες νέων για να μην ιδιωτικοποιηθούν πανεπιστήμια και παιδεία, και η κίνηση που θέτει στο επίκεντρο το υπαρξιακό πρόβλημα της χώρας, είναι ορισμένοι δείκτες αυτών των διεργασιών. Όλες αυτές οι διεργασίες δεν κοιτάνε προς τα πίσω, δεν έχουν συντηρητικό ή ακροδεξιό πρόσημο, δεν είναι εκδηλώσεις «ψεκασμένων». Προσανατολίζονται στο παρόν και αγωνίζονται να υπάρξει ένα μέλλον διαφορετικό.
Η επιχειρούμενη διάλυση της Κοινωνίας και η ανάδειξη του Ατόμου (εγωιστικού, ανταγωνιστικού, μηδενιστικού, ωφελιμιστικού, επιθετικού και βάρβαρου) συναντά αντιστάσεις, σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο. Αυτό είναι ίσως το πιο σημαντικό στοιχείο του καμβά της πραγματικότητας. Η κυβέρνηση λέει ψέματα: δεν έρχονται «τα καλύτερα». Και η αντιπολίτευση δεν μπορεί να πείσει ότι έτσι και λείψει ο Μητσοτάκης όλα θα πάνε καλύτερα, όταν στα σημαντικότερα συμφωνούν…
Όσον αφορά το ατομικό επίπεδο, τα λόγια του Ελύτη μπορεί να δίνουν μια διέξοδο: «Η ίδρυση της προσωπικής σου πρεσβείας πλησίον των αλλοεθνών πουλιών θα συντελούσε στη διεθνή συνεννόηση. Όχι τόσο μέσω των κρωγμών όσο μέσω των σκιρτημάτων, που η έλλειψή τους στις ημέρες μας δημιουργεί τον κίνδυνο αληθινού λιμού». Η αποφυγή του «λιμού» (που αφορά μεγάλους πληθυσμούς) έχει τη «μοριακή», ατομική του διάσταση. Αυτό λέει ο ποιητής· άρα ο καθένας, αντί να περιμένει τον Μεσσία ή τον Αρχηγό, ας οικοδομήσει μια πλούσια και δημιουργική ατομικότητα που να μην εναντιώνεται στην ανάγκη κοινωνίας και συλλογικού βηματισμού.
Όσον αφορά το συλλογικό επίπεδο, σκεφτείτε τι ρόλο μπορεί να παίξει ο Πολιτισμός. Σε πιο στενό επίπεδο, η ποίηση είναι ένα σπουδαίο όπλο. Το άλλο όπλο τεράστιας εμβέλειας είναι το τραγούδι. Αυτό μπορεί να ενώσει τεράστιες «μάζες» ανθρώπων. Δύο πρόσφατα παραδείγματα: Το Καλλιμάρμαρο για τα Τέμπη και η πρόσφατη ταινία για τον Στέλιο Καζαντζίδη. Να τι γράφει σχετικά ένας μουσικός, ο Μάνος Αχαλινωτόπουλος (που είναι κριτικός για ορισμένες πτυχές της ταινίας):
«Το θέμα δεν ήταν να πειστεί ο μπουρζουά κουλτουριάρης που ούτως ή άλλως σνομπάρει τη θεματολογία των τραγουδιών του Στέλιου και δεν σκαμπάζει γρι από τον μουσικό του κόσμο, ούτε να εξωραϊστεί ή να λειανθεί οτιδήποτε, αλλά να “μεταφραστεί” ακριβώς αυτή η ψυχή της Ανατολικής Ρωμιοσύνης, που ήταν ο Στέλιος… Βέβαια σαν πρώτο σκαλί όλος αυτός ο ντόρος που γίνεται σε νέα παιδιά, το χειροκρότημα στην αίθουσα, το τραγούδισμα από όλα τα χείλη, δίνει μια γεύση από το τι μπορεί να σημαίνει κοινός μύθος που σαν αδιόρατο νήμα μας ενώνει σε ένα τραγούδι και σε μια φωνή, μια λειτουργία πρωταρχική και θεμελιώδη για τον λαϊκό πολιτισμό που ομολογουμένως μας έχει λείψει».
Αναλογίζεστε τι σεισμό θα προκαλούσε μια πολιτιστική επανάσταση, μια νέα πολιτιστική άνοιξη στον Τόπο μας, κάτι ανάλογο με αυτό που συνέβη στις αρχές της δεκαετίας του 1960;
Φτάνουν αυτά; Όχι, αλλά είναι σπουδαίας σημασίας, και υπάρχουν γύρω μας. Χρειάζεται και μια πολιτική ιδεολογική πύκνωση που να κατανοεί το πρόβλημα συνολικά και να ψάχνει μια πραγματική εναλλακτική. Η βαρβαρότητα που μας περικυκλώνει δεν αντιμετωπίζεται με «λουκουμόσκονη». Διαφορετικά θα μας αφομοιώνει η «κεντροαριστερή» νεράιδα ξανά και ξανά, με τον «τρομερό» στόχο να «νικήσει τον Μητσοτάκη» – για να μείνει ίδια η κατάσταση στα βασικά. Εδώ ακόμα και ακροαριστεροί αισθάνονται τον Δούκα (δήμαρχο Αθήνας) σαν δικό τους άνθρωπο! Τόσο χαμηλώνουν οι προσδοκίες όταν λείπει ένας σταθερός μπούσουλας και λείπει μια πιο συνολική και συνθετική ματιά.
Ο Δρόμος συνεχίζει για 15ο χρόνο να στέκεται, να υπάρχει, να ψηλώνει τον πήχη των προσδοκιών. Καλή χρονιά! Έχουμε δικαίωμα στην ανάταση του βλέμματος. Και μην ξεχνάτε ποτέ: «Ψαρεύοντας έρχεται η θάλασσα»!
