Συνέντευξη στον Αlexandre Devecchio της FIGARO
Emmanuel Todd: «Aυτός ο πόλεμος είναι υπαρξιακός και για τη Ρωσία και για τις ΗΠΑ. Γι’ αυτό και δεν θα τελειώσει παρά με την κατάρρευση του ενός ή του άλλου».
LE FIGARO. – Γιατί δημοσιεύσατε στην Ιαπωνία ένα βιβλίο για τον πόλεμο στην Ουκρανία και όχι στη Γαλλία;
Emmanuel TODD. – Οι Ιάπωνες είναι εξίσου αντιρώσοι όσο και οι Ευρωπαίοι. Αλλά γεωγραφικά είναι μακριά από τη σύγκρουση, άρα δεν «καίγονται» γι’ αυτήν, δεν έχουν τη δική μας συναισθηματική σχέση με την Ουκρανία. Και δεν έχουν την ίδια εικόνα για μένα. Εδώ έχω την παράλογη φήμη ότι είμαι «αντάρτης καταστροφέας», ενώ στην Ιαπωνία είμαι ένας αξιοσέβαστος ανθρωπολόγος, ιστορικός και γεωπολιτικός, που μιλάει σε όλες τις μεγάλες εφημερίδες και περιοδικά και του οποίου τα βιβλία εκδίδονται. Μπορώ να εκφράζομαι εκεί σε μια γαλήνια ατμόσφαιρα, κάτι που έκανα πρώτα σε περιοδικά, μετά δημοσιεύοντας αυτό το βιβλίο, που είναι μια συλλογή συνεντεύξεων. Αυτό το βιβλίο ονομάζεται Ο Τρίτος Παγκόσμιος Πόλεμος άρχισε ήδη, με 100.000 πωλήσεις μέχρι σήμερα.
Γιατί αυτός ο τίτλος;
Επειδή αυτή είναι η πραγματικότητα: ο Τρίτος Παγκόσμιος Πόλεμος άρχισε. Είναι αλήθεια ότι ξεκίνησε «ανεπαίσθητα» και με δύο εκπλήξεις. Πήγαμε σε αυτόν τον πόλεμο με την ιδέα ότι ο ρωσικός στρατός ήταν πολύ ισχυρός και ότι η οικονομία του ήταν πολύ αδύναμη. Νομίζαμε ότι η Ουκρανία θα συντριβόταν στρατιωτικά και ότι η Ρωσία θα συντριβόταν οικονομικά από τη Δύση. Όμως έγινε το αντίστροφο. Η Ουκρανία δεν συντρίφτηκε στρατιωτικά ακόμα κι αν έχασε το 16% της επικράτειάς της. Η Ρωσία δεν συντρίφτηκε οικονομικά. Την ώρα που σας μιλάω, το ρούβλι έχει κερδίσει 8% έναντι του δολαρίου και 18% έναντι του ευρώ από την ημέρα πριν από την έναρξη του πολέμου.
Υπάρχει λοιπόν ένα είδος παρεξήγησης. Αλλά είναι προφανές ότι η σύγκρουση, περνώντας από έναν περιορισμένο εδαφικό πόλεμο σε μια παγκόσμια οικονομική αντιπαράθεση, μεταξύ ολόκληρης της Δύσης αφενός και της Ρωσίας που υποστηρίζεται από την Κίνα αφετέρου, έχει γίνει ένας παγκόσμιος πόλεμος. Ακόμα κι αν η στρατιωτική βιαιότητα είναι χαμηλή σε σύγκριση με αυτή των προηγούμενων παγκοσμίων πολέμων.
Δεν υπερβάλλετε; Η Δύση δεν εμπλέκεται άμεσα στρατιωτικά…
Και όμως δίνουμε οπλισμό. Σκοτώνουμε Ρώσους, ακόμα κι αν δεν εμπλεκόμαστε οι ίδιοι. Ωστόσο, είναι αλήθεια ότι εμείς, οι Ευρωπαίοι, δεσμευόμαστε πρωτίστως οικονομικά. Νιώθουμε επίσης την πραγματική μας είσοδο στον πόλεμο μέσω του πληθωρισμού και των ελλείψεων.
Ο Πούτιν έκανε εξαρχής ένα μεγάλο, τεράστιου κοινωνικο-ιστορικού ενδιαφέροντος, λάθος. Εκείνοι που παρακολουθούσαντην κατάσταση στην Ουκρανία τις παραμονές του πολέμου θεωρούσαν τη χώρα αυτή, όχι ως μια εκκολαπτόμενη δημοκρατία, αλλά ως μια κοινωνία σε παρακμή και ως ένα «αποτυχημένο κράτος»… Υποψιάζονταν ότι η Ουκρανία είχε χάσει 10 ή 15 εκατομμύρια κατοίκους από την ανεξαρτησία της. Δεν μπορούμε να αποφανθούμε γιατί η Ουκρανία δεν έχει πραγματοποιήσει απογραφή από το 2001, ένα κλασικό σημάδι μιας κοινωνίας που φοβάται την πραγματικότητα. Νομίζω ότι ο υπολογισμός του Κρεμλίνου ήταν ότι αυτή η κοινωνία σε αποσύνθεση θα κατέρρεε με το πρώτο σοκ, ή ακόμα και θα έλεγε «καλώς ήρθες μαμά» στην αγία Ρωσία. Αυτό όμως που ανακαλύψαμε, αντίθετα, είναι ότι μια κοινωνία σε παρακμή, εάν τροφοδοτείται από εξωτερικούς οικονομικούς και στρατιωτικούς πόρους, μπορεί να βρει στον πόλεμο έναν νέο τύπο ισορροπίας, ακόμη και έναν ορίζοντα, μια ελπίδα. Οι Ρώσοι δεν μπορούσαν να το προβλέψουν. Κανείς δεν μπορούσε.
Αλλά υποτίμησαν οι Ρώσοι, παρά την πραγματική αποσύνθεση της κοινωνίας, τη δύναμη του ουκρανικού εθνικού αισθήματος, ακόμη και τη δύναμη του ευρωπαϊκού αισθήματος υποστήριξης προς την Ουκρανία; Και σεις το υποτιμάτε;
Δεν ξέρω. Εργάζομαι σ’ αυτό, αλλά ως ερευνητής, δηλαδή παραδέχομαι ότι υπάρχουν πράγματα που δεν γνωρίζουμε. Και για μένα, παραδόξως, ένα από τα πεδία για τα οποία έχω πολύ λίγες πληροφορίες για να αποφασίσω, είναι η Ουκρανία. Θα μπορούσα να σας πω, με βάση τα παλιά δεδομένα, ότι το οικογενειακό σύστημα της Μικρής Ρωσίας ήταν πυρηνικό, πιο ατομικιστικό από το σύστημα της Μεγάλης Ρωσίας, που ήταν πιο κοινοτικό, κολεκτιβιστικό. Αυτό, μπορώ να σας το πω, αλλά αυτό που έχει γίνει η Ουκρανία, με μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών, αυτοεπιλογή ορισμένων κοινωνικών τύπων με την παραμονή στη θέση ή τη μετανάστευση πριν και κατά τη διάρκεια του πολέμου, δεν μπορώ να σας πω γι ‘αυτό, δεν ξέρω αυτή τη στιγμή…
…Αρχικά, ομολογώ ότι με ξάφνιασε η έναρξη του πολέμου, δεν μπορούσα να το πιστέψω. Συμμερίζομαι σήμερα την ανάλυση του γεωπολιτικού «ρεαλιστή» Αμερικανού John Mearsheimer. Αυτός έκανε την εξής παρατήρηση: Μας είπε ότι η Ουκρανία, της οποίας τον στρατό είχαν καταλάβει στρατιώτες του ΝΑΤΟ (Αμερικανοί, Βρετανοί και Πολωνοί) τουλάχιστον από το 2014, ήταν επομένως de facto μέλος του ΝΑΤΟ και ότι οι Ρώσοι είχαν ανακοινώσει ότι δεν θα ανεχτούν ποτέ μια Ουκρανία μέλος του ΝΑΤΟ. Αυτοί οι Ρώσοι, λοιπόν, (όπως μας είπε ο Πούτιν την προηγούμενη ημέρα της επίθεσης) κάνουν ένα πόλεμο από αμυντική και προληπτική σκοπιά. Ο Mearsheimer πρόσθεσε ότι δεν θα είχαμε κανένα λόγο να χαιρόμαστε για τις ενδεχόμενες δυσκολίες των Ρώσων γιατί, καθώς αυτό είναι ένα υπαρξιακό ζήτημα για αυτούς, όσο συναντούσαν δυσκολίες, τόσο πιο σκληρά θα χτυπούσαν. Η ανάλυση φαίνεται να ισχύει. Θα επισύναπτα μια προσθήκη και μια κριτική στην ανάλυση του Mearsheimer.
Ποιές;
Η προσθήκη: όταν λέει ότι η Ουκρανία ήταν de facto μέλος του ΝΑΤΟ, δεν προχωρά αρκετά. Η Γερμανία και η Γαλλία είχαν γίνει οι ίδιες δευτερεύοντες εταίροι στο ΝΑΤΟ και δεν γνώριζαν τι συνέβαινε στην Ουκρανία σε στρατιωτικό επίπεδο. Η γαλλική και γερμανική αφέλεια έχει επικριθεί επειδή οι κυβερνήσεις μας δεν πίστευαν στην πιθανότητα μιας ρωσικής εισβολής. Σίγουρα, αλλά επειδή δεν γνώριζαν ότι Αμερικανοί, Βρετανοί και Πολωνοί θα μπορούσαν να δώσουν τη δυνατότητα στην Ουκρανία να διεξαγάγει έναν μεγαλύτερο πόλεμο. Ο θεμελιώδης άξονας του ΝΑΤΟ είναι τώρα Ουάσιγκτον-Λονδίνο-Βαρσοβία-Κίεβο.
Τώρα η κριτική: Ο Mearsheimer, σαν καλός Αμερικανός, υπερεκτιμά τη χώρα του. Θεωρεί ότι, αν για τους Ρώσους ο πόλεμος στην Ουκρανία είναι υπαρξιακός, για τους Αμερικανούς είναι ουσιαστικά, μεταξύ άλλων, μόνο ένα «παιχνίδι» ισχύος. Μετά το Βιετνάμ, το Ιράκ και το Αφγανιστάν, ένας χαμός λίγο πολύ…. Τι σημασία έχει; Το βασικό αξίωμα της αμερικανικής γεωπολιτικής είναι: «Μπορούμε να κάνουμε ό,τι θέλουμε γιατί μας προστατεύει η απόσταση, είμαστε ανάμεσα σε δύο ωκεανούς, δεν θα πάθουμε ποτέ τίποτα». Τίποτα το υπαρξιακό για την Αμερική. Ανεπάρκεια ανάλυσης που σήμερα οδηγεί τον Μπάιντεν σε μια φυγή προς τα μπρος. Η Αμερική είναι εύθραυστη. Η αντίσταση της ρωσικής οικονομίας σπρώχνει το αμερικανικό αυτοκρατορικό σύστημα στο γκρεμό. Κανείς δεν είχε προβλέψει ότι η ρωσική οικονομία θα άντεχε την «οικονομική δύναμη» του ΝΑΤΟ. Πιστεύω ούτε οι ίδιοι οι Ρώσοι το είχαν προβλέψει.
Εάν η ρωσική οικονομία αντιστεκόταν επ’ αόριστον στις κυρώσεις και κατάφερνε να εξαντλήσει την ευρωπαϊκή οικονομία, ενώ η ίδια επιζούσε, υποστηριζόμενη από την Κίνα, οι αμερικανικοί νομισματικοί και χρηματοοικονομικοί έλεγχοι του κόσμου θα κατέρρεαν και μαζί τους η δυνατότητα των ΗΠΑ να χρηματοδοτήσουν με τίποτε το
Παρά τις κυρώσεις της ΕΕ κατά της Ρωσίας, σήμερα το ρούβλι είναι υπερτιμημένο κατά 18% έναντι του ευρώ και 8% έναντι του δολαρίου. «Οι Ρώσοι περιμένουν την πτώση των ευρωπαϊκών οικονομιών. Είμαστε το κύριο μέτωπό τους», υποστηρίζει ο Emmanuel Todd.
τεράστιο εμπορικό τους έλλειμμα. Αυτός ο πόλεμος έχει γίνει λοιπόν υπαρξιακός για τις ΗΠΑ. Όχι περισσότερο από τη Ρωσία, δεν μπορούν να αποσυρθούν από τη σύγκρουση, δεν μπορούν να αποστασιοποιηθούν. Γι’ αυτό έχουμε τώρα έναν ατελείωτο πόλεμο, μια αντιπαράθεση που η έκβαση θα είναι η κατάρρευση του ενός ή του άλλου. Κινέζοι, Ινδοί και Σαουδάραβες, μεταξύ άλλων, χαίρονται.
Όμως ο ρωσικός στρατός φαίνεται να βρίσκεται σε πολύ κακή κατάσταση. Κάποιοι φτάνουν στο σημείο να προβλέπουν την κατάρρευση του καθεστώτος, το πιστεύετε;
Όχι, στην αρχή φαίνεται ότι υπήρχε, στη Ρωσία, ένας δισταγμός, το αίσθημα της κακοποίησης, της μη προειδοποίησης. Αλλά, οι Ρώσοι άρχισαν τον πόλεμο και ο Πούτιν επωφελείται από κάτι για το οποίο δεν έχουμε ιδέα: η δεκαετία του 2000, τα χρόνια του Πούτιν, ήταν για τους Ρώσους τα χρόνια της επιστροφής στην ισορροπία, σε κανονική ζωή…Η δεκαετία του 1990 ήταν μια περίοδος αδιανόητων δεινών για τη Ρωσία. Η δεκαετία του 2000 ήταν μια επιστροφή στην κανονικότητα, και όχι μόνο ως προς το βιοτικό επίπεδο: είδαμε τα ποσοστά αυτοκτονιών και ανθρωποκτονιών να πέφτουν κατακόρυφα, και κυρίως, ο αγαπημένος μου δείκτης, το ποσοστό βρεφικής θνησιμότητας, να βυθίζεται, ακόμη και να πέφτει κάτω από το ποσοστό των ΗΠΑ.
Στο μυαλό των Ρώσων, ο Πούτιν ενσαρκώνει (με μια ισχυρή, χριστική έννοια) αυτή τη σταθερότητα. Και, βασικά, οι απλοί Ρώσοι πιστεύουν, όπως και ο πρόεδρός τους, ότι διεξάγουν αμυντικό πόλεμο. Γνωρίζουν ότι έκαναν λάθη στην αρχή, αλλά η καλή οικονομική τους προετοιμασία έχει αυξήσει την εμπιστοσύνη τους, όχι απέναντι στην Ουκρανία (η αντίσταση των Ουκρανών είναι γι’ αυτούς ερμηνεύσιμη: είναι θαρραλέοι όπως οι Ρώσοι, οι Δυτικοί δεν θα πολεμούσαν ποτέ τόσο καλά !), αλλά ενάντια σε αυτό που αποκαλούν «η συλλογική Δύση», ή καλύτερα «οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι υποτελείς τους». Η πραγματική προτεραιότητα του ρωσικού καθεστώτος δεν είναι η στρατιωτική νίκη στο έδαφος, είναι να μην χαθεί η κοινωνική σταθερότητα που αποκτήθηκε τα τελευταία 20 χρόνια.
Διεξάγουν λοιπόν αυτόν τον πόλεμο «στην οικονομία», κυρίως μια οικονομία ανθρώπων. Γιατί η Ρωσία εξακολουθεί να έχει το δημογραφικό της πρόβλημα, με ποσοστό γονιμότητας 1,5 παιδί ανά γυναίκα. Σε πέντε χρόνια θα έχουν ελλειμματικές ηλικιακές ομάδες. Κατά τη γνώμη μου, πρέπει να κερδίσουν τον πόλεμο σε 5 χρόνια, ή να τον χάσουν. Μια κανονική διάρκεια για έναν παγκόσμιο πόλεμο. Διεξάγουν λοιπόν αυτόν τον πόλεμο στην οικονομία, ανοικοδομώντας μια οικονομία εν μέρει πολεμική, αλλά θέλουν να κρατήσουν τους ανθρώπους. Αυτό είναι το νόημα της απόσυρσης από τη Χερσώνα, μετά από αυτές των περιοχών του Χάρκοβο και του Κιέβου. Μετράμε τα τετραγωνικά χιλιόμετρα που κατέλαβαν οι Ουκρανοί, αλλά οι Ρώσοι περιμένουν την πτώση των ευρωπαϊκών οικονομιών. Είμαστε το κύριο μέτωπό τους. Φυσικά, μπορεί να κάνω λάθος, αλλά ζω με την αντίληψη ότι η ρωσική συμπεριφορά είναι ευανάγνωστη, επειδή είναι λογική και σκληρή. Οι άγνωστες [παράμετροι] είναι αλλού.
Για σας, οι Ρώσοι αντιλαμβάνονται αυτή τη σύγκρουση ως «αμυντικό πόλεμο», αλλά κανείς δεν προσπάθησε να εισβάλει στη Ρωσία, και σήμερα, λόγω του πολέμου, το ΝΑΤΟ δεν είχε ποτέ τόση επιρροή στην Ανατολή με τις χώρες της Βαλτικής που θέλουν να ενσωματωθούν σ’ αυτό.
Για να σου απαντήσω προτείνω μια ψυχογεωγραφική άσκηση, που μπορεί να γίνει με σμίκρυνση. Αν κοιτάξουμε τον χάρτη της Ουκρανίας, βλέπουμε την είσοδο ρωσικών στρατευμάτων από τον Βορρά, την Ανατολή, τον Νότο… Εχουμε, όντως, το όραμα μιας ρωσικής εισβολής, δεν υπάρχει άλλη λέξη. Αλλά αν σμικρύνουμε πάρα πολύ, την υδρόγειο, ας πούμε μέχρι την Ουάσιγκτον, βλέπουμε ότι τα πυροβόλα και οι πύραυλοι του ΝΑΤΟ συγκλίνουν από πολύ μακριά προς το πεδίο της μάχης, μια κίνηση όπλων που είχε ξεκινήσει πριν από τον πόλεμο. Το Bakhmout απέχει 8400 χιλιόμετρα από την Ουάσιγκτον αλλά 130 χιλιόμετρα από τα ρωσικά σύνορα. Μια απλή ανάγνωση του παγκόσμιου χάρτη επιτρέπει, νομίζω, να εξετάσουμε την υπόθεση ότι «Ναι, από τη ρωσική σκοπιά, αναγκαστικά είναι ένας αμυντικός πόλεμος».
Κατά τη γνώμη σας, η είσοδος των Ρώσων στον πόλεμο εξηγείται και από τη σχετική παρακμή των Ηνωμένων Πολιτειών…
Στο Μετά την Αυτοκρατορία, που δημοσιεύτηκε το 2002, έγραψα για τη μακροπρόθεσμη παρακμή των ΗΠΑ και την επιστροφή της ρωσικής ισχύος. Από το 2002, η Αμερική περνά ήττες και αναδιπλώσεις. Οι ΗΠΑ εισέβαλαν στο Ιράκ, αλλά έφυγαν, αφήνοντας το Ιράν σημαντικό παράγοντα στη Μέση Ανατολή. Έφυγαν από το Αφγανιστάν. Η δορυφοροποίηση της Ουκρανίας από την Ευρώπη και τις ΗΠΑ δεν αντιπροσώπευε μια αύξηση του δυτικού δυναμισμού, αλλά την εξάντληση ενός κύματος που ξεκίνησε γύρω στο 1990, που μεταδόθηκε από την αντιρωσική δυσαρέσκεια των Πολωνών και των Βαλτικών χωρών. Ήταν σε αυτό το πλαίσιο της αμερικανικής αναδίπλωσης που οι Ρώσοι αποφάσισαν να χαλιναγωγήσουν την Ουκρανία, επειδή θεώρησαν ότι είχαν επιτέλους τα τεχνικά μέσα για να το κάνουν.
Μόλις διάβασα ένα βιβλίο του S. Jaishankar, Υπουργού Εξωτερικών της Ινδίας ( The India Way ), που δημοσιεύτηκε λίγο πριν τον πόλεμο, που βλέπει την αμερικανική αδυναμία, που ξέρει ότι η αντιπαράθεση μεταξύ Κίνας και ΗΠΑ δεν θα βγάλει νικητή, αλλά θα δώσει χώρο σε μια χώρα όπως η Ινδία και σε πολλές άλλες. Προσθέτω: αλλά όχι στους Ευρωπαίους. Παντού βλέπουμε την αποδυνάμωση των ΗΠΑ, αλλά όχι στην Ευρώπη και την Ιαπωνία, επειδή ένα από τα αποτελέσματα της σύσπασης του ιμπεριαλιστικού συστήματος είναι ότι οι ΗΠΑ ενισχύουν την επιρροή τους στα αρχικά προτεκτοράτα τους.
Στον Brzeziński ( Η Μεγάλη Σκακιέρα), βλέπουμε ότι η αμερικανική αυτοκρατορία σχηματίστηκε στο τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου με την κατάκτηση της Γερμανίας και της Ιαπωνίας, που είναι ακόμα και σήμερα προτεκτοράτα. Καθώς το αμερικανικό σύστημα συρρικνώνεται, επιβαρύνει όλο και περισσότερο τις τοπικές ελίτ των προτεκτοράτων (και εννοώ όλη την Ευρώπη). Οι πρώτοι που θα χάσουν κάθε εθνική αυτονομία θα είναι (ή ήδη είναι) οι Άγγλοι και οι Αυστραλοί. Το Διαδίκτυο έχει δημιουργήσει στην Αγγλόσφαιρα μια ανθρώπινη αλληλεπίδραση με τις ΗΠΑ τόσο έντονη που οι ακαδημαϊκές, οι ενημερωτικές και οι καλλιτεχνικές ελίτ τους είναι, ας πούμε, προσαρτημένες. Στην ευρωπαϊκή ήπειρο προστατευόμαστε κάπως από τις εθνικές μας γλώσσες, αλλά η πτώση της αυτονομίας μας είναι σημαντική και ταχεία. Ας θυμηθούμε τον πόλεμο στο Ιράκ, όταν ο Σιράκ, ο Σρέντερ και ο Πούτιν έδιναν κοινές συνεντεύσεις Τύπου κατά του πολέμου.
Πολλοί παρατηρητές επισημαίνουν ότι η Ρωσία έχει το ΑΕΠ της Ισπανίας: δεν υπερεκτιμάτε την οικονομική της δύναμη και ανθεκτικότητα;
Ο πόλεμος γίνεται δοκιμασία της πολιτικής οικονομίας, είναι ο μεγάλος καθρέπτης της. Το ΑΕΠ της Ρωσίας και της Λευκορωσίας είναι 3,3% του δυτικού ΑΕΠ (ΗΠΑ, Αγγλόσφαιρα, Ευρώπη, Ιαπωνία, Νότια Κορέα), σχεδόν τίποτα. Αναρωτιέται κανείς πώς αυτό το ασήμαντο ΑΕΠ μπορεί να αντεπεξέλθει και να συνεχίσει να παράγει πυραύλους. Ο λόγος είναι ότι το ΑΕΠ είναι ένα φανταστικό μέτρο παραγωγής. Αν αφαιρέσουμε από το αμερικανικό ΑΕΠ το ήμισυ των υπερτιμολογημένων δαπανών για την υγεία, τότε ο «παραγόμενος πλούτος» από τη δραστηριότητα των δικηγόρων της, από τις πιο γεμάτες φυλακές στον κόσμο, και από μια ολόκληρη οικονομία ακαθόριστων υπηρεσιών, συμπεριλαμβανομένης της « παραγωγής» των 15 έως 20.000 οικονομολόγων της με μέσο μισθό 120.000 δολαρίων, συνειδητοποιούμε ότι σημαντικό μέρος αυτού του ΑΕΠ είναι … αέρας. Ο πόλεμος μας φέρνει πίσω στην πραγματική οικονομία, μας επιτρέπει να καταλάβουμε ποιος είναι ο πραγματικός πλούτος των εθνών, η παραγωγική ικανότητα και επομένως η ικανότητα για πόλεμο. Αν επανέλθουμε στις υλικές μεταβλητές θα δούμε τη ρωσική οικονομία. Το 2014, θέσαμε τις πρώτες μεγάλες κυρώσεις κατά της Ρωσίας, αλλά στη συνέχεια αυξάνει την παραγωγή σιταριού της από 40 σε 90 εκ. τόνους το 2020. Ενώ, χάρη στον νεοφιλελευθερισμό, η αμερικανική παραγωγή σιταριού, μεταξύ 1980 και 2020, έπεσε από 80 με 40 εκ. τόνους. Η Ρωσία έχει γίνει επίσης ο κορυφαίος εξαγωγέας πυρηνικών σταθμών ηλεκτροπαραγωγής. Το 2007, οι Αμερικανοί έβλεπαν ότι ο στρατηγικός τους αντίπαλος βρισκόταν σε τέτοια κατάσταση πυρηνικής αποσύνθεσης που σύντομα οι ΗΠΑ θα είχαν μια ικανότητα πρώτου χτυπήματος σε μια Ρωσία που δεν θα μπορούσε να απαντήσει. Σήμερα, οι Ρώσοι βρίσκονται σε πυρηνική υπεροχή με τους υπερηχητικούς πυραύλους τους.
Συνεπώς, η Ρωσία έχει πραγματική ικανότητα προσαρμογής. Όταν θέλουμε να κοροϊδεύουμε τις συγκεντρωτικές οικονομίες, τονίζουμε την ακαμψία τους και όταν δοξάζουμε τον καπιταλισμό, επαινούμε την ευελιξία του. Εχουμε δίκιο. Για να είναι μια οικονομία ευέλικτη, πρέπει φυσικά να υπάρχουν μηχανισμοί αγοράς, χρηματοοικονομικοί και νομισματικοί. Αλλά πρώτα χρειάζεστε έναν ενεργό πληθυσμό που να ξέρει να κάνει κάτι. Οι ΗΠΑ είναι τώρα υπερδιπλάσιες από τη Ρωσία (2,2 φορές στις ηλικιακές ομάδες μαθητών). Αλλά σε συγκρίσιμα ποσοστά ανά ομάδα νέων που φοιτούν στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, στις ΗΠΑ το 7% σπουδάζει μηχανικός, ενώ στη Ρωσία το 25%. Που σημαίνει ότι με 2,2 φορές λιγότερους ανθρώπους που σπουδάζουν, οι Ρώσοι εκπαιδεύουν 30% περισσότερους μηχανικούς. Οι ΗΠΑ καλύπτουν το κενό με ξένους φοιτητές, οι οποίοι όμως είναι κυρίως Ινδοί και ακόμη περισσότερο Κινέζοι. Αυτός ο υποκατάστατος πόρος δεν είναι ασφαλής και ήδη μειώνεται. Αυτό είναι το θεμελιώδες δίλημμα της αμερικανικής οικονομίας: μπορεί να αντιμετωπίσει τον ανταγωνισμό με την Κίνα μόνο με την εισαγωγή ειδικευμένου κινεζικού εργατικού δυναμικού. Προτείνω εδώ την έννοια της οικονομικής ισορροπίας. Η ρωσική οικονομία, από την πλευρά της, αποδέχθηκε τους κανόνες της αγοράς (είναι ακόμη και εμμονή του Πούτιν) παράλληλα με πολύ μεγάλο ρόλο του κράτους, αλλά διατηρεί και την ευελιξία της στην κατάρτιση μηχανικών που επιτρέπουν τις βιομηχανικές και στρατιωτικές προσαρμογές.
Ο τίτλος του βιβλίου στα ιαπωνικά. Το 10 – άριστα – εκφράζει την ικανοποίηση των αναγνωστών.
Πολλοί παρατηρητές πιστεύουν, αντίθετα, ότι ο Βλαντιμίρ Πούτιν εκμεταλλεύτηκε τα έσοδα από τις πρώτες ύλες χωρίς να έχει καταφέρει να αναπτύξει την οικονομία του…
Αν ήταν έτσι, δεν θα είχε γίνει αυτός ο πόλεμος. Το εντυπωσιακό σχετικά με αυτή τη σύγκρουση, και που την καθιστά τόσο αβέβαιη, είναι ότι θέτει (όπως κάθε σύγχρονος πόλεμος), το ζήτημα της ισορροπίας μεταξύ προηγμένων τεχνολογιών και μαζικής παραγωγής. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι ΗΠΑ διαθέτουν μερικές από τις πιο προηγμένες στρατιωτικές τεχνολογίες και οι οποίες μερικές φορές ήταν καθοριστικές για τις ουκρανικές στρατιωτικές επιτυχίες. Αλλά μακροπρόθεσμα, σε έναν πόλεμο φθοράς, όχι μόνο από την πλευρά των ανθρώπινων πόρων αλλά και των υλικών, η ικανότητα να συνεχίσουμε εξαρτάται από τη βιομηχανία παραγωγής όπλων λιγότερο υψηλής ποιότητας. Και πάλι μπροστά μας, επιστρέφοντας από το παράθυρο, το ζήτημα της παγκοσμιοποίησης και το θεμελιώδες πρόβλημα της Δύσης: έχουμε μετεγκαταστήσει ένα τέτοιο ποσοστό των βιομηχανικών μας δραστηριοτήτων που αγνοούμε αν θα είναι επαρκής η πολεμική μας παραγωγή. Το πρόβλημα είναι παραδεκτό. Το CNN, οι New York Times και το Πεντάγωνο αναρωτιούνται αν η Αμερική θα καταφέρει να επανεκκινήσει τις γραμμές παραγωγής αυτού ή εκείνου του τύπου πυραύλων. Αλλά δεν ξέρουμε επίσης εάν οι Ρώσοι είναι σε θέση να συμβαδίσουν με τον ρυθμό μιας τέτοιας σύγκρουσης. Η έκβαση και το τέλος του πολέμου θα εξαρτηθεί από την ικανότητα των δύο συστημάτων να παράγουν οπλισμό.
Εκτιμάτε ότι αυτός ο πόλεμος δεν είναι μόνο στρατιωτικός και οικονομικός, αλλά και ιδεολογικός και πολιτισμικός…
Μιλώ κυρίως ως ανθρωπολόγος. Στη Ρωσία υπήρχαν πιο δεμένες, κοινοβιοτικές οικογενειακές δομές, των οποίων κάποιες αξίες έχουν διασωθεί. Υπάρχει ένα ρωσικό πατριωτικό συναίσθημα αδιανόητο για μας, που τρέφεται από το υποσυνείδητο μιας εθνικής οικογένειας. Η Ρωσία είχε μια πατρογονική οικογενειακή οργάνωση, δηλαδή με κέντρο τους άνδρες και δεν μπορεί να εισαγάγει όλες τις νεοφεμινιστικές, LGBT, τρανς δυτικές καινοτομίες… Όταν βλέπουμε τη ρωσική Δούμα να ψηφίζει ακόμη πιο κατασταλτική νομοθεσία για την «LGBT προπαγάνδα », νιώθουμε ανώτεροι. Το καταλαβαίνω, ως τυπικός Δυτικός. Αλλά, γεωπολιτικά, με όρους ήπιας δύναμης, είναι λάθος. Με δεδομένο ότι στο 75% του πλανήτη, η οργάνωση συγγένειας ήταν πατρογονική κατανοούμε καλά τη ρωσική στάση. Για τη συλλογική μη Δύση, η Ρωσία επιβεβαιώνει έναν καθησυχαστικό ηθικό συντηρητισμό. Ωστόσο, η Λατινική Αμερική είναι στη δυτική πλευρά.
Όταν κάνουμε γεωπολιτική, μας ενδιαφέρουν πολλαπλοί τομείς: η ενεργειακή και στρατιωτική ισορροπία δυνάμεων, η παραγωγή όπλων (που αναφέρεται στη βιομηχανική ισορροπία δυνάμεων). Υπάρχει όμως και η ιδεολογική και πολιτισμική ισορροπία δυνάμεων, αυτό που οι Αμερικανοί αποκαλούν «ήπια δύναμη». Η ΕΣΣΔ είχε μια ορισμένη μορφή ήπιας δύναμης, τον κομμουνισμό, που επηρέαζε μέρος της Ιταλίας, τους Κινέζους, τους Βιετναμέζους, τους Σέρβους, τους Γάλλους εργάτες… Αλλά ο κομμουνισμός βασικά τρόμαζε ολόκληρο τον μουσουλμανικό κόσμο με τον αθεϊσμό του και δεν ενέπνεε τίποτα ιδιαίτερο στην Ινδία, εκτός από τη Δυτική Βεγγάλη και την Κεράλα. Ωστόσο, σήμερα, η Ρωσία έχοντας επανατοποθετηθεί ως το αρχέτυπο της μεγάλης δύναμης, όχι μόνο αντιαποικιοκρατικής, αλλά και πατρογονικής και συντήρησης των παραδοσιακών ηθών, μπορεί να σαγηνεύσει πολύ περισσότερο. Οι Αμερικανοί σήμερα αισθάνονται προδομένοι από τη Σαουδική Αραβία, η οποία αρνείται να αυξήσει την παραγωγή πετρελαίου της, παρά την ενεργειακή κρίση που προκλήθηκε από τον πόλεμο, και στην πραγματικότητα παίρνει το μέρος των Ρώσων: εν μέρει, φυσικά, από ιδιοτελές συμφέρον. Αλλά είναι προφανές ότι η Ρωσία του Πούτιν, έχοντας γίνει ηθικά συντηρητική, έχει γίνει συμπαθής στους Σαουδάραβες που είμαι βέβαιος ότι δυσκολεύονται λίγο με τις αμερικανικές συζητήσεις σχετικά με την πρόσβαση των τρανς γυναικών (που ορίζονται ως άνδρες έως τη σύλληψη) στις τουαλέτες των γυναικών.
Οι δυτικές εφημερίδες είναι τραγικά αστείες, λένε συνέχεια: «Η Ρωσία είναι απομονωμένη, η Ρωσία είναι απομονωμένη». Αλλά όταν κοιτάμε τις ψήφους των Ηνωμένων Εθνών, βλέπουμε ότι το 75% του κόσμου δεν ακολουθεί τη Δύση, η οποία τότε φαίνεται πολύ μικρή. Αν είσαστε ανθρωπολόγος, θα μπορούσατε να εξηγήσετε τον χάρτη, αφενός των χωρών που ταξινομούνται ως με καλό επίπεδο δημοκρατίας από τον Economist (δηλαδή η Αγγλόσφαιρα, η Ευρώπη…), αφετέρου των αυταρχικών χωρών, που εκτείνονται από την Αφρική μέχρι την Κίνα, διασχίζοντας τον αραβικό κόσμο και τη Ρωσία. Για έναν ανθρωπολόγο, είναι ένας κοινός χάρτης. Στη «δυτική» περιφέρεια βρίσκουμε χώρες με πυρηνική οικογενειακή δομή με διμερή συστήματα συγγένειας, δηλαδή όπου η ανδρική και γυναικεία συγγένεια είναι ισοδύναμες στον ορισμό της κοινωνικής θέσης του παιδιού. Και στο κέντρο, με τον κύριο όγκο της αφρο-ευρω-ασιατικής μάζας, βρίσκουμε κοινοτικές και πατρογονικές οικογενειακές οργανώσεις. Βλέπουμε τότε ότι αυτή η σύγκρουση, που περιγράφεται από τα μέσα μας ως σύγκρουση πολιτικών αξιών, είναι σε βαθύτερο επίπεδο σύγκρουση ανθρωπολογικών αξιών. Αυτή η ασυνειδησία και αυτό το βάθος είναι που κάνουν την αντιπαράθεση επικίνδυνη.
*Ο Emmanuel Todd είναι Γάλλος πανεπιστημιακός ανθρωπολόγος, ιστορικός, δοκιμιογράφος, μελλοντολόγος, συγγραφέας πολλών βιβλίων. Αρκετά από αυτά, όπως το «Η επινόηση της Ευρώπης», «Η τελική πτώση», «Η οικονομική ψευδαίσθηση» και «Μετά την αυτοκρατορία», έχουν γίνει κλασικά στις κοινωνικές επιστήμες. Το τελευταίο του βιβλίο «Ο Τρίτος Παγκόσμιος Πόλεμος άρχισε ήδη», εκδόθηκε το 2022 στην Ιαπωνία και πούλησε ήδη 100.000 αντίτυπα.
Μετάφραση: Ευάγγελος Δ. Νιάνιος
Πηγή: https://artofuss.blog/2023/01/13/emmanuel-todd-la-troisieme-guerre-mondiale-a-commence/
