της Marie-Jo Bonnet*
Το πρότυπο μιας κούκλας, για τα μικρά κορίτσια και μελλοντικές γυναίκες και σύζυγοι, είναι το αποκορύφωμα της αλλοτρίωσης.
Ο φεμινισμός θορυβεί. Αλλά δεν υπάρχει πραγματικά τίποτα για να γιορτάσουμε, όταν βλέπουμε πώς ο αμερικανικός καπιταλισμός τον εργαλειοποιεί με την ελπίδα να αυξήσει τις πωλήσεις των κούκλων Barbie. Χρειάζεται ένας ταλαντούχος σκηνοθέτης, μια μεγάλη επένδυση, μια ολοκληρωμένη διαφημιστική καμπάνια και μια ιδέα που από μόνη της αξίζει χρυσό: να δείξει την εταιρεία που κατασκευάζει τις κούκλες ως εντελώς πατριαρχική όταν η κούκλα εφευρέθηκε από μια γυναίκα, στην προκειμένη περίπτωση την [πανεπιστημιακό] Rose Andler, η οποία έχει γίνει ηλικιωμένη κυρία στην ταινία ενώ η εταιρεία διευθύνεται εξ ολοκλήρου από άνδρες. Aντίδωρο, με το πρόσχημα της κριτικής στην πατριαρχία, που οδηγεί μια πραγματική επιχείρηση πλύσης εγκεφάλου των γυναικών. Αυτό είναι σίγουρα το πιο συγκλονιστικό σε αυτή την ταινία και το πιο διεστραμμένο.
Φανταστείτε ένα πλήθος μικρών κοριτσιών με τις μαμάδες ή τη θεία τους που πηγαίνουν στον κινηματογράφο μια βροχερή μέρα διακοπών, όλες ντυμένες τα γιορτινά του σε ροζ, σαν να περίμεναν ένα ασυνήθιστο γεγονός που θα τους επέτρεπε να έχουν την εντύπωση ότι ανήκουν στην κοινότητα των μικρών κοριτσιών που περιμένουν τον δικό τους Χάρι Πότερ. Μια έξυπνη, ζωηρή ηρωίδα, με τις φανταστικές της περιπέτειες σε έναν κόσμο που κατοικείται από μάγισσες και παράξενα ζώα που εμφανίζονται και εξαφανίζονται με μαγικά ραβδιά.
Πατριαρχία
Το μαγικό ραβδί στη Barbie λέγεται «πατριαρχία». Μια πατριαρχία χωρίς μάγισσες και χωρίς ζώα που παίζει το ρόλο των αντιθέσεων και του σπαθιού κόβοντας τον κόσμο στα δύο. Οι γυναίκες από τη μια, όλες οι γυναίκες, φυσικά, γιατί όλες οι γυναίκες πρέπει να αγοράζουν Barbie, ανεξαρτήτως χρώματος δέρματος ή κοινωνικής θέσης. Στην Barbie, η ταξική πάλη τελείωσε. Είναι ο αγώνας των φύλων που μετράει. Οι άψυχες κούκλες ενάντια σε λουόμενους από τη μια πλευρά, η Barbie Land όπου όλα είναι όμορφα στον καλύτερο από όλους τους δυνατούς κόσμους και από την άλλη η [παραγωγός] Mattel Land, όπου όλα είναι μαύρα στον χειρότερο από όλους τους πιθανούς κόσμους. Από τη μια, το φεμινιστικό ιδεώδες με την πρόεδρό του ως μαύρη γυναίκα, τον κοσμοναύτη του και όλα τα επαγγέλματα επιτέλους ανοιχτά στις γυναίκες και, από την άλλη, ο πατριαρχικός τρόμος με την ιεραρχική αρσενική εξουσία που καταδικάζει τις γυναίκες να νηπιάζουν. Και, βέβαια, δεν είναι η Barbie που τις καταδικάζει να νηπιάζουν.
Έτσι μπορούμε να δούμε ολόκληρη τη σειρά Barbies που έγιναν σε εξήντα χρόνια. Και να τις αγοράσουμε για τα Χριστούγεννα. Το μόνο που λείπει είναι η φεμινίστρια Barbie, η συμπαθητική, αυτή που δεν είναι ούτε «συνηθισμένη», όπως η ηρωίδα της ταινίας, ούτε καταργημένη, όπως η Τerf*. Πραγματική φεμινίστρια είναι αυτή που έχει μυαλό, επιθυμεί να είναι αυτόνομη, αλλά δεν έχει κόλπο γιατί στο ρόδινο κόσμο μας, δεν έχει σεξουαλική επιθυμία και δεν κάνει έκτρωση. Τέρμα η αναπαραγωγή, ζήτω η παραγωγή των Barbies. Και «αυτό θα βγάλει χρήματα**», λέει η Rose Andler.
Αν η Barbie Land αρκούνταν να είναι μόνο κωμική! Αλλά με ανοιχτό το στόμα γινόμαστε μάρτυρες μιας φτηνής φαντασίας που απομιμείται τα πιο συνήθη στερεότυπα της αμερικανικής κουλτούρας. Την βροντώδη μουσική του 2001 της Οδύσσειας του Διαστήματος, τη λύτρωση, τη μουσική κωμωδία, τα παστέλ χρώματα στην αντίθεση/ανατροπή της εξουσίας όπου τα κορίτσια μπορούν να κάνουν τα πάντα και τα αγόρια είναι ευγενικά. Ο Ken, το αγόρι που είναι ερωτευμένο με την Barbie είναι το ίδιο χαζό σαν τα πόδια της και ακόμη πιο χαζό από την πλατυποδία της Barbie. Αν η απελευθέρωση ήταν να φοράς φαρδειά παπούτσια· κι αν τα αγόρια σταματούσαν να φλερτάρουν με τα κορίτσια. Κι αν δεν υπήρχε ο θάνατος. Και αν τελικά τα αγόρια ήξεραν ποια είναι. Γιατί δικαιούμαστε ένα μάθημα φιλοσοφίας που παραδίδει στο τέλος της ταινίας ένας Κεν, που επιτέλους αποκαλύπτει την ταυτότητά του.
«Ποιος είμαι; αναρωτιέται αν η Barbie δεν θέλει να την «αγαπώ» πια. Λοιπόν, ξέρω τώρα. «Είμαι εγώ». «Εγώ είμαι ο Κεν» γιατί «εγώ, είμαι εγώ και σκάσε», όπως έλεγε ένας ψυχίατρος για να συνοψίσει το πρόβλημα ταυτότητας της εποχής μας. Τόση διαστροφή στην προώθηση ενός άψυχου αντικειμένου προκαλεί τρόμο. Αντί να καταγγείλει την πατριαρχία, η σκηνοθέτης επανέρχεται στην καταγγελία της για να την επικυρώσει καλύτερα. Και ταυτόχρονα να επικυρώσει έναν αμερικανικό καπιταλισμό ικανό να αγοράσει το ταλέντο ενός σκηνοθέτη για να ενισχύσει ένα προϊόν που τα μικρά κορίτσια δεν θέλουν πλέον. Η κούκλα – πρότυπο, για ένα κοριτσάκι, δεν είναι το αποκορύφωμα της αλλοτρίωσης; Δεν γεννιέσαι γυναίκα αλλά μπορείς να πεθάνεις Barbie. Και βαρετό.
*Ειδική στην ιστορία του φεμινιστικού κινήματος και πρωτοπόρος του Γυναικείου Απελευθερωτικού Κινήματος στη Γαλλία.
**Στις 5 πρώτες ημέρες προβολής εισέπραξε 380 εκ. δολάρια και στη Γαλλία 1,1 εκατομμύρια θεατές είδαν την ταινία την πρώτη εβδομάδα προβολής. Η πολιτισμική επικυριαρχία των ΗΠΑ στην Ευρώπη επιβεβαιώνεται άλλη μια φορά. Και να σκεφθεί κανείς, κατακαλόκαιρο με όλο τον κόσμο σε διακοπές. Κατά τα άλλα η ΕΕ ασχολείται με τις «αξίες της» και απειλεί μέλη της γιατί τις αρνούνται…
