Γ. Τσουκαλάς: ΕΝΑΣ ΠΡΟΛΗΠΤΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ;

«Οὐδεὶς γὰρ οὕτω ἀνόητός ἐστι ὅστις πόλεμον πρὸ εἰρήνης αἱρέεται» (Ηροδότου, Ἱστορίαι, 1.87.4). Κανείς δεν είναι τόσο ανόητος ώστε να προτιμά τον πόλεμο αντί για την ειρήνη. Παρόλα αυτά, μερικοί προκαλούσαν τον πόλεμο, πάντοτε εκ των προτέρων (ad bellum a priori). Πρόκειται, κατά το κοινώς λεγόμενο, για τον «προληπτικό πόλεμο». Όμως, είναι δυνατόν να ξεσπάσει ένας προληπτικός πόλεμος στην Ανατολική Μεσόγειο εν έτει 2024, εάν το Ισραήλ επιτεθεί κατά του Λιβάνου εξαιτίας της Χεζμπολάχ;

Μετά την Χρηματοοικονομική Κρίση του 2008, ένας Παγκόσμιος Πόλεμος, μεταξύ των Υπερδυνάμεων, μαίνεται ιδιότυπα, μέσω αντιπροσώπων (proxy wars). Ασφαλώς, ο λησμονημένος πλην συνεχιζόμενος Εμφύλιος Πόλεμος της Συρίας (2011-) είναι αφεύκτως συνδεδεμένος με τον Πόλεμο στην Ουκρανία (2022-), ακόμη και με την Εισβολή της Χαμάς στο Ισραήλ τον Οκτώβριο του 2023, αλλά και την Εισβολή του Ισραήλ στην Γάζα (Δεκέμβριος 2023-). Μπορεί όμως να επεκταθεί η ζώνη του πυρός στην Ανατολική Μεσόγειο με έναν προληπτικό πόλεμο του Ισραήλ κατά του Λιβάνου, στον οποίο φωλιάζει η Χεζμπολάχ, με την εμπλοκή της Κύπρου, ακόμη και της Τουρκίας;

Ως γνωστόν, η Μέση Ανατολή και η Ανατολική Μεσόγειος ήταν πάντοτε μια περιοχή ανταγωνισμών των Υπερδυνάμεων. Στις αρχές του 2024, λόγω της όξυνσης της παγκόσμιας αναμέτρησης, επήλθε ένας πρόσκαιρος συμβιβασμός μεταξύ των Η.Π.Α. ως επικυριάρχου και της επαμφοτερίζουσας Τουρκίας, η οποία υποχρεώθηκε προηγουμένως να αποδεχτεί την Αμερικανική Ειρήνη (Pax Americana) και να ειρηνεύσει με όλους τους συμμάχους των Η.Π.Α. στην περιοχή, της Ελλάδας και του Ισραήλ συμπεριλαμβανομένων. Από την πλευρά τους, οι Η.Π.Α. αναγνώρισαν ως έγκυρη την νίκη του Ερντογάν στις τουρκικές εκλογές του 2023, και υποσχέθηκαν να επιδαψιλεύσουν στην Τουρκία ένα τεράστιο οπλοστάσιο, εν ευθέτω χρόνω.

Όμως αυτός ο αμερικανοτουρκικός συμβιβασμός είναι επισφαλής λόγω αφ’ ενός της διαφαινόμενης πλέον νίκης της Ρωσίας στην Ουκρανία, που αναμφίβολα θα θέσει την Τουρκία σε νέους γεωπολιτικούς πειρασμούς, αφ’ετέρου λόγω των επεκτατικών πολέμων του Ισραήλ στην περιοχή, που αυξάνει επ’ ευκαιρία του Πολέμου στην Ουκρανία και της εκεί δέσμευσης της Ρωσίας, την περιφερειακή ισχύ του, εν όσω κατατρώγει την ισχύ της Χαμάς και οσονούπω ενδεχομένως της Χεζμπολάχ, πολύτιμων θρησκευτικών συμμάχων της Τουρκίας στην Λεκάνη της Λεβαντίνης. Αν και η έξωση της Χαμάς από την Γάζα, έγινε μέσω ρητορικών εξάρσεων, τελικά αποδεκτή από την Τουρκία, μια πιθανή έξωση της Χεζμπολάχ από τον Λίβανο, θα πλήξει καίρια τα συμφέροντα της Τουρκίας, ειδικά εάν η επιδρομή του Ισραήλ λάβει χώρα μέσω της Κύπρου, μιας χώρας που η Τουρκία κατέχει κατά το ήμισυ από το 1974, και υποτίθεται πως στρατιωτικά ελέγχει επί μία πεντηκονταετία. Τότε, η Τουρκία θα θεωρήσει πως προσβάλλεται στα συμφέροντά της στην περιοχή, ενώ συν τοις άλλοις θα τρωθεί ανεπανόρθωτα το κύρος της ως περιφερειακού παράγοντα, που εμπλέκεται στρατιωτικά από την Λιβύη έως την Κύπρο, την Συρία και το Ιράκ, με διεθνές όραμα την προστασία των μουσουλμάνων στην Ανατολική Μεσόγειο, ως διάδοχος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Από την άλλη πλευρά, το Ισραήλ, βλέποντας αφ’ ενός την πρακτική αδυναμία της Ρωσίας να επέμβει με συμβατικά στρατεύματα στην Ανατολική Μεσόγειο, μεσούντος του Πολέμου στην Ουκρανία, αφ’ ετέρου την αποδεδειγμένη πλέον αδυναμία του Ιράν να του επιτεθεί – μετά και το φιάσκο της εκτόξευσης εκατοντάδων περσικών πυραύλων και μη επανδρωμένων αεροσκαφών που εύκολα κατερρίφθησαν από τον Ατσάλινο Θόλο του Ισραήλ, τον Απρίλιο του 2024 – εύλογα οραματίζεται το τέλος της Χεζμπολάχ, με την οποία μπορεί να τελειώσει δια παντός, αν αδράξει την χρυσή ευκαιρία της τρέχουσας γεωπολιτικής συγκυρίας. Άλλωστε, τούτο το ισραηλινό όραμα εξυπηρετεί πρωτίστως τα διαχρονικά συμφέροντα των Η.Π.Α. που προσβλέπουν επιτέλους στην οριστική εξολόθρευση ενός αδιάλλακτου συμμάχου της Ρωσίας και του Ιράν, όπως η Χεζμπολάχ, και προς τούτο σπεύδουν ως εγγυητές του Ισραήλ, με ισχυρές αεροναυτικές δυνάμεις, αν και ρητορικά ξορκίζουν κάθε πόλεμο στην περιοχή. Μόνο εμπόδιο στην υλοποίηση του οράματος του Ισραήλ φαντάζει η ενόχληση της Τουρκίας, αν και το Ισραήλ εικάζει πως τελικά, εάν το μέτωπο διευρυνθεί στον Λίβανο, πιθανότατα ο Ερντογάν θα περιοριστεί στο εσωτερικό του, περίτρομος λόγω και του αναβράζοντος κουρδικού προβλήματος, ενώ άλλωστε δεν έχει εσωτερικές οικονομικές δυνάμεις, μετά και τον καταστροφικό σεισμό στην ανατολική Τουρκία το 2023 – και έτσι θα αρκεστεί απλώς να κρατήσει αλώβητη την εξουσία του στην Ανατολία, εξαπολύοντας αμυντικά, ρητορικές επιθέσεις κατά του παντοδύναμου στην περιοχή Ισραήλ.

Πως όμως θα δικαιολογήσει ηθικά, το Ισραήλ έναν απαγορευμένο πόλεμο στον Λίβανο κατά της Χεζμπολάχ, του περιβόητου «Κόμματος του Θεού (Αλλάχ)»; Προφανώς, προφασιζόμενο την «αληθή δικαιοσύνη», εν τέλει επικαλούμενο ανύπαρκτους θεούς και δαίμονες, ώστε να αιτιολογήσει εκ νέου την χρήση ένοπλης βίας, από μέρους του, στην Ανατολική Μεσόγειο. Άλλωστε, το Ισραήλ, εδώ και μήνες υφίσταται τις εναέριες επιθέσεις της Χεζμπολάχ στο βόρειο Ισραήλ, ως αντίποινα (talionis) για τον πόλεμο του Ισραήλ στην Λωρίδα της Γάζας, με αποτέλεσμα να έχει διαταραχθεί η ζωή χιλιάδων Ισραηλινών. Λογικά, το Ισραήλ θα ισχυριστεί εάν επιτεθεί κατά του Λιβάνου, πως δήθεν αμύνεται νομίμως εναντίον των επιθέσεων της Χεζμπολάχ. Όμως, οι όροι και οι προϋποθέσεις της νόμιμης άμυνας δεν θα πληρούνται εάν το Ισραήλ επιτεθεί το 2024 κατά του Λιβάνου εξαιτίας της Χεζμπολάχ, κυρίως γιατί δεν θα πληρούται μήτε η αρχή της αναλογικότητας μήτε η αρχή της αναγκαιότητας. Ακόμη και εάν ο πόλεμος στην εποχή μας έχει ιδιωτικοποιηθεί τόσο πολύ, ώστε πλέον να θεωρηθεί πως έχει μεταβληθεί ο κανόνας και αναγνωρίζεται κατά το διεθνές δίκαιο ένα δικαίωμα των κρατών σε νόμιμη άμυνα έναντι επιθέσεων προερχομένων όχι μόνον από κράτη, αλλά και από μη κρατικούς δρώντες – μία ερμηνεία που σημειωτέον είχε απορριφθεί από το Διεθνές Δικαστήριο στην Υπόθεση της Νικαράγουας κατά των Η.Π.Α. (1986, Ουσία παρ. 195) – ένας πόλεμος του Ισραήλ κατά του Λιβάνου για την εξάρθρωση της Χεζμπολάχ θα είναι αφ’ ενός δυσανάλογος καθώς θα καταστρέψει μία χώρα, αφ’ ετέρου μη απολύτως αναγκαίος, δεδομένου πως η Χεζμπολάχ βρίσκεται σε πόλεμο με το Ισραήλ εδώ και πολλά χρόνια. Άλλωστε, όπως έκρινε το Διεθνές Δικαστήριο στην Υπόθεση της Νικαράγουας κατά των Η.Π.Α. (Ουσία), ερμηνεύοντας την νόμιμη άμυνα μέσω της αρχής της αναγκαιότητας, όπως και της αρχής της αναλογικότητας, «η νόμιμη άμυνα συμπεριλαμβάνει μόνον μέτρα που είναι αναλογικά προς την ένοπλη επίθεση και αναγκαία για την απάντηση της» (παρ. 176). Συνεπώς, αν και το Ισραήλ θα επικαλεστεί την νόμιμη άμυνα, κατά το άρθρο 51 του Χαρτη του Ο.Η.Ε. που ορίζει πως «καμιά διάταξη αυτού του Χάρτη δε θα εμποδίζει το φυσικό δικαίωμα της ατομικής ή συλλογικής νόμιμης άμυνας, σε περίπτωση που ένα Μέλος των Ηνωμένων Εθνών δέχεται ένοπλη επίθεση, ως τη στιγμή που το Συμβούλιο Ασφαλείας θα πάρει τα αναγκαία μέτρα για να διατηρήσει τη διεθνή ειρήνη και ασφάλεια», στην πραγματικότητα θα προβεί στην διεξαγωγή ενός απαγορευμένου προληπτικού πολέμου, εάν επιτεθεί κατά του Λιβάνου για την Χεζμπολάχ. Τι σημαίνει όμως προληπτικός πόλεμος;

Κοντολογίς, υπάρχουν δύο ειδών προληπτικοί πόλεμοι, αφ’ ενός, ένας «προκαταβολικός πόλεμος» (preemptive war), αφ’ ετέρου, ένας άλλος, «παρεμποδιστικός πόλεμος» (preventive war). Ποια είναι όμως η λεπτή και δυσδιάκριτη, σημαντική διαφορά τους; Κατ’ αρχάς, ένας «προκαταβολικός πόλεμος» είναι ο πόλεμος που άρχισε προκειμένου να αποκρουστεί μία θεωρούμενη ως άμεση ή επικείμενη, επίθεση ή εισβολή του εχθρού, ούτως ώστε να κερδηθεί ένα στρατηγικό πλεονέκτημα, σε μία λογιζόμενη ως άλλως αναπόφευκτη, εμπόλεμη σύρραξη, λίγο προτού η αναμενόμενη εχθρική επίθεση πραγματωθεί. Τοιουτοτρόπως, ο προληπτικός πόλεμος σπάζει προκαταβολικά την ειρήνη, ακριβώς πριν επισυμβεί η επίθεση των εχθρών. Εκτός όμως από τον προληπτικό πόλεμο, η προληπτική χρήση ένοπλης βίας μπορεί να λάβει την μορφή και της «προληπτικής άμυνας» (anticipatory self-defense/preemptive self-defense) κατά μία ορολογία που διευκρινίστηκε μετά το 1837, λόγω ενός πολεμικού επεισοδίου στα αμερικανοκαναδικά σύνορα, οταν βρετανοκαναδικές δυνάμεις εισήλθαν στο έδαφος των Η.Π.Α., βύθισαν ένα πλοίο ονόματι «Καρολίνα» που έπεσε από τους Καταρράκτες του Νιαγάρα, και δολοφόνησαν πριν αποσυρθούν, έναν Αμερικανό πολίτη.

Άλλωστε, στην περίπτωση της «προληπτικής άμυνας», η χρήση της ένοπλης βίας είναι πιο περιορισμένη από τον προληπτικό πόλεμο, και κατά τα κριτήρια που τέθηκαν τότε, η χρήση ένοπλης βίας πρέπει να είναι εντελώς αναγκαία ως απάντηση σε μία αληθινά επικείμενη επίθεση, που αποκλείει κάθε εναλλακτική επιλογή ειρηνικής διευθέτησης – κατά την αρχή της αναγκαιότητας – ενώ η προληπτική απάντηση πρέπει να είναι αναλογική προς την επικείμενη επίθεση – κατά την αρχή αναλογικότητας. Όμως, ούτε ο προληπτικός πόλεμος ούτε η προληπτική άμυνα θεωρούνται νόμιμες κατά το σύγχρονο διεθνές δίκαιο.
Ενίοτε, ο «προκαταβολικός πόλεμος» συγχέεται με τον «παρεμποδιστικό πόλεμο». Στην περίπτωση του «παρεμποδιστικού πολέμου», η χρήση ένοπλης βίας εξαπολύεται, χωρίς να αναμένεται καμία επικείμενη εχθρική επίθεση, άμεση ή σχεδιαζόμενη, απλώς και μόνον για την παρεμπόδιση κάθε πιθανής, μέλλουσας επίθεσης από τον επίφοβο εχθρό.

Μια τέτοια επίθεση θα μπορούσε να εκδηλωθεί, εάν ο εχθρός αφήνονταν να αναπτυχθεί, έτι περαιτέρω. Ως ιστορικά πρώτος καταγεγραμμένος προληπτικός πόλεμος στην Ανατολική Μεσόγειο, θεωρείται ο Πελοποννησιακός Πόλεμος (431-404 π.Χ.), όταν οι Λακεδαιμόνιοι, ανήσυχοι πολύ, για την διαρκή αύξηση της αθηναϊκής ισχύος, κήρυξαν εκ των προτέρων τον πόλεμο, στην κλασική Αθήνα. Στην σύγχρονη Ανατολική Μεσόγειο, ιστορικός προληπτικός πόλεμος θεωρείται ο Πόλεμος των Έξι Ημερών ή αλλιώς ο Τρίτος Αραβοϊσραηλινός Πόλεμος του 1967, όταν το Ισραήλ επιτέθηκε προκαταβολικά στην Αίγυπτο, που ήδη όμως ετοιμάζονταν να επιτεθεί κατά του Ισραήλ. Συνεπώς το Ισραήλ διαθέτει την ιστορική εμπειρία της διεξαγωγής προληπτικών πολέμων.

Όμως, εν έτει 2024, ακόμη και εάν ένας προληπτικός πόλεμος διεξαχθεί από το Ισραήλ κατά του Λιβάνου, το Ισραήλ δεν θα κηρύξει αυτόν τον προληπτικό πόλεμο ρητώς. Εξάλλου δεν προετοιμάζεται καμία επίθεση κατά του Ισραήλ μήτε από τον Λίβανο μήτε από την Χεζμπολάχ. Λόγω της γενικής απαγόρευσης των πολέμων κατά το διεθνές δίκαιο, το Ισραήλ θα προφασιστεί δήθεν την νόμιμη άμυνά του, κατά των εναέριων επιθέσεων της Χεζμπολάχ σε βάρος του – οι οποίες όμως δεν μπορούν ουδαμώς να δικαιολογήσουν μια ωμή ισραηλινή στρατιωτική επέμβαση στον Λίβανο, που σε κάθε περίπτωση θα συνιστά κατά το διεθνές δίκαιο ξεκάθαρη επίθεση κατά της χώρας αυτής, και όχι άμυνα, πολλώ δε μάλλον νόμιμη.
Εν κατακλείδι, αν και οι προληπτικοί πόλεμοι, θεωρούνται από το σύγχρονο διεθνές δίκαιο, σίγουρα παράνομοι, κατά την αναμφίλεκτη απαγόρευση τόσο του εθιμικού δικαίου όσο και του άρθρου 2 παρ. 4 του Χάρτη του Ο.Η.Ε., τελικά, στην περίπτωση ενός προληπτικού πολέμου στην Ανατολική Μεσόγειο, το Ισραήλ θα προσποιηθεί πως δήθεν αμύνεται νομίμως κατά της Χεζμπολάχ, εκστρατεύοντας όμως κατά του Λιβάνου. Αν και δαύτος ο έωλος ισχυρισμός στ’ αλήθεια νομικά δεν θα ισχύει, καθώς αν το Ισραήλ επιτεθεί κατά της χώρας αυτής, στην οποία εγκαταβιοί αυτή η περιώνυμη θρησκευτική οργάνωση, θα διεξάγει έναν απαγορευμένο πόλεμο, παρόλα αυτά, μπορεί ένας προληπτικός πόλεμος εν έτει 2024 να προκύψει στην Ανατολική Μεσόγειο, καθώς ως γνωστόν εκτός από τον κανόνα, υπάρχουν και οι παραβιάσεις του.