Του Δ. Κωνσταντακόπουλου
Τόσο στο σπίτι, όσο και στο σχολείο, η υπερβολική χρήση οθονών έχει καταστροφικές συνέπειες για τα παιδιά, υπογραμμίζει η γαλλική επιθεώρηση Reporterre, βασιζόμενη σε μια πληθώρα επιστημονικών μελετών και επικρίνοντας το γαλλικό Υπουργείο Παιδείας για την εμμονή του σε μαζικές επενδύσεις για τη ψηφιοποίηση των σχολείων. Οι ζημιές μάλιστα που προκαλούνται στα παιδιά από την υπερβολική χρήση των ψηφιακών τεχνολογιών στο σχολείο είναι ένας από τους λόγους των ασυνήθιστα πολλών παραιτήσεων εκπαιδευτικών από τα γαλλικά σχολεία, που απογοητεύονται γιατί δεν μπορούν να κάνουν τη δουλειά τους.
Μέσα σε δέκα χρόνια, ο χρόνος που οι μαθητές περνάνε μπροστά σε κάθε είδους οθόνες έχει τριπλασιαστεί. Σύμφωνα με μια δημοσκόπηση της εταιρείας Ipsos, τα παιδιά ενός έως έξη ετών αφιερώνουν τουλάχιστο έξη ώρες την εβδομάδα για να παρακολουθούν βίντεο στο διαδίκτυο, τέσσερις ώρες σε βιντεοπαιχνίδια και έξη ώρες στην τηλεόραση. Το αποτέλεσμα; Σύμφωνα με μια μελέτη της Anne-Lise Ducanda, γιατρού του οργανισμού Μητρικής και Παιδικής Προστασίας, όλο και περισσότεροι εκπαιδευτικοί αναφέρουν αδυναμία συγκέντρωσης στην τάξη των παιδιών. Τα παιδιά δεν μπορούν να μείνουν καθισμένα σε μια καρέκλα ή εστιασμένα σε μια δραστηριότητα πάνω από δύο λεπτά, δεν ενδιαφέρονται για τα υπόλοιπα παιδιά ή τους ενήλικες που απευθύνονται σε αυτά. Στις βαρύτερες περιπτώσεις έχουν τάση σε μια διαρκή αναταραχή, αρπάζουν κάθε αντικείμενο γύρω τους, ρίχνουν συρτάρια με υλικό, πετάνε τα παιχνίδια και σκίζουν τα βιβλία.
Οι διανοητικές και κοινωνικές ικανότητες των μικρών παιδιών καταρρέουν. ‘Ολο και περισσότερα παιδιά αρχίζουν το σχολείο χωρίς να μπορούν να μιλήσουν, να καταλάβουν, να χειρισθούν αντικείμενα, να συνδεθούν με τους άλλους. Επαναλαμβάνουν χρώματα, αριθμούς και αγγλικές λέξεις που χρησιμοποιούνται σε διάφορες εφαρμογές που έχουν σχεδιαστεί για να κάνουν πολύ νωρίς τα παιδιά δίγλωσσα. Μερικά νήπια ξυπνάνε το βράδυ για να πάρουν το smartphone των γονιών τους και να δουν βίντεο.
Στις πιο ακραίες περιπτώσεις, τα παιδιά βρίσκονται σε μια κατάσταση διαρκούς ταραχής και το σχολείο γίνεται εφιάλτης. Οι γονείς τους πρέπει να υποβάλλουν αίτηση στις υπηρεσίες για την φροντίδα των αναπήρων ώστε να εγκριθεί ένας ατομικός βοηθός για τα παιδιά στο σχολείο. Ο αριθμός των παιδιών με τέτοια προβλήματα έχει επταπλασιασθεί τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια.
Πάνω από το 90% των παιδιών που παρουσιάζουν τέτοια συμπτώματα, είναι υπερεκτεθειμένα στις οθόνες, δηλαδή πάνω από τέσσερις ώρες την ημέρα. Στην έκθεση περιλαμβάνεται και η αναμμένη τηλεόραση κάπου στο δωμάτιο.
Το 2021, μια μελέτη του ινστιτούτου Inserm και του οργανισμού για τη Δημόσια Υγεία της Γαλλίας, κατέληξε στο ότι η παρατεταμένη χρήση οθονών από παιδιά 2-3 ετών συνδέεται με κινδύνους διαταραχών του ύπνου και της συμπεριφοράς, όπως και με πρόωρες γνώσεις. Από την πλευρά τους, οι ερευνητές του Πανεπιστημίου της Αλμπέρτα έδειξαν ότι τα παιδιά ηλικίας πέντε ετών που περνάνε πάνω από δύο ώρες την ημέρα μπροστά σε οθόνες, έχουν πέντε έως εννέα φορές μεγαλύτερο κίνδυνο εμφάνισης συμπτωμάτων που συνδέονται με διαταραχή της ικανότητας συγκέντρωσης.
Για τα πιο μικρά παιδιά, το τι βλέπουν έχει μικρότερη σημασία από τον χρόνο που περνάνε κυττάζοντας. Το παιδί όσο βλέπει δεν αγγίζει, δεν παίζει, δεν βαριέται, δεν παρατηρεί, δεν μιμείται, δεν πέφτει, δεν παρατηρεί τα βλέμματα των άλλων, δεν δέχεται τις χειρονομίες τους. Υποτίθεται ότι η επανάσταση της πληροφορίας θα εγκαινίαζε μια κοινωνία της γνώσης. Αλλά είκοσι χρόνια αργότερα έχει μειώσει τις πιο στοιχειώδεις ικανότητες εκατομμυρίων παδιών: να μιλάνε, να ακούνε, να σκέπτονται, να επικοινωνούν, να δημιουργούν !!!
Σε αντίθεση όμως με άλλες καταστροφές, αυτή εδώ είναι αντιστρέψιμη. Είναι αρκετό να διακοπεί κάθε επαφή του παιδιού με οθόνες και να αποκατασταθεί η προσοχή και ο απευθείας σύνδεσμος. (Πρέπει βέβαια να δοθεί ταυτόχρονα προσοχή στο να διαγνωσθεί επακριβώς η αιτία και να μην υπάρξει σύγχυση μεταξύ των αποτελεσμάτων υπερέκθεσης και συμπτωμάτων αυτισμού). Και οι γονείς πρέπει να αποδεχθούν το κόστος της απεξάρτησης.
Πριν από επτά χρόνια, μόνο το 10% των παιδιών ήταν εξαρτημένα από τις οθόνες. Το 2020 έφτασε στο 90% των παιδιών, αναφέρει ο ειδικός στις εξαρτήσεις παιδοψυχίατρος Δρ. Benjamin Pitrat, του πανεπιστημίου Robert Debré, που εξήγησε στη γαλλική Μοντ ότι, όταν οι γονείς κλείνουν την οθόνη, αυτό οδηγεί συχνά το παιδί σε κρίσεις που μπορεί να γίνουν εντυπωσιακές: προσβολές, πόρτες που τις σπάνε με κλωτσιές, ακόμα και απειλές αυτοκτονίας …
Η γαλλική επιθεώρηση εκτιμά ότι, προκαλώντας μια παρόμοια πτώση του επιπέδου διανοητικής υγείας των παιδιών, η ψηφιακή βιομηχανία θα καταστρέψει το σχολείο, κάνοντάς το ακατάλληλο για τα παιδιά. Η δουλειά των εκπαιδευτικών γίνεται όλο και πιο δύσκολη. Πως οι μαθητές, διερωτάται, συνηθισμένοι να «σερφάρουν» και να δέχονται κάθε λεπτό μια δόση ντοπαμίνης θα μπορέσουν να παρακολουθήσουν μια ώρα μαθήματος; Αλλά και πόσοι ενήλικες ακόμα, μπορούν πλέον να ακούσουν μια ομιλία μιας ώρας χωρίς να αρχίζουν να ασχολούνται με το κινητό τους, ή να κάνουν κλίκ αφηρημένοι σε μια σελίδα. Αφού προκάλεσε το πρόβλημα, η βιομηχανία προτείνει και τις λύσεις: εκπαιδευτικές εφαρμογές με μηνύματα συγχαρητηρίων, ακόμα και μπρασελέ που μετράνε την υγεία των μαθητών. Σταδιακά, οι εκπαιδευτικοί αντικαθίστανται από την ψηφιακή εκπαίδευση και η βιομηχανία επιστρατεύει τώρα το επιχείρημα ότι η ψηφιακή τεχνολογία μπορεί να βοηθήσει την εκπαίδευση, ισχυριζόμενη ότι «όλα εξαρτώνται από το πως τα χρησιμοποιείς, αρκεί να είναι κανείς λογικός».
‘Ετσι βέβαια η ευθύνη της βιομηχανίας μετατοπίζεται στους γονείς και ιδιαίτερα στους γονείς των λαϊκών τάξεων. Πνιγμένοι στη διαφήμιση, μη μπορώντας να ανταγωνιστούν το ΥouTube et το Fortnite με εξόδους και εκδρομές στην εξοχή, είναι πολύ ευκολότερο να πέσουν μαζικά θύματα της εξαρτησιογόνας αθλιότητας της high tech, αντίθετα από τις εύπορες.
Συμβαίνει το ίδιο που συνέβη με τη διατροφή, όπου οι λαϊκές τάξεις τρώνε συχνά βιομηχανικά τρόφιμα – σκουπίδια και οι πιο εύπορες βιολογικά προϊόντα, ή την υγεία, όπου οι πιο λαϊκές τάξεις κάνουν μαζική κατανάλωση κάθε είδους χημικών φαρμάκων, όπως τα οπιοειδή στις ΗΠΑ, ενώ οι πιο εύπορες δίνουν στον εαυτό τους τη δυνατότητα εναλλακτικών, ηπιότερων ή «ολιστικών» προσεγγίσεων.
Στο τέλος, η βία της μαζικής ηλεκτρονικής τοξίνωσης από τα μέσα που περιγράψαμε καταλήγει αναπόφευκτα να ανακυκλώνεται σε βία μέσα στο σχολείο, υπογραμμίζει η Reporterre, που τονίζει ότι η ψηφιακή βιομηχανία έχει καταφέρει, μέσα σε είκοσι χρόνια, να επιβάλλει μια καινούρια κοινωνική «νόρμα» (κανονικότητα): να ζούμε με έξη οθόνες κατά μέσο όρο στο σπίτι, να συμβουλευόμαστε ένα τηλέφωνο 200 φορές την ημέρα και να κυττάμε You Tube. Η κατάσταση αυτή είναι εξίσου παθολογική με τη διατροφή με βιομηχανικά τρόφιμα, υπογραμμίζει η Reporterre. Ο μόνος τρόπος να προστατευθούν από αυτή την κατάσταση τα παιδιά είναι να τα απομακρύνει κανείς αποφασιστικά από αυτό το ψηφιακό περιβάλλον και να αναδιοργανώσει συλλογικά το όλο περιβάλλον όπου ζουν και εκπαιδεύονται.
Για παράδειγμα υπάρχει στο Facebook σήμερα μια ομάδα «Ενωμένοι γονείς κατά του τηλεφώνου κάτω των 15 ετών» (« Parents unis contre le smartphone avant 15 ans »).
Η εξαιρετικά επιβλαβής επιρροή της επανάστασης στην ηλεκτρονική στα παιδιά έχει διαπιστωθεί εδώ και πολλά χρόνια στις Ηνωμένες Πολιτείες (https://www.amna.gr/health/article/275578/Smartphones-kai-Social-Media-Prokaloun-katathlipsi–dieukolunoun-to-mpoulingk–auxanoun-tis-autoktonies.) Στην Κύπρο έγινε απόπειρα δολοφονίας ενός παιδιού από συμπαίκτες του σε ιντερνετικό παιχνίδι (https://cyprustimes.com/diadiktyaka-paichnidia-me-viaies-symperifores-ekpaideytiki-psychologos-sti-ct-meta-tin-apopeira-fonoy-kata-13chronoy/). Η Κίνα έγινε η πρώτη μεγάλη χώρα που αναγνώρισε το πρόβλημα και έθεσε περιορισμούς στην παρακολούθηση βίντεο και στο παίξιμο βίντεο-παιχνιδιών από τα παιδιά, όπως και στην υπερπροβολή ειδώλων κλπ. (https://www.amna.gr/home/article/585473/), σε συνδυασμό με μια μεγάλη προσπάθεια περιορισμού της ισχύος των ιδιωτικών εταιρειών ηλεκτρονικής.
Διαβάζοντας πάντως κανείς το άρθρο του Reporterre, διερωτάται κατά πόσο βρισκόμαστε σε μια εποχή βαθειάς «ανθρωπολογικής» μεταβολής, που καθιστά, όλο και περισσότερο, το ανθρώπινο είδος αντικείμενο των ίδιων των προϊόντων του, το πιο γενικό και αφηρημένο άλλωστε από τα οποία είναι το ίδιο το Χρήμα. Θυμίζει κάπως αυτή η κατάσταση τις «προφητείες» του Καρλ Μαρξ στο λιγότερο γνωστό και λιγότερο μελετημένο, ίσως όμως και το πιο βαθύ από τα μεγάλα έργα του, το Grundrisse.
