Διαδικτυακή συνάντηση με τη Χριστίνα Μαραντέλου για την διατροφική αλυσίδα και την Wikifarmer
Hλεκτρονικό Περιοδικό του Συλλόγου Αποφοίτων της Γερμανικής Σχολής Θεσσαλονίκης
Χριστίνα αποφοίτησες από την ΓΣΘ το 2003. Που σε βρίσκουμε σήμερα και ποιες είναι οι διαδρομές που ακολούθησες?
Από όσο θυμάμαι τον εαυτό μου πάντα με γοήτευε ο φυσικός κόσμος, η βιολογία, τα τρόφιμα και οι επιπτώσεις του στο ανθρώπινο σώμα. Σημαντικό ρόλο έπαιξε επίσης η επιρροή της οικογένειάς μου για την αγάπη στη μητέρα φύση και τη σημασία της Μεσογειακής διατροφής, καθώς και η αγρότισσα γιαγιά μου Χριστίνα – πρόσφυγας από το Φανάρι της Κωνσταντινούπολης – και πρωτοπόρος στην καλλιέργεια λαχανικών σε θερμοκήπια για την εποχή της. Με τα χρόνια, αυτή η γοητεία μετατράπηκε σε αγάπη μου για τις βιοεπιστήμες και τη χημεία που με οδήγησε στη μελέτη της γεωργίας και της επιστήμης των τροφίμων. Μετά την ολοκλήρωση των σπουδών μου στη Γεωπονική Σχολή του Α.Π.Θ., συνέχισα με μεταπτυχιακές σπουδές στη Νανοβιοτεχνολογία με εξειδίκευση στη Νανοτεχνολογία Τροφίμων στο ίδιο πανεπιστήμιο. Συμπληρωματικά, θα μου επιτρέψετε να αναφέρω πώς ήμουν η πρώτη γεωπόνος που έγινε δεκτή στο συγκεκριμένο διατμηματικό-διεπιστημονικό πρόγραμμα σπουδών. Παράλληλα με τις μεταπτυχιακές μου σπουδές εργάστηκα ως βοηθός έρευνας στο Εργαστήριο Χημείας, Βιοχημείας και Φυσικοχημείας Τροφίμων του Α.Π.Θ., όπου συμμετείχα σε ερευνητικά προγράμματα με κορυφαίες Ελληνικές εταιρίες τροφίμων όπως η «Μπάρμπα Στάθης». Αυτό που απόλαυσα ιδιαίτερα στην επαγγελματική μου πορεία ήταν η συνδημιουργία και παρουσίαση της εβδομαδιαίας τηλεοπτικής εκπομπής «Μητέρα Γη» στην Ελληνική Ραδιοτηλεόραση (ΕΤ3) σχετικά με νέες μεθόδους παραγωγής αγροδιατροφικών προϊόντων ακολουθώντας την πορεία τους «από το αγρόκτημα στο πιάτο». Μάλιστα, με την ομάδα της εκπομπής πετύχαμε πολλές συνεχόμενες φορές και τη μεγαλύτερη τηλεθέαση του τηλεοπτικού καναλιού. Στη συνέχεια, και μετά την παύση της λειτουργίας της ΕΤ3 εργάστηκα ως ερευνητικός συνεργάτης στο Εθνικό Κέντρο Έρευνας και Τεχνολογικής Ανάπτυξης (ΕΚΕΤΑ). Στις αρχές του 2020 μετακόμισα στο Λονδίνο όπου εργάστηκα αρχικά ως υπεύθυνη παραγωγής σε αγγλικές εταιρίες τροφίμων. Έχω συνεργαστεί με αμερικάνικα και αγγλικά περιοδικά όπως το Food Logistics και το New Food Magazine, δίνοντάς μου τη δυνατότητα να εξερευνήσω νέες πτυχές και προοπτικές σχετικά με την παραγωγή τροφίμων και την αγροδιατροφική εφοδιαστική αλυσίδα. Τους τελευταίους μήνες αρθρογραφώ ως ελεύθερος εξωτερικός συνεργάτης (ad-hoc) στην παγκόσμια πλατφόρμα Wikifarmer και προετοιμάζω τα νέα μου επαγγελματικά projects.
H Wikifarmer είναι μια παγκόσμια πλατφόρμα που έχει σαν στόχο να στηρίξει και να ενδυναμώσει τους αγρότες και πρόσφατα μάλιστα προσέλκυσε το ενδιαφέρον επενδυτών διεθνούς εμβέλειας. Συνεργάζεσαι με άρθρα σου και θα θέλαμε να μας πεις λίγα λόγια για αυτό το ενδιαφέρον εγχείρημα.
H συνεργασία μου με τη Wikifarmer με εκφράζει ως επαγγελματία και ως άνθρωπο, καθώς ο σκοπός της πλατφόρμας είναι η επιμόρφωση του σύγχρονου αγρότη-επιχειρηματία και ο εκδημοκρατισμός της γεωργίας (democratize agriculture). Προσφέρει δωρεάν πρόσβαση σε σχετικά εκπαιδευτικά άρθρα, στην εγχώρια και παγκόσμια αγορά και έχει χαρακτηριστεί από τον Διεθνή Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας (FAO) των Ηνωμένων Εθνών ως η Wikipedia των αγροτών. Η πλατφόρμα, λειτουργεί και ως marketplace χονδρικής και λιανικής με παγκόσμια απήχηση και , σε αρκετές περιπτώσεις διευκολύνει τους παραγωγούς και σε επίπεδο μεταφοράς και logistics. Τα άρθρα μου είναι σχετικά με θέματα επιστήμης και τεχνολογίας τροφίμων καθώς και εφοδιαστικών αλυσίδων τροφίμων.
Χριστίνα ανέφερες ότι ένα από τα πρώτα δώρα που σου χάρισαν όταν ήσουν μικρή ήταν ένα μικροσκόπιο, με το οποίο άρχισες να παρατηρείς και να αναλύεις τα τρόφιμα, και πολλά από τα άρθρα σου σχετίζονται με την διατροφή. Σήμερα υπάρχει μια μεγάλη συζήτηση για την σημασία του οικολογικού αποτυπώματος των τροφίμων. Τι σημαίνει ο όρος και τι ισχύει για τις διαφορετικές κατηγορίες τροφίμων όπως λαχανικά, σιτηρά, κτηνοτροφικά προϊόντα?
Το αποτύπωμα άνθρακα είναι οι συνολικές εκπομπές αερίων θερμοκηπίου (GHG) που προκαλούνται άμεσα και έμμεσα από ένα προϊόν. Υπολογίζεται αθροίζοντας τις εκπομπές που προκύπτουν από κάθε στάδιο της διάρκειας ζωής ενός προϊόντος. Καθ ‘όλη τη διάρκεια ζωής ή τον κύκλο ζωής ενός προϊόντος, μπορεί να εκπέμπονται διαφορετικά GHG, όπως διοξείδιο του άνθρακα, μεθάνιο και υποξείδιο του αζώτου, που προέρχονται κυρίως από γεωργικές πρακτικές, το καθένα με μεγαλύτερη ή μικρότερη ικανότητα να παγιδεύει θερμότητα στην ατμόσφαιρα. Τα τρόφιμα αντιπροσωπεύουν το 10-30% του αποτυπώματος άνθρακα ενός νοικοκυριού. Η παραγωγή ευθύνεται για το 68% των εκπομπών από τρόφιμα, ενώ οι μεταφορές το 5%.
Παραδοσιακά επικρατούσε η άποψη ότι το οικολογικό αποτύπωμα των ζωικών προϊόντων είναι πολύ μεγαλύτερο από το αντίστοιχο των φυτικών προϊόντων, λόγω της παραγωγής μεθανίου και υποξειδίου του αζώτου από τη διαδικασία πέψης των ζώων και τη διαχείριση της κοπριάς. Σύμφωνα όμως με αποτελέσματα πολύ πρόσφατης έρευνας του ερευνητικού κέντρου Rothamsted Research στο Hertfordshire του Ηνωμένου Βασιλείου και μίας νέας μεθόδου αξιολόγησης που υπολογίζει την ποιότητα πρωτεΐνης ενός τροφίμου, οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις του βοείου κρέατος και των γαλακτοκομικών μειώνονται στο μισό. Τα περιβαλλοντικά αποτυπώματα ορισμένων τροφίμων, υπολογιζόμενα ανά μονάδα παραγόμενης πρωτεΐνης, κινδυνεύουν να παραπληροφορήσουν τη βιομηχανία τροφίμων αλλά και τους καταναλωτές, σύμφωνα με τους ερευνητές. Αντίθετα, η πλήρης διατροφική αξία των τροφίμων πρέπει να λαμβάνεται πλήρως υπόψη όταν οι επιστήμονες προσπαθούν να υπολογίσουν τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις της παραγωγής διαφορετικών τροφίμων (1). Eπιπρόσθετα, σύμφωνα με μία ακόμη νέα μελέτη, η επίδραση της θέρμανσης του μεθανίου στην ατμόσφαιρα της Γης έχει υπερεκτιμηθεί κατά περίπου 30%. Αν και το μεθάνιο είναι ένα ισχυρό αέριο θερμοκηπίου, που απορροφά ακτινοβολία μακρών και βραχέων κυμάτων, η απορρόφηση της ακτινοβολίας βραχέων κυμάτων ψηλά στην ατμόσφαιρα οδηγεί σε λιγότερα σύννεφα στο ανώτερο στρώμα, το οποίο στην πραγματικότητα ψύχει την κάτω τροπόσφαιρα και οδηγεί σε περισσότερα σύννεφα. Αυτά τα παχύτερα σύννεφα χαμηλού επιπέδου αντανακλούν περισσότερη από την ακτινοβολία βραχέων κυμάτων του ήλιου πίσω στο διάστημα, οδηγώντας σε ένα φαινόμενο ψύξης που υπερνικά τη θέρμανση λόγω απορρόφησης (2).
Πολλά από τα προβλήματα στην διατροφική αλυσίδα σχετίζονται με την σπατάλη και την απώλεια τροφίμων σε όλα τα στάδια και σε όλα τα μέρη του πλανήτη. Η WWF έχει υπολογίσει ότι από τα 4 δισεκατομμύρια τόνους τροφίμων που παράγονται ετησίως περισσότερα από 1,2 δισεκατομμύρια δεν καταναλώνονται. Ποια είναι η άποψη σου για αυτό το θέμα ? Πως μπορούμε να υιοθετήσουμε μια διατροφή φιλική προς τον πλανήτη?
Η καλλιέργεια, η παραγωγή και η αγορά περισσότερων τροφίμων από ό,τι χρειαζόμαστε και η απόρριψή τους κοστίζει στους αγρότες, στις επιχειρήσεις τροφίμων και στους πολίτες εκατομμύρια ευρώ ή λίρες ετησίως. Υπάρχουν τεράστιες περιβαλλοντικές επιπτώσεις από τη σπατάλη τροφίμων, ιδιαίτερα εάν καταλήξουν σε χώρους υγειονομικής ταφής. Η σπατάλη τροφίμων και θερμίδων με την υπερκατανάλωση τροφής που οδηγεί στην παχυσαρκία είναι μια άλλη μορφή σπατάλης τροφίμων. Πρέπει να αντιμετωπίσουμε τη σπατάλη τροφίμων για όλους τους παραπάνω πρακτικούς λόγους, αλλά και επειδή η σπατάλη τροφίμων είναι βαθιά ανήθικη. Τα σπαταλημένα τρόφιμα είναι σύμβολο μεγάλου μέρους της περιβαλλοντικής καταστροφής που είναι ευρέως διαδεδομένη στη δυτική κοινωνία. Είναι επίσης θεμελιώδης αδικία ότι τόσο πολύ φαγητό καταλήγει στα απορρίμματα ενώ τόσοι πολλοί άνθρωποι δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να τραφούν.
Επιπροσθέτως, αγοράζοντας και καταναλώνοντας τοπικά αγροδιατροφικά προϊόντα συμβάλλουμε στη μείωση των εκπομπών που προέρχονται από τις μεταφορές, στην ενίσχυση της τοπικής οικονομίας και στην επισιτιστική ασφάλεια (food security) του πλανήτη μας. Στην ουσία αναφέρομαι στη σημασία των «κοντών» εφοδιαστικών αλυσίδων (short supply chains)(3). Επίσης η αγορά και κατανάλωση εποχιακών προϊόντων έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση των εκπομπών άρα και μικρότερο οικολογικό αποτύπωμα, καθώς δε χρειάζεται να δαπανηθεί επιπρόσθετη ενέργεια και λιπάσματα για την καλλιέργεια σε θερμοκήπια. Μία ακόμη προσέγγιση είναι αυτή της κυκλικής οικονομίας στη διαχείριση της ποσότητας των αποβλήτων τροφίμων σε όλα τα στάδια της εφοδιαστικής αλυσίδας. Όλα τα παραπάνω μπορούν να συνοψιστούν σε μία φράση «O σεβασμός στην τροφή».
Ενδεικτική βιβλιογραφία
- McAuliff G. A. Protein quality as a complementary functional unit in life cycle assessment (LCA). The International Journal of Life Cycle Assessment, Volume 28, Pages 146–155 (2023)
- https://essfeed.com/new-study-reveals-overestimation-of-methanes-warming-effect-on-earths-atmosphere-by-30/
- https://wikifarmer.com/shortening-agri-food-procurement-supply-chains-the-example-of-uk/
