του κ. Νικόλαου Παούνη, Διεθνολόγου, Βαλκανιολόγου
Η Παρούσα Ανάλυση συντάχθηκε για λογαριασμό του Επιστημονικού Φορέα ΕΚΕΟ http://www.ekeo.gr/
Με αφορμή τη συμπλήρωση 11 ετών από τη δεύτερη σύγκρουση του Λιβάνου, επικαιροποιείται η περίπτωση της υβριδικής σύγκρουσης, καθώς έχει λεχθεί ότι η προειρημένη σύρραξη αποτέλεσε αφετηρία για αυτή τη «νέα» μορφή αντιπαράθεσης. Ο υβριδικός πόλεμος απαντάται και ως non-linear war (μη γραμμικός πόλεμος), hybrid threat (υβριδική απειλή), ή non-traditional war (μη παραδοσιακός πόλεμος).
Ο υβριδικός πόλεμος αφορά ένα είδος «αναμέτρησης» στη διάρκεια της οποίας γίνεται χρήση του συνόλου των διατιθέμενων πόρων ενός κράτους και του αποθέματος ισχύος, συνδυάζοντας συμβατικές και ανορθόδοξες επιχειρήσεις, καθώς επίσης και πολιτικά μέσα (πολιτικο-οικονομική διάσταση της σύγκρουσης). Εκτεταμένη θεωρείται και η χρήση μορφών Κυβερνοάμυνας (cyber war), καθώς επίσης και πληροφοριακών μέσων (μέσα μαζικής ενημέρωσης και κοινωνικής δικτύωσης). Αυτή ακριβώς η «συνύπαρξη» συμβατικών και ανορθόδοξων στοιχείων και τακτικών, οδήγησε στη χρήση του επιθέτου «υβριδικός». Στη διάρκεια της υβριδικής σύρραξης χρησιμοποιούνται ταυτοχρόνως δυναμικοί συνδυασμοί συμβατικών και μη τακτικών, τρομοκρατικών επιθέσεων και εν γένει εγκληματικών ενεργειών, ενώ η συγκεκριμένη έννοια μπορεί να απαντάται στις πολεμικές επιχειρήσεις ενός κρατικού ή μη κρατικού δρώντος. Συνήθως αφορά τη σύγκρουση μεταξύ κρατικών ενόπλων δυνάμεων και τρομοκρατικών/παραστρατιωτικών οργανώσεων.
Η συγκεκριμένη νεωτερικότητα δραματοποιήθηκε ως προς την πραγματική της διάσταση από μερίδα δυτικών αναλυτών και υπερπροβλήθηκε ως μια έννοια δραστικού επαναπροσδιορισμού των αρχών διεξαγωγής του πολέμου. Όμως στην πραγματικότητα αφορά μια διαφοροποίηση της εν δυνάμει απειλής (όπως και των μεθόδων αντιμετώπισης της), απόρροια ενός πλήθους κοινωνικοπολιτικών παραγόντων (ανεξέλεγκτη μετανάστευση, λαθρεμπόριο όπλων, «πρόσβαση» μεμονωμένων ατόμων ή τρομοκρατικών ομάδων στη σύγχρονη τεχνολογία κ.ο.κ.). Κοινώς καταδεικνύεται η πολυσύνθετη και πολυδιάστατη εικόνα του μελλοντικού θεάτρου επιχειρήσεων, καθώς η υβριδική απειλή χρησιμοποιεί όλο το φάσμα του σύγχρονου πολέμου, πέραν του συμβατικού. Συνεπώς οι βασικές αρχές του πολέμου παραμένουν αμετάβλητες, αλλά διαφοροποιείται η «μορφή» της απειλής και των απαιτούμενων τακτικών αντιμετώπισης της, ενώ σήμερα βρισκόμαστε στο μεταίχμιο εφαρμογής ενός νέου Δόγματος – Μορφής Επιχειρήσεων από τις Αμερικανικές Ένοπλες Δυνάμεις, το οποίο έρχεται ως απάντηση στις υβριδικές απειλές, επεκτείνοντας τους παράλληλους τομείς δράσης κατά έναν.
Τα Χαρακτηριστικά του Μη γραμμικού Πολέμου και η Αντίδραση του ΝΑΤΟ.
Επανερχόμενοι στο υπό ανάπτυξη ζήτημα, μπορούμε να επισημάνουμε εξαρχής ως προσδιοριστικά χαρακτηριστικά του H.W. την περιπλοκότητα, την ευελιξία, τη ρευστότητα, και το «ακανόνιστο» της μορφής της απειλής, τη συνδυαστική χρήση συμβατικών και ανορθόδοξων τακτικών-μεθόδων, τη χρήση όπλων προηγμένης τεχνολογίας από παραστρατιωτικούς (που μέχρι προσφάτως εντάσσονταν αποκλειστικά στα κρατικά οπλοστάσια), ενώ ως «χώροι» διεξαγωγής της υβριδικής μάχης θεωρούνται παράλληλα το κλασσικό πεδίο αντιπαράθεσης, ο αυτόχθονος πληθυσμός πλησίον του οποίου λαμβάνει χώρα η σύγκρουση (π.χ. σε ρόλο πληροφοριοδότη, πολιτοφυλακής κ.ο.κ.) καθώς επίσης και η διεθνής κοινότητα. Με βάση τα προαναφερθέντα χαρακτηριστικά, είναι πρόδηλη η ταύτιση «εν πολλοίς» μεταξύ των εννοιών ασύμμετρες απειλές και υβριδικές επιχειρήσεις.
Στη διάρκεια της συνδιάσκεψης του Ν.Α.Τ.Ο. στην Ουαλία (4 και 5 Σεπτεμβρίου 2014), εξετάστηκαν οι υβριδικές επιχειρήσεις της Ρωσικής Ομοσπονδίας εναντίον της Ουκρανίας (μεταξύ μιας διευρυμένης και πολυποίκιλης ατζέντας θεμάτων), αποτέλεσμα των οποίων ήταν μια ολοκληρωμένη «δέσμη» μέτρων για την αντιμετώπιση των προαναφερθέντων απειλών, γνωστή και ως Readiness Action Plan. To NATO ανακοίνωσε τη σύσταση μιας δύναμης υψηλής ετοιμότητας (VJTF-Very High Joint Task Force), η οποία θα δύνατο να αναπτύξει αεροπορικές, χερσαίες και ναυτικές δυνάμεις εντός 48 ωρών από την εντολή ενεργοποίησης της, ώστε να εμπεδωθεί το κλίμα ασφάλειας κυρίως στις βαλτικές δημοκρατίες, και να ισχυροποιηθεί η αποτρεπτική εικόνα της Συμμαχίας. Παραλλήλως διακηρύχτηκε η υιοθέτηση μιας νέας βασικής αποστολής για τη Βορειοατλαντική Συμμαχία, η περίπτωση αντιμετώπισης κυβερνο-απειλών, γνωστή και ως Enhanced Cyber Defense Policy. Το ΝΑΤΟ κατέστησε σαφές ότι τυχόν κυβερνοεπίθεση κατά μέλους της Συμμαχίας, θα εκληφθεί ως επιθετική ενέργεια και η αντίδραση δεν θα περιορίζονταν αποκλειστικά στον κυβερνοχώρο. Οι αποφάσεις άρχισαν να υλοποιούνται άμεσα, με πρώτο μέτρο την ανάπτυξη συμμαχικών αεροπορικών δυνάμεων σε αεροπορικές βάσεις της Πολωνίας και των βαλτικών δημοκρατιών.
Οι Περιπτώσεις της Κριμαίας και του Λιβάνου.
Ο δεύτερος πόλεμος του Λιβάνου, δηλαδή η σύρραξη μεταξύ του Ισραήλ και της παραστρατιωτικής οργάνωσης Hezbollah αποτέλεσε την πρώτη σύγκρουση με χαρακτηριστικά υβριδικής μορφής. Ένας κρατικός δρών, και ένας βαρέως εξοπλισμένος μη κρατικός δρών, ενεπλάκησαν σε εχθροπραξίες συμβατικού χαρακτήρα στο έδαφος μιας ουδέτερης οντότητας (Λίβανος), ενώ παράλληλα έλαβαν χώρα επιχειρήσεις με χρήση τακτικών ανορθόδοξου πολέμου, καθώς επίσης και κυβερνο-επιθέσεις.
Ο δεύτερος πόλεμος του Λιβάνου (Milhemet Levanon Hasniya) διήρκησε 34 ημέρες, χαρακτηρίστηκε δε από τη σφοδρότητα των αεροπορικών βομβαρδισμών κατά των υποδομών σε κεντρικό και νότιο Λίβανο, και από τις δεκάδες επιθέσεις με ρουκέτες κατηγορίας Katyusha (Fajr, Shahin κ.α.) κατά του Β. Ισραήλ. Η Hezbollah εκμεταλλευόμενη τα ερείσματα στον τοπικό πληθυσμό φύλασσε τον κύριο όγκο του εξοπλισμού της οργάνωσης εντός πυκνοκατοικημένων περιοχών (π.χ. Haret Hreik), ενώ πραγματοποίησε αιφνιδιαστικά πλήγματα από άριστα οργανωμένες και σχεδόν «αθέατες» αμυντικές τοποθεσίες, κατά των προελαυνόντων ισραηλινών δυνάμεων σε Taibe, Quantara, Bent Jbail και Al Marjayoon. Η κλιμακούμενη ένταση του ισραηλινού αεροπορικού σφυροκοπήματος με προφανή στόχο την καταστροφή του δικτύου διοικητικής μερίμνης των εξτρεμιστών, καίτοι προκάλεσε κατάρρευση των υποδομών του Λιβάνου δεν στέρησε από τη Hezbollah ούτε τα απαραίτητα πολεμοφόδια για τη συνέχιση της εκστρατείας (εξαιτίας της προετοιμασίας σε επίπεδο Δ.Μ. από την ειρηνική περίοδο), ούτε την επιρροή προς τις λαϊκές μάζες. Στις 2 Αυγούστου 2006, κατόπιν της αντικατάστασης του Αντιπτεράρχου Halutz από τον Αντιστράτηγο Kaplinsky, το Ισραήλ υποχρεώθηκε να αναθεωρήσει τις τακτικές μάχης και τους τρόπους δράσης, προσδίδοντας έμφαση στα χερσαία τακτικά συγκροτήματα.
Μετά τον τερματισμό των εχθροπραξιών διαπιστώθηκε η ανάγκη αναθεώρησης των αποστολών και της εκπαίδευσης των Ισραηλινών στρατιωτών, οι οποίοι επιφορτίζονταν κατά βάση με καθήκοντα εσωτερικής ασφάλειας. Η μείωση του προϋπολογισμού για τις αμυντικές προμήθειες, η καθυστέρηση των εξοπλιστικών προγραμμάτων (καταδείχτηκε η αξία των UAV’s τα οποία δεν υπήρχαν σε επαρκείς αριθμούς), και η αδυναμία προσδιορισμού της φύσης της απειλής, η οποία ειρήσθω εν παρόδω προετοιμάζονταν για τη σύρραξη εν γνώσει των Ισραηλινών, αποτέλεσαν καταλυτικούς παράγοντες για το τελικώς διαμορφούμενο αποτέλεσμα.
Στην περίπτωση της Ρωσίας, η αναθεώρηση του Αμυντικού Δόγματος στην κατεύθυνση της «ενοποιημένης χρήσης στρατιωτικών δυνάμεων και έτερων πόρων, των οποίων θα προηγείται η “προπαρασκευή” της διεθνούς κοινής γνώμης, μέσω των εφαρμογών του πληροφοριακού πολέμου», δημιούργησε την απαραίτητη βάση ώστε ο Υβριδικός Πόλεμος να θεωρείται η βάση επί της οποίας ερείδεται το σύνολο της σύγχρονης ρωσικής στρατιωτικής «σκέψης». Μετά τις επιχειρήσεις στην Τσετσενία (1994-2000) και τη Γεωργία (2008), κατέστη πασίδηλη η ανεπάρκεια της μαζικής και μονοδιάστασης χρήσης δυνάμεων ελιγμού, γεγονός το οποίο υποχρέωσε τη Ρωσική Ομοσπονδία σε γενικότερη αναδιοργάνωση των Ε.Δ. Σύντομα αλλαγές επήλθαν σε επίπεδο συμβατικών, ανορθόδοξων και πληροφοριακών επιχειρήσεων.
Ο Στρατός Ξηράς αναδιοργανώθηκε σε 4 μείζονες διοικήσεις, και ιδρύθηκαν επιχειρησιακά Στρατηγεία κατά τα νατοϊκά πρότυπα, προσαρμοσμένα στις ρωσικές ανάγκες. Δόθηκε έμφαση στην επιχειρησιακή αυτονομία της Ταξιαρχίας και αναβαθμίστηκε καίρια ο ρόλος του Διοικητή. Σήμερα διαθέτει περίπου 90 αναδιοργανωμένες Ταξιαρχίες μάχης και διοικητικής υποστήριξης. Σε επίπεδο Ανορθόδοξου Πολέμου, αναβαθμίστηκαν τα Spetsnaz και ιδρύθηκε η Διοίκηση ειδικών επιχειρήσεων (SOC). Παράλληλα ενισχύθηκε η συνεργασία μεταξύ ειδικών δυνάμεων και μη στρατιωτικών τμημάτων ειδικών επιχειρήσεων (κατασκοπεία, προστασία ευαίσθητων εγκαταστάσεων κ.ο.κ.), με στόχο τη διενέργεια συγκεκαλυμμένων αποστολών (clandestine operation). Τέλος αξιοποίησε τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης και ενίσχυσε την προσπάθεια του αγγλόφωνου RT, ώστε να αποκτήσουν οι εθνικές θέσεις υψηλή απήχηση στις δυτικές κοινωνίες.
Στην περίπτωση της Κριμαίας η Ρωσία εκμεταλλεύτηκε τις υπαρκτές ανισότητες μεταξύ των αυτοχθόνων ρωσόφωνων και του Κιέβου, οι οποίες δημιούργησαν διαρκή δυσαρέσκεια στο συντριπτικό ποσοστό του πληθυσμού της χερσονήσου. Η Ρωσία εκμεταλλευόμενη τη χρόνια δυσφορία του ντόπιου στοιχείου και τα γεγονότα στην πλατεία Майдан, ανταποκρίθηκε θετικά στο αίτημα ενός τοπικού ρωσόφιλου αρχηγού παραστρατιωτικής οργάνωσης για παροχή βοήθειας, και απέστειλε στη χερσόνησο τμήματα καταδρομών και φάλαγγες με ανθρωπιστική βοήθεια προς τον φίλιο πληθυσμό, ενώ παράλληλα ξεκίνησε η έκδοση ταυτοτήτων για το ρωσόφωνο στοιχείο. «Αγνώστου ταυτότητας» στρατιώτες σε συνεργασία με ντόπιους παραστρατιωτικούς, κατέλαβαν αιφνιδιαστικά δημόσιες εγκαταστάσεις, ενώ σύντομα ενεπλάκη η Μονάδα SOC η οποία περικύκλωσε ουκρανικά στρατόπεδα και αεροπορικές βάσεις, καθώς επίσης και τα επίλεκτα Spetsnaz, αλλά και ο στόλος της Μαύρης Θάλασσας. Μετά από 20 ημέρες η χερσόνησος προσαρτήθηκε στη ρωσική ομοσπονδία. Το δημοψήφισμα της 18ης Μαρτίου 2014 επικύρωσε τυπικά το τετελεσμένος γεγονός.
Συμπερασματικά σε σχέση με τις ρωσικές επιχειρήσεις στην Ανατολική Ουκρανία παρατηρούμε ευρύτατη χρήση των εφαρμογών ηλεκτρονικού πολέμου, τη διασύνδεση αισθητήρων σε ένα ενοποιημένο δίκτυο, ταχεία μετάπτωση των Μονάδων από την ειρηνική στην πολεμική τους σύνθεση, εκμετάλλευση πολιτοφυλακών και έτερων παραστρατιωτικών τμημάτων, τεχνολογικές βελτιώσεις στα τεθωρακισμένα οχήματα, και ευρεία χρήση Πολλαπλών Εκτοξευτών Πυραύλων (Π.Ε.Π.). Ωστόσο η μη μαζική εμπλοκή των ρωσικών ενόπλων δυνάμεων στην κρίση, δεν επιτρέπει την εξαγωγή ασφαλών συμπερασμάτων ως προς την επίδοση τους. Σε κάθε περίπτωση όμως μετά τον πόλεμο στο Dagestan η Ρωσία αύξησε εντυπωσιακά τη διατιθέμενη ισχύ της.
Παούνης Νικόλαος
Βαλκανιολόγος, Διεθνολόγος Msc
Ερευνητής ΕΚΕΟ
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ-ΠΗΓΕΣ:
1)Bettina Renz: Russia and Hybrid Warfare. Contemporary Politics. Vol 22. 25 June 2016.
2)Dervishi Lejdi: NATO’s Evolution. From Conventional to Hybrid Warfare. University of Sienna. 2015.
3)Fleming Brian (Major of the U.S. Army). The Hybrid Threat Concept. Contemporary War, Military Planning and the Advent of Unrestricted Operational Art. School of Advanced Military Studies. U.S. Army Command and General Staff College. Kansas 2011.
4)Franke Ulrik: War by Non-Military Means. Understanding Russian Information Warfare. March 2015.
5)Galleoti Mark: Hybrid War or Gibridnaya Voina? Getting Russia’s Non Linear Military Challenge Right. Mayak Intelligence. 2016.
6)Harel Amos, Issacharoff Avi: 34 Days. Israel, Hezbollah and the War in Lebanon. St. Martin’s Press.2009.
7)Hoffman Frank. Conflict in the 21st Century. The Rise of Hybrid War. Potomac Institute for Policy Studies. 2007.
8)Manworing Max: The Complexity of Modern Assymetric Warfare. University of Oklahoma Press. 2012.
9)NATO. Wales Summit Declaration. Issued by the Heads of State and Government Participating in the meeting of the North Atlantic Council in Wales. 05 Σεπτεμβρίου 2014.
10)Williamson Murray, Peter Mansoor: Hybrid Warfare. Fighting Complex Opponents from the Ancient World to the Present. Cambridge University Press. Jul 2012.
11)Παούνης Νικόλαος: Πόλεμος του Λιβάνου (Ιούλιος-Αύγουστος 2006), Πολύτιμα Συμπεράσματα από την Πύρρειο Νίκη του Ισραήλ. Περιοδικό Στρατηγική. Τεύχος 205. Οκτώβριος 2011.
