Γιάννης Τζιφόπουλος, Καθηγητής Φιλοσοφικής ΑΠΘ
Η επικείμενη έκδοση στα αγγλικά του τόμου σε επιμέλεια Κωνσταντίνου Ζ. Ζάχου: Το μνημείο της νίκης του Αυγούστου στη Νικόπολη. Το τροπαίο της ναυμαχίας του Ακτίου (The Victory Monument of Augustus at Nicopolis, the tropaeum of the sea–battle of Actium, Αθήνα, ΚΑΠΟΝ 2024) προσφέρει στην επιστημονική κοινότητα και το ευρύ κοινό τα ευρήματα και τα δεδομένα ενός μοναδικού μνημείου που στήθηκε με αφορμή μια σημαντική και καθοριστική νίκη, συνδυάζοντας το στρατιωτικό τροπαίο με την ίδρυση μιας πόλης. Η επιστημονική παρουσίαση της έρευνας του μνημείου αναδεικνύει το επίτευγμα ενός σπάνιου ηγέτη με ασύλληπτες την εποχή εκείνη συνέπειες και επιπτώσεις, κάποιες από τις οποίες καθόρισαν την ιστορική εξέλιξη μέχρι και σήμερα.
Η στρατιωτική αφορμή
Το φθινόπωρο του 31 π.Χ. στα νερά του Ακτίου, γύρω από τη σημερινή Πρέβεζα, έλαβε χώρα η ναυμαχία που έδωσε τέλος στους εμφύλιους πολέμους της Ρώμης, οι οποίοι διεξάγονταν πάντα σε ελληνικό έδαφος, με σημαντικότερες τις συγκρούσεις στη Φάρσαλο, τους Φιλίππους και τελικά το Άκτιο. Ο στόλος του Οκταβιανού με ναύαρχο τον Αγρίππα συγκρούστηκε με τον στόλο του Αντωνίου και της βασίλισσας της Αιγύπτου Κλεοπάτρας, της τελευταίας απογόνου της Μακεδονικής δυναστείας, και κατήγαγε περιφανή νίκη, τερματίζοντας οριστικά τους εμφυλίους πολέμους της Ρώμης.
Η σημασία της συγκεκριμένης ναυμαχίας ως προς τις συνέπειές της υπήρξε καθοριστική και μπορεί να συγκριθεί με άλλες ανάλογες στρατιωτικές νίκες, όπως τη ναυμαχία στη Σαλαμίνα το 480 π.Χ. ή τη ναυμαχία στο Ναβαρίνο το 1827, που αποδεικνύονται ως σημεία καμπής στην ιστορία του τότε γνωστού κόσμου με αλλαγές και συνέπειες δραματικές και μακροχρόνιες.
Η Σαλαμίνα ανέδειξε την Αθήνα ως κυρίαρχη ναυτική δύναμη στο Αιγαίο, τη Μαύρη Θάλασσα και την Ανατολική Μεσόγειο, η οποία πρόσφερε παραδείγματα προς μίμηση και προς αποφυγή για το πως αυξάνεται η ισχύς και η δύναμη μέσω της θάλασσας για να κατακτήσει ηγεμονική θέση στον κόσμο μία πόλη. Το Ναβαρίνο ανάγκασε σε υποχώρηση τους Αιγύπτιους του Ιμπραήμ και κράτησε ζωντανό τον αγώνα της ανεξαρτησίας οδηγώντας στη δημιουργία του ελληνικού κράτους.
Μνημειακό τροπαίο στον χώρο
Μετά τη νίκη στο Άκτιο το 31 π.Χ. και την υποταγή της Αιγύπτου η οποία μετατράπηκε σε ρωμαϊκή επαρχία, μεταξύ 16ης Ιανουαρίου 29 και 16ης Ιανουαρίου 27 π.Χ., ο Οκταβιανός, ακολουθώντας τα χνάρια του Μεγάλου Αλεξάνδρου και συνεπικουρούμενος από τον Αγρίππα, σχεδίασε τη δημιουργία μιας νέας πόλης που θα συμβόλιζε την περίλαμπρη, στρατηγικής σημασίας νίκη του. Ίδρυσε τη Νικόπολη, κατά το γνωστό στην ιστορία παράδειγμα του συνοικισμού, χωρίς όμως την τύχη των Αλεξανδρειών του Μακεδόνα βασιλιά οι οποίες ακόμη και σήμερα κοσμούν γεωγραφικούς χάρτες (κάποιες με άλλη ονομασία). Επιπλέον, ο Οκταβιανός συνδύασε την ίδρυση της νέας πόλης με την ανέγερση ενός στρατιωτικού μνημείου για τη νίκη, μετατρέποντας σε τρόπαιο τον χώρο πάνω στον λόφο (σημ. Μιχαλίτσι), όπου είχε στήσει τη σκηνή του και από όπου με θέα στον Αμβρακικό, το Ιόνιο, τη Λευκάδα και τα Ακαρνανικά βουνά παρακολουθούσε τη ναυμαχία και έδινε τις κατάλληλες διαταγές και οδηγίες.
Το μνημείο της νίκης του Οκταβιανού ήταν ―και ακόμη και σήμερα στην αναστηλωμένη του μορφή είναι― επιβλητικό και εντυπωσιακό. Ωστόσο, όπως και η πόλη της νίκης, έτσι και αυτό δεν επέζησαν στη διάρκεια του χρόνου και ήδη στα μέσα του 4ου μ.Χ. είχαν παρακμάσει (κατά τη λατινική έκφραση δεν είχαν ως μνημεία νίκης «μεγαλύτερη χρονική διάρκεια από τον χαλκό», aere perennius). Προφανώς, ούτε η πόλη ούτε το μνημείο έτυχαν της φροντίδας, της εύνοιας και του ενδιαφέροντος των μετέπειτα αυτοκρατόρων. Ακόμα και ο ίδιος ο Οκταβιανός, ο κτίστης και ιδρυτής του μνημείου, παρά την ιδιαίτερη επιμέλεια και φροντίδα του για τη μνημειοποίηση του χώρου, δεν επέστρεψε ποτέ στο σημείο. Μάλιστα στα ιδιόχειρα Πεπραγμένα του (Res Gestae) δεν αναφέρει καν τη Νικόπολη, ενώ ακόμη και τη ναυμαχία στο Άκτιο τη σημειώνει παρεμπιπτόντως, θεωρώντας την πλέον ως μία από τις πολλές πολεμικές επιχειρήσεις διά των οποίων κατάφερε να ειρηνεύσει τη Μεσόγειο (pax romana maris nostri).
Πρόσληψη του μνημείου: ρωμαϊκή αντίληψη και νοοτροπία
Ενώ μαρτυρίες μνημονεύουν ότι οι επεμβάσεις του Οκταβιανού και του Αγρίππα αναμόρφωσαν πλήρως τον χώρο και τον μετέτρεψαν σε πόλο έλξης επισκεπτών, εντούτοις μόνο δύο επισκέψεις καταγράφονται τον 1ο αι. μ.Χ. ως άξιες μνείας: του Γερμανικού το 18 μ.Χ. και του Νέρωνα το 66 ή 67 μ.Χ. ―ο τελευταίος για να συμμετάσχει και να αναγορευθεί νικητής και στους πανελλήνιους αγώνες των Ακτίων όπως συνέβη και σε όλους τους άλλους πανελλήνιους αγώνες. Η αφήγηση όμως του ιστορικού Τάκιτου για την επίσκεψη του Γερμανικού το 18 μ.Χ. δεν αφήνει καμία αμφιβολία για τον συμβολισμό και τη ρωμαϊκή πρόσληψη του μνημειακού αυτού χώρου. Πλέοντας από τη Δαλματία όπου συναντήθηκε με τον αδελφό του Δρούσο κατά μήκος των Ιλλυρικών ακτών, ο Γερμανικός αναγκάσθηκε λόγω καιρού να προσορμίσει τον στόλο του για επισκευές στη Νικόπολη, όπου και ανέλαβε το αξίωμα του υπάτου (consul), και φυσικά επισκέφθηκε και τα μνημεία. Για τον Γερμανικό, εγγονό του Αντωνίου και μικρανεψιό του Οκταβιανού (προφανώς και για τους περισσότερους Ρωμαίους της εποχής, ίσως και για τον ίδιο τον Οκταβιανό) ο χώρος με τα αγάλματα και τις μνημειακές κατασκευές της νίκης του Οκταβιανού προκαλούσε στην καλύτερη περίπτωση αμηχανία και την αίσθηση ταυτόχρονα και λύπης και χαράς, επειδή ο επισκέπτης ανακαλούσε τις τραυματικές αναμνήσεις του τελευταίου εμφυλίου πολέμου της Ρώμης.
Τον Ιανουάριο του 27 π.Χ., και πάντως μετά την ανέγερση του μνημείου της νίκης στη Νικόπολη, η Σύγκλητος της Ρώμης απονέμει στον Οκταβιανό το προσωνύμιο Αύγουστος (Augustus, Σεβαστός), με το οποίο έμεινε γνωστός στην ιστορία και το οποίο εμπεριέχει τη θρησκευτική σημασία του απαραβίαστου (άσχετα αν η έννοια εκφυλίστηκε αργότερα, λόγω της ανικανότητας των διαδόχων αυτοκρατόρων, με λίγες λαμπρές εξαιρέσεις). Το προσωνύμιο αυτό, όπως και το όνομα της γενιάς του θετού του πατέρα Γάιου Ιούλιου Καίσαρα, δόθηκε ως όνομα και σε μήνα του ρωμαϊκού ημερολογίου (προηγείται ο Ιούλιος και έπεται ο Αύγουστος). Είναι τα μόνα ονόματα δύο θνητών ανάμεσα στα ονόματα των μηνών που προέρχονται είτε από θεούς είτε από θρησκευτικές γιορτές της Ρώμης, ενώ αργότερα οι λέξεις καίσαρ και αύγουστος μετατράπηκαν σε όρους πολιτικοστρατιωτικών αξιωμάτων.
Δεν είναι καθόλου τυχαία η επικράτηση της ονοματολογίας των μηνών ή των ονομάτων τους ως αξιωμάτων, λόγω των ανεπανάληπτων επιτευγμάτων και των δύο, τα οποία σε κάποια μορφή επιβιώνουν ακόμη και σήμερα στον δυτικό πολιτισμό.
Η εξέλιξη της Ρώμης, χωρίς το παράδειγμα του Καίσαρα, ίσως να ήταν διαφορετική (όπως και με τον Αλέξανδρο αν δεν υπήρχε το παράδειγμα του Φιλίππου).
Αποφεύγοντας τα πολιτικά λάθη του θετού του πατέρα, ο Αύγουστος αναμόρφωσε ριζικά και πλήρως το σύστημα διακυβέρνησης και πρόσφερε έννοιες, όπως ιμπέριουμ (imperium, μεταφράζοντας το αθηναϊκό ἀρχή για την ηγεμονία, αυτοκρατορία), πρίνκεπς (princeps, πρώτος κατά την τάξη και το αξίωμα, δηλ. προεδρεύων), πρινκιπάτους (principatus, η νέα μορφή διοίκησης, ηγεμονία), σενάτους (senatus, σύγκλητος) κ.ά., αλλά και τρόπους διακυβέρνησης οι οποίοι με παραλλαγές εφαρμόζονται μέχρι και σήμερα στη Δύση.
Η ριζική αυτή αναμόρφωση που επέφερε ο Οκταβιανός Αύγουστος δεν θα μπορούσε να είχε επιτευχθεί, αν το Άκτιο και η Νικόπολη βρίσκονταν διαρκώς στο προσκήνιο της Ρώμης, συνεχίζοντας τη διαίρεση των Ρωμαίων σε νικητές και ηττημένους. Επιπλέον, χρειαζόταν συστηματική ενημέρωση και «προπαγάνδα» για τη νέα ανατέλλουσα πραγματικότητα που δημιουργούνταν στη Ρώμη. Η λογοτεχνία της εποχής αποτελεί ένα λαμπρό επίτευγμα ανάλογο του 5ου αιώνα της Αθήνας, τον χρυσό και αργυρό αιώνα των λατινικών γραμμάτων, όπου Άκτιο και Νικόπολη μνημονεύονται μόνο παρεμπιπτόντως και πάντα με έμφαση κυρίως στα αιγυπτιακά και όχι τα ρωμαϊκά χαρακτηριστικά των αντιπάλων που ηττήθηκαν.
Το τροπαίο στη Νικόπολη και η Ρώμη
Με τον τρόπο αυτό και σε ασφαλή αλλά και βολική απόσταση από τη Ρώμη, Αύγουστος και Αγρίππας σχεδίασαν και εφάρμοσαν για πρώτη φορά στο στρατιωτικό τροπαίο της νίκης στη Νικόπολη το τι, το πώς και το γιατί της Ρώμης του μέλλοντος, χρησιμοποιώντας το τροπαίο ως ένα εμπειρικό πεδίο δοκιμών και λαθών για τη «νέα τάξη πραγμάτων», τη δημιουργία δηλαδή της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και τους μηχανισμούς διακυβέρνησής της. Το μνημείο της νίκης στη Νικόπολη με τον βωμό του είναι ένα είδος προπλάσματος για την περίφημη Ara Pacis, τον Βωμό της Ειρήνης στη Ρώμη, όπου μετά τις ακτιακές δοκιμές και αστοχίες της νίκης ενσωματώθηκαν οι πρέποντες συμβολισμοί αλλά και η αφήγηση του νέου τρόπου ύπαρξης της Ρώμης και διακυβέρνησής της που τελικά επικράτησε και είχε μακροχρόνια διάρκεια (κάτι ανάλογο με την Ακρόπολη και τον Παρθενώνα του Περικλή, το σύμβολο της αθηναϊκής ηγεμονίας).
Ωστόσο, η απόφαση αυτή του Αυγούστου για ανέγερση μνημείου της νίκης επιτόπου (in situ) και όχι στη Ρώμη (όπου μεταγενέστεροι αυτοκράτορες με αφορμή στρατιωτικές τους νίκες θα λαμπρύνουν με μνημειακές κατασκευές την ίδια τη Ρώμη, το κέντρο της τότε οικουμένης) δεν είναι άστοχη. Είναι μια πολύ καλά μελετημένη γεωστρατηγική κίνηση για όλα όσα θα ακολουθούσαν, και μάλιστα με γεωγραφικό συμβολισμό, όπως τουλάχιστον απέδειξε εκ των υστέρων η εξέλιξη της ιστορίας.
Γεωγραφία, όρια, οροθέσια, σύνορα
Στη νέα σύλληψη του τότε κόσμου Αύγουστος και Αγρίππας οριοθετούν το κέντρο στην Ιταλική χερσόνησο και τα γειτνιάζοντα νησιά, ενώ η πόλη και το μνημείο της νίκης στη Νικόπολη και το Άκτιο συμβολίζουν κυριολεκτικά και μεταφορικά ένα οροθέσιο, έναν χώρο δηλαδή ταυτόχρονα συνοριακό και μεθοριακό, που συμβολίζει τη ρωμαϊκή αμηχανία και τα ανάμεικτα συναισθήματα απέναντι σε μια πολεμική νίκη κατά τον εμφύλιο πόλεμο του πρόσφατου παρελθόντος της Ρώμης. Το μνημείο της νίκης σε απόσταση ασφαλείας από τη Ρώμη συμβολίζει έναν νέο νοητό «γεωγραφικό μεσημβρινό» Β-Ν για τις ρωμαϊκές επαρχίες της Ανατολής, εκεί όπου τελικά δεν κατάφερε να επικρατήσει ο ρωμαϊκός τρόπος νοοτροπίας, σκέψης, αντίληψης, όπως στο κέντρο της αυτοκρατορίας, τη Ρώμη, την Ιταλική χερσόνησο και τα γειτνιάζοντα νησιά.
Η συμβολική αυτή κίνηση του Αυγούστου με το τροπαίο της νίκης στη Νικόπολη ανατρέπει συμβολισμούς αιώνων (τουλάχιστον από τον 5ο αιώνα π.Χ.) αλλά και επαναδιατυπώνει σαφώς με γεωγραφικούς και γεωστρατηγικούς όρους το όριο Α-Δ για τη νέα δύναμη της Μεσογείου.
Από τα ομηρικά έπη ο Ελλήσποντος (τα Στενά του Βοσπόρου) αποτελούσαν ένα είδος ορίου μεταξύ Αχαιών και Τρώων με σύνορα ωστόσο ρευστά. Μετά τους Περσικούς πολέμους, λίγα χρόνια πριν εξορίσουν οι Αθηναίοι τον Θεμιστοκλή διά οστρακισμού, την άνοιξη του 472 π.Χ., έλαβε χώρα η παράσταση της τραγωδίας του Αισχύλου Πέρσες, η μόνη σωζόμενη με θέμα της ένα σύγχρονο ιστορικό γεγονός: τη νίκη των Ελλήνων στη ναυμαχία της Σαλαμίνας το 480 και στις Πλαταιές το 479, με χορηγό της παράστασης τον Περικλή. Στη συγκεκριμένη τραγωδία ο Αισχύλος αναφέρει με σαφέστατο τρόπο ως κύρια αιτία της ήττας των Περσών την ύβριν τους, δηλαδή τη ζεύξη του Ελλήσποντου με την οποία υπερέβησαν και καταστρατήγησαν τα γεωγραφικά όρια/σύνορα.
Αυτή είναι η πρώτη καταγεγραμμένη μαρτυρία ορίων, οροθεσίων και συνόρων Α-Δ στη δυτική λογοτεχνία, την οποία λίγα χρόνια μετά, εμπλουτίζοντας και αναπτύσσοντας περαιτέρω, επαναλαμβάνει ο Ηρόδοτος στη δική του αφήγηση των Περσικών πολέμων.
Τελικά αυτό το όριο/σύνορο Α-Δ επικράτησε ως αντίληψη και νοοτροπία, παρά τη μετατροπή του Αιγαίου σε λίμνη από την Αθήνα με ισχυρές θέσεις στα νησιά του Αιγαίου και σε όλη την ελληνική βόρεια ακτογραμμή, τον Ελλήσποντο και τη Μαύρη Θάλασσα. Ο Αλέξανδρος με τις κατακτήσεις του επέκτεινε τα σύνορα αυτά μέχρι την Ινδία, αλλάζοντας τη σύλληψη και τη νοοτροπία του τότε κόσμου αλλά με συνέπειες δραματικές, αφήνοντας πίσω του κυριολεκτικά χάος. Με τον πρόωρο θάνατό του δεν είχε την ευκαιρία να αλλάξει πέρα από τα σύνορα και τον τρόπο σκέψης και αντίληψης αλλά και τις νοοτροπίες των ανθρώπων.
Η νέα ρωμαϊκή αντίληψη κυβερνητικής
Αυτή την «ηγεμονική κληρονομιά» στη Μεσόγειο παρέλαβε η Ρώμη με τους πολλούς και πιστούς της μαθητές της ιστορίας και της λογοτεχνίας της Αθήνας και του Αλεξάνδρου. Ο Αύγουστος και ο Αγρίππας συνειδητοποίησαν κάτι που σήμερα φαντάζει αυτονόητο. Το 27 π.Χ. όμως όχι μόνο δεν ήταν καθόλου αυτονόητη η εξέλιξη των όποιων σχεδίων εφαρμογής αλλά διακυβευόταν και η χρονική διάρκεια του εγχειρήματος, όπως γνώριζαν πολύ καλά και οι ίδιοι από τις συνέπειες που είχε ο θάνατος του Αλεξάνδρου. Για να διοικήσουν μια αχανή για τα δεδομένα της εποχής γεωγραφική έκταση και να έχουν την εποπτεία της, έπρεπε να εφεύρουν ένα νέο τρόπο κυβερνητικής. Έτσι, προσάρμοσαν το γνωστό παράδειγμα από το ιταλικό τους παρελθόν, δηλαδή το πως η Ρώμη από μία μικρή πόλη στο μέσον περίπου της Ιταλικής χερσονήσου κατάφερε σταδιακά ως κέντρο ομόκεντρων κύκλων να επικρατήσει σε ολόκληρη την Ιταλική χερσόνησο και ειδικά στον νότο όπου οι ελληνικές αποικίες χρονολογούνταν ήδη από τον 7ο αιώνα π.Χ. Ο Αύγουστος και ο Αγρίππας εισήγαγαν και εφάρμοσαν το πρότυπο αυτό παράδειγμα του περήφανου παρελθόντος τους με διαρκείς προσαρμογές, δοκιμές και λάθη στη νέα διαμορφούμενη κατάσταση για να μπορέσει η Ρώμη να έχει τον έλεγχο της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και να τη διοικεί. Πλέον το 27 π.Χ. ως Ρώμη νοείται ολόκληρη η Ιταλική χερσόνησος με τα γειτνιάζοντα νησιά, η οποία έχει καθορισμένα όρια, οροθέσια και σύνορα, ακριβώς όπως τον 5ο αιώνα π.Χ. ως Αθήνα νοούνταν ολόκληρος ο νομός Αττικής.
Το τροπαίο της νίκης του Αυγούστου στη Νικόπολη το 27 π.Χ. δεν είναι μόνο ένα νοητό όριο Α-Δ αλλά ένα όριο σαφώς καθορισμένο με όρους γεωγραφικούς και γεωστρατηγικούς. Αυτό προκύπτει και από τα διοικητικά προβλήματα που παρατηρήθηκαν στο σύστημα διακυβέρνησης σε σύντομο χρονικό διάστημα, τα οποία ο Διοκλητιανός με την Τετραρχία προσπάθησε να εξομαλύνει, χωρίζοντας τη ρωμαϊκή αυτοκρατορία σε τέσσερεις μεγάλες γεωγραφικές ενότητες, αλλά διατηρώντας τον νοητό «μεσημβρινό» Α-Δ του Αυγούστου. Πριν προλάβει να εμπεδωθεί ο νέος τρόπος διακυβέρνησης, ο Μέγας Κωνσταντίνος, σε μια προσπάθεια να επανενώσει την αυτοκρατορία σε ενιαία διοικητική δομή, μετέφερε τη Ρώμη σε άλλη, εξίσου κομβική γεωγραφικά θέση, τον Βόσπορο όπου έκτισε τη Νέα Ρώμη, πάλαι ποτέ οροθέσιο Α-Δ από τον Όμηρο κ.ε. Μετέφερε μάλιστα στη Νέα Ρώμη για τον ιδιαίτερο συμβολισμό τους ανάμεσα στα άλλα τον αναθηματικό τρίποδα της νίκης στις Πλαταιές από τους Δελφούς και αγάλματα από το τροπαίο του Αυγούστου στη Νικόπολη, αναθήματα δηλαδή και τροπαία για νίκες μετά από συγκρούσεις Α-Δ.
Ωστόσο, αυτή η μεταφορά της Ρώμης στην Ανατολή δεν φαίνεται να επηρέασε καταλυτικά ή και να μετακίνησε στη νέα θέση το νοητό οροθέσιο Α-Δ του Αυγούστου, στα δυτικά του οποίου κυριαρχούσε ο «ρωμαϊκός» τρόπος σκέψης, αντίληψης και νοοτροπίας. Παρά τη συνέχεια και εξέλιξη για μια χιλιετία του ρωμαϊκού τρόπου σκέψης, αντίληψης και νοοτροπίας στη Νέα Ρώμη, ο νοητός «γεωγραφικός μεσημβρινός» Β-Ν του Αυγούστου παρέμενε κυρίαρχος ως όριο και σύνορο ένθεν κακείθεν. Ούτε η διάδοχη Οθωμανική Αυτοκρατορία επεκτάθηκε ποτέ στα Ιόνια νησιά, παρά έφτασε μέχρι τον νοητό «γεωγραφικό μεσημβρινό» Β-Ν του Αυγούστου, αλλά ούτε και ο Κάρολος ο Μέγας (Καρλομάγνος), Αυτοκράτορας της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, και οι μεταγενέστεροι βασιλείς διανοήθηκαν ποτέ να συμπεριλάβουν τη Νέα Ρώμη ή έστω την περιοχή μεταξύ Νικόπολης και Κωνσταντινούπολης στην Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, την κατεξοχήν ιδρυτική πράξη της Δύσης της οποίας τον ρωμαϊκό τρόπο σκέψης, αντίληψης και νοοτροπίας κληρονόμησε η Ευρώπη.
Το εντυπωσιακό μνημειακό τροπαίο της νίκης του Ακτίου εκφράζει τον «ρωμαϊκό» τρόπο αντίληψης και νοοτροπίας αλλά και σύλληψης του κόσμου όπως εκκολαπτόταν το 27 π.Χ., τον οποίο όλοι ένθεν κακείθεν της Νικόπολης υποστήριζαν ότι ακολουθούσαν πιστά. Εντούτοις, από την εξέλιξη της ιστορίας, το τροπαίο του Οκταβιανού Αυγούστου στη Νικόπολη αναδεικνύεται ισχυρό και ανθεκτικό στον χρόνο ως ένα συμβολικό οροθέσιο νοητού «γεωγραφικού μεσημβρινού» Β-Ν για τη διάκριση Α-Δ όχι μόνο με όρους γεωγραφίας, όσο κυρίως με όρους του τρόπου σκέψης, αντίληψης και νοοτροπίας, ο οποίος τελικά επικράτησε δυτικά του στρατιωτικού τροπαίου της νίκης στη Νικόπολη.
