Έξι άτομα που συμμετείχαν σε ένα αποτυχημένο κοινωνικό πείραμα της δεκαετίας του 1950 κέρδισαν αποζημίωση από την κυβέρνηση της Δανίας και έλαβαν πρόσωπο με πρόσωπο συγγνώμη από τον πρωθυπουργό.
«Αυτό στο οποίο υποβληθήκατε ήταν τρομερό· ήταν απάνθρωπο, ήταν άδικο και ήταν άκαρδο», είπε η Mette Frederiksen στους έξι Γροιλανδούς Inuit σε μια τελετή στην πρωτεύουσα της Δανίας, την Κοπεγχάγη.
Ήταν μεταξύ 22 παιδιών Ινουίτ που στάλθηκαν στη Δανία από τη Γροιλανδία το 1951 για να μάθουν Δανικά. Ήταν μέρος ενός σχεδίου για την ανατροφή «μοντέλων» Γροιλανδών για να βοηθήσουν στη γεφύρωση των δανικών και των αυτόχθονων πολιτισμών.
Ωστόσο, τα παιδιά παρέμειναν χωρισμένα από τις οικογένειές τους, έχασαν τη μητρική τους γλώσσα και πάλεψαν με ζητήματα ταυτότητας.
‘Όλο και πιο μακριά’
Η Kristine Heinesen, 76 ετών, θυμάται έντονα την ημέρα που την πήραν από την οικογένειά της, σε ηλικία πέντε ετών.
Στην αρχή ενθουσιάστηκε, λέει, καθώς νόμιζε ότι θα πήγαινε ιστιοπλοϊκό. «Αλλά πήγαμε όλο και πιο μακριά, και έγινε σαφές ότι δεν επέστρεφα».
Τα παιδιά, όλα ηλικίας τεσσάρων έως εννέα, τοποθετήθηκαν αρχικά σε οίκο ευγηρίας και μετά έμεναν με Δανούς ανάδοχους γονείς. Το έργο είχε κύρος. Εμφανίστηκε σε περιοδικά και τα παιδιά επισκέφτηκε ακόμη και η βασίλισσα της Δανίας. Ενάμιση χρόνο αργότερα, 16 από αυτούς επέστρεψαν στη Γροιλανδία, ενώ έξι υιοθετήθηκαν.
Αλλά πίσω στην πρωτεύουσα της Γροιλανδίας, Nuuk, τα παιδιά δεν επανενώθηκαν με τις οικογένειές τους. Αντίθετα, τοποθετήθηκαν σε ένα ορφανοτροφείο και φοίτησαν σε ένα σχολείο δανικής γλώσσας.
«Δεν μας επέτρεπαν να παίζουμε με παιδιά της Γροιλανδίας και δεν μας επέτρεπαν να μιλάμε Γροιλανδικά», λέει η κ. Heinesen. «Υποτίθεται ότι ήμασταν η ελίτ».
Όμως, μη μπορώντας να μιλήσουν την τοπική γλώσσα, περιθωριοποιήθηκαν στην πατρίδα τους. “Μου έλειψε η οικογένειά μου, η γλώσσα, ο πολιτισμός. Όλα αυτά, δεν τα είχα στην παιδική μου ηλικία”, λέει στο BBC.
Χαμένες ταυτότητες
Ο Gabriel Schmidt, τώρα 77 ετών, πήγε στη Δανία όταν ήταν έξι ετών. Ήταν έφηβος όταν συνάντησε ξανά τον πατέρα του. «Θυμάμαι όταν η διευθύντρια [ορφανοτροφείου] μου είπε: «Σήμερα θα πάμε να δούμε τον πατέρα σου». Ρώτησα: «Έχω πατέρα;»».
Ο πατέρας του έκλαιγε όταν συναντήθηκαν, θυμάται. Περπατούσαν μαζί σε ένα λιμάνι, αλλά δεν μπορούσαν να επικοινωνήσουν.
“Μίλησε στα Γροιλανδικά. Δεν κατάλαβα τίποτα και του απάντησα στα δανικά”, λέει ο κ. Schmidt. «Ήταν πολύ λυπηρό».
Μια έκθεση του 2020, που ανατέθηκε από την προηγούμενη κυβέρνηση, διαπίστωσε ότι τα μισά παιδιά αργότερα αντιμετώπισαν προβλήματα ψυχικής υγείας ή κατάχρηση αλκοόλ. Υπήρχαν περιπτώσεις αστέγων και «ζωές χωρίς ρίζες». Οι περισσότεροι πέθαναν σχετικά νωρίς και ένας αυτοκτόνησε.
«Έχασαν κάπως την ταυτότητά τους», λέει ο Einar Lund Jensen, ένας από τους συν-συγγραφείς της έκθεσης.
To σκεπτικό πίσω από το πείραμα
Σήμερα, η Γροιλανδία είναι μια αυτοδιοικούμενη περιοχή εντός του βασιλείου της Δανίας, αλλά νωρίτερα ήταν αποικία.
Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, η ευρωπαϊκή αποικιοκρατία άρχισε να ξετυλίγεται, αλλά η Γροιλανδία παρέμεινε στα χέρια της Δανίας και κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1950 κυκλοφόρησαν σχέδια για την επιτάχυνση της ανάπτυξής της.
«Οι πολιτικές άλλαξαν προς τον εκσυγχρονισμό και τον εκ δυτικισμό», λέει ο Ebbe Volquardsen, Αναπληρωτής Καθηγητής Πολιτιστικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Γροιλανδίας στο Nuuk.
«Ο στόχος ήταν να αφομοιωθεί ο τρόπος ζωής των Γροιλανδών στο μοντέλο της Δανίας», λέει, αλλά οι τοπικές παραδόσεις και ο πολιτισμός δεν αντιμετωπίστηκαν με σεβασμό.
Η Δανία δεχόταν πίεση από τον ΟΗΕ, το κοινό της Δανίας και τους πολιτικούς της Γροιλανδίας να βελτιώσει τις συνθήκες διαβίωσης εκεί, λέει ο κ. Jensen. «Η δανική γλώσσα και η γνώση της δανικής ευρωπαϊκής κουλτούρας θεωρήθηκαν ως μέσο για την επίτευξη ισότητας».
Σε αυτό το πλαίσιο συντάχθηκε το έργο του 1951.
Τα παιδιά υποτίθεται ότι ήταν ορφανά, αλλά για τους περισσότερους δεν ήταν έτσι. Στην πραγματικότητα, υπήρχαν αμφιβολίες κατά πόσον όλοι οι γονείς κατανοούσαν τις συνέπειες.
Αργότερα το πρόγραμμα φαινομενικά ξεχάστηκε ή αγνοήθηκε.
«Δεν μπορούμε πραγματικά να βρούμε την απάντηση». Ο κ. Jensen λέει στο BBC. «Δεν έχουμε τεκμηρίωση».
Το πείραμα ήταν σε μεγάλο βαθμό άγνωστο μέχρι τη δημοσίευση το 1998 ενός βιβλίου – I den Bedste Mening (Με το καλύτερο νόημα) – από τη Δανή ραδιοτηλεοπτική και κοινωνική λειτουργό Tine Bryld.
Για μερικά από τα παιδιά, αυτή ήταν η πρώτη φορά που έμαθαν γιατί τους είχε συμβεί αυτό.
«Σκοτεινό κεφάλαιο» για τη Δανία
Το πείραμα παραμένει ένα σημαντικό ζήτημα στη Γροιλανδία σήμερα. «Ακόμα προκαλεί θλίψη και τραύμα», λέει ο κ. Volquardsen. «Και όχι μόνο επειδή πολλοί Γροιλανδοί είχαν παρόμοιες εμπειρίες εκτοπισμού».
Επισημαίνει τις υιοθεσίες μεταξύ της δεκαετίας του 1950 και του 1970, όταν χιλιάδες παιδιά από τη Γροιλανδία στάλθηκαν σε οικοτροφεία της Δανίας.
Μέχρι πρόσφατα, οι δανικές πολιτικές εκείνης της εποχής θεωρούνταν «γενικά καλοπροαίρετες», λέει ο κ. Volquardsen. «Αυτή η αντίληψη αρχίζει να αλλάζει, επειδή υπήρξαν πολλά περισσότερα μέτρα που εμπίπτουν στο ίδιο πλαίσιο με το πείραμα».
«Εξακολουθεί να έχει επίδραση στη σχέση μεταξύ Γροιλανδίας και Δανίας σήμερα», λέει ο Aaja Chemnitz Larsen, βουλευτής του κόμματος Inuit Ataqatigiit, ένας από τους πολλούς Γροιλανδούς πολιτικούς που έκαναν εκστρατεία για απολογία.
«Πολλοί άνθρωποι αισθάνονται ότι είναι λιγότερο άτομο αν είναι πολύ Γροιλανδοί», εξηγεί. «Γι’ αυτό είναι σημαντικό για εμάς να διατηρήσουμε την ταυτότητα, τη γλώσσα και τον πολιτισμό μας».
Διαδοχικές κυβερνήσεις της Δανίας υποστήριξαν ότι αυτό που συνέβη ανήκει στο παρελθόν. Οι κλήσεις για απολογία απορρίφθηκαν πολλές φορές
Το 2020, ωστόσο, η πρωθυπουργός της Δανίας Mette Frederiksen έστειλε γραπτή συγγνώμη στους έξι εμπλεκόμενους.
Είπε στο κοινοβούλιο: «Δεν μπορούμε να αλλάξουμε αυτό που συνέβη, αλλά μπορούμε να αναλάβουμε την ευθύνη και να ζητήσουμε συγγνώμη από αυτούς που έπρεπε να φροντίσουμε, αλλά δεν το καταφέραμε».
Τον περασμένο Νοέμβριο απορρίφθηκε αίτημα αποζημίωσης. Στη συνέχεια, λίγο μετά τα Χριστούγεννα, κινήθηκαν νομικές ενέργειες.
Ο δικηγόρος Mads Pramming υποστήριξε ότι το πείραμα είχε παραβιάσει τα ανθρώπινα δικαιώματα των πελατών του.
“Κατέληξαν να μην είναι από τη Γροιλανδία, ούτε από τη Δανία – κάπως δεν ανήκαν πουθενά. Και έτσι είχε τεράστιο αντίκτυπο στη ζωή τους”, είπε νωρίτερα στο BBC.
Στη συνέχεια, την περασμένη εβδομάδα, η κυβέρνηση συμφώνησε στην πληρωμή.
Σε μια δήλωση, η Astrid Krag, υπουργός Κοινωνικών Υποθέσεων και Ηλικιωμένων της Δανίας, δήλωσε: «Η μετακόμιση των παιδιών στη Δανία είναι ένα σκοτεινό κεφάλαιο στην κοινή ιστορία της Γροιλανδίας και της Δανίας – και είναι ένα κεφάλαιο που δεν πρέπει να κάνουμε τα τυφλά. μάτι προς.”
Συνάντηση με τον πρωθυπουργό
Για την Kristina και τον Gabriel, ήταν τεράστια ανακούφιση που δεν θα χρειαζόταν να αντιμετωπίσουν δικαστική μάχη, αλλά και οι δύο θεώρησαν ότι η μήνυση ήταν απαραίτητη για να ληφθούν σοβαρά υπόψη.
Οι έξι επιζώντες έλαβαν επίσημη συγγνώμη από την κα Frederiksen την Τετάρτη. Στην τελετή παρευρέθηκε και ο πρωθυπουργός της Γροιλανδίας Mute Egede.
«Οι ιστορίες σας μας έχουν αγγίξει βαθιά και αυτός είναι ο λόγος που η Δανία λέει σήμερα τη μόνη λέξη που είναι σωστό: Συγγνώμη», είπε η κ. Frederiksen.
Την επόμενη εβδομάδα, η κ. Frederiksen θα ταξιδέψει στη Γροιλανδία και θα ζητήσει συγγνώμη και εκεί.
«Το μόνο που ελπίζω είναι ότι μπορώ να βοηθήσω όλους όσους έχουν πεθάνει», λέει ο Γκάμπριελ. «Θα τους σκεφτώ εκείνη τη μέρα».
