Jonathan Spyer
21 Οκτωβρίου 2023
Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν (L) και ο Ισραηλινός πρωθυπουργός Μπενιαμίν Νετανιάχου πρέπει να αντιμετωπίσουν τις απειλές από το Ιράν και τις περιφερειακές ισλαμιστικές παραστρατιωτικές ομάδες που επηρεάζει.
Κανένας λογικός Αμερικανός πρόεδρος δεν αναλαμβάνει καθήκοντα ελπίζοντας σε πόλεμο. Ο Γούντροου Γουίλσον, ένας 56χρονος ακαδημαϊκός του Πρίνστον, είπε ότι θα ήταν «ειρωνεία της μοίρας» εάν η προεδρία του κυριαρχείται από εξωτερικές υποθέσεις. Μίλησε το 1913. Ο Τζο Μπάιντεν ανέλαβε τα καθήκοντά του το 2021 υποσχόμενος να τερματίσει τους «για πάντα πολέμους» του Ιράκ και του Αφγανιστάν. Αλλά καθώς επιβιβάστηκε στο Air Force One την Τρίτη, μια άλλη ειρωνεία της μοίρας ήταν εμφανής: η παγκόσμια τάξη που επιβάλλεται από τις ΗΠΑ καταρρέει και τα αποτελέσματα γίνονται πλέον σαφή.
Το Ιράν, μακριά από το να στειρωθεί από τις αμερικανικές κυρώσεις, μπόρεσε να ξεκινήσει έναν πόλεμο χρησιμοποιώντας τους αντιπροσώπους του στη Χαμάς και τους συμμάχους της Χεζμπολάχ για να επιτεθεί στο Ισραήλ. Με ένα εγκεφαλικό επεισόδιο, η αραβο-ισραηλινή προσέγγιση που ήθελε να καλλιεργήσει η Αμερική έχει μπει στον πάγο. Ο Μπάιντεν ήλπιζε αυτή την εβδομάδα να συναντηθεί με τους Αιγύπτιους, Σαουδάραβες και Ιορδανούς ομολόγους του μαζί με τον Μαχμούντ Αμπάς, τον Παλαιστίνιο πρόεδρο. Αλλά η σύνοδος ακυρώθηκε όταν βομβαρδίστηκε ένα νοσοκομείο στη Γάζα (το οποίο το Ισραήλ και αρκετοί εξωτερικοί ευφυείς αναλυτές ανοιχτού κώδικα έχουν κατηγορήσει για έναν αδέσποτο παλαιστινιακό πύραυλο, και τον οποίο ο Μπάιντεν είπε ότι «έγινε από την άλλη ομάδα» κατά τη διάρκεια της συνέντευξης Τύπου για Τετάρτη). Η συγκράτηση αυτής της σύγκρουσης μπορεί να αποδειχθεί πολύ δύσκολη.
Την ίδια στιγμή, ο Xi Jinping ήθελε να επιδείξει τον άλλο άξονα των συμμάχων σε μια συγκέντρωση στο Πεκίνο για τον εορτασμό των δέκα χρόνων από την πρωτοβουλία Belt and Road. Ανάμεσα στους τιμώμενους καλεσμένους ήταν ο Βλαντιμίρ Πούτιν και ο Ούγγρος Βίκτορ Όρμπαν. Τα ρωσικά μέσα ενημέρωσης έσπευσαν να αντιπαραβάλουν το πολυπολικό όραμα του Σι και του Πούτιν για τον κόσμο με τα παραπατήματα της κυβέρνησης Μπάιντεν στη Μέση Ανατολή. Ο υπουργός Εξωτερικών της Κίνας Ουάνγκ Γι είπε ότι το Ισραήλ έχει ήδη προχωρήσει υπερβολικά στην απάντησή του στην επίθεση της Χαμάς και ότι το Πεκίνο και η Μόσχα εργάζονται για «να ενεργοποιήσουν άμεσα τη λύση των δύο κρατών ως θεμελιώδη λύση».
Καθώς ο Τζο Μπάιντεν επιβιβάστηκε στο Air Force One την Τρίτη, μια άλλη ειρωνεία της μοίρας ήταν εμφανής: η παγκόσμια τάξη που επιβάλλεται από τις ΗΠΑ καταρρέει και τα αποτελέσματα γίνονται πλέον ξεκάθαρα.
Καθώς οι διαδηλώσεις κατακλύζουν τη Μέση Ανατολή μετά την επίθεση στο νοσοκομείο, η στιγμή της Αμερικής φαίνεται να έχει ήδη τελειώσει. Ο Ismail Haniyeh, ο πολιτικός ηγέτης της Χαμάς, κάλεσε όλους τους μουσουλμάνους σε όλο τον κόσμο να οργανώσουν διαδηλώσεις κατά του Ισραήλ. Τέτοιες διαμαρτυρίες έχουν γίνει δεόντως, από τις αραβικές χώρες μέχρι το κρατικό κοινοβούλιο στη Μελβούρνη. Έριξαν δακρυγόνα έξω από την πρεσβεία των ΗΠΑ στον Λίβανο για να αποκρούσουν τους διαδηλωτές. Μπορούμε να περιμένουμε ότι αυτή η μαζική τάση διαμαρτυρίας θα συνεχιστεί.
Υπάρχουν πολλοί ωφελούμενοι από τη διάσπαση της προσοχής των ΗΠΑ – η Ρωσία, για παράδειγμα, θα ενθαρρυνθεί στην εκστρατεία της στην Ουκρανία. Αλλά το Ιράν είναι μια χώρα που μόλις είδε την ιστορία να κινείται προς τον δρόμο του. Ακόμη και πριν από τη βομβιστική επίθεση στο νοσοκομείο, ο υπουργός Εξωτερικών Χοσεΐν Αμίρ-Αμπντολαχιάν, προειδοποίησε για «προληπτική δράση» εάν το Ισραήλ συνεχίσει τα σχέδια για χερσαία εισβολή στη Γάζα. Οι αψιμαχίες με τη Χεζμπολάχ στα σύνορα του Λιβάνου έχουν ενταθεί όλη την εβδομάδα, αφήνοντας πολλούς νεκρούς και από τις δύο πλευρές. (Μέσω τρίτων ενδιάμεσων, οι ΗΠΑ έχουν προειδοποιήσει ιδιωτικά τη Χεζμπολάχ και το Ιράν να μην εμπλακούν σε έναν πλήρη πόλεμο με το Ισραήλ, σύμφωνα με το αμερικανικό ειδησεογραφικό πρακτορείο Axios, το οποίο αναφέρει ότι οι ΗΠΑ εξετάζουν το ενδεχόμενο να χρησιμοποιήσουν στρατιωτική δύναμη εάν η Χεζμπολάχ κλιμακώσει επιθέσεις.)
«Οι πολυάριθμες αναφορές πληροφοριών μας δείχνουν ότι οι ΗΠΑ διαμορφώνουν την τρέχουσα πολιτική του Σιωνιστικού καθεστώτος», ανακοίνωσε ο Αγιατολάχ Χαμενεΐ την Τρίτη. «Οι ΗΠΑ πρέπει να θεωρηθούν υπεύθυνες για αυτήν την κατάσταση». Στη νέα γεωπολιτική πραγματικότητα, το Ιράν είναι μια σημαντική δύναμη. Η Τεχεράνη έχει ακολουθήσει πολιτικές σε μεγάλο βαθμό σύμφωνες με τα συμφέροντα της Ρωσίας, είτε στη Συρία, τον Καύκασο, την κεντρική Ασία ή το Αφγανιστάν, αλλά ειδικά όταν πρόκειται για το Ισραήλ.
Πράγματι, η σφαγή της 7ης Οκτωβρίου ήταν η ίδια μέρος αυτής της μακροχρόνιας πολιτικής. Η Τεχεράνη, ενδυναμωμένη από την αποχώρηση της Αμερικής από τη Μέση Ανατολή, έχει περάσει εδώ και χρόνια γύρω από το Ισραήλ με επηρεαζόμενες απο αυτήν ισλαμιστικές παραστρατιωτικές ομάδες. Ο στόχος είναι η τελική κατάρρευση του Ισραήλ, ένα βασικό μέρος της προσπάθειας της Τεχεράνης για περιφερειακή κυριαρχία ως παγκόσμιας δύναμης.
Το Ισραήλ απέτυχε να διακρίνει τα τρομερά σχέδια της Χαμάς, επειδή η συγκέντρωση πληροφοριών έχει επικεντρωθεί στο πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν. Αλλά οι Ιρανοί αναζητούν μια πυρηνική ικανότητα πρωτίστως ως ασφαλιστήριο συμβόλαιο κάτω από το οποίο μπορούν να συνεχίσουν την επιθετική περιφερειακή στρατηγική που αναπτύχθηκε τις τελευταίες τρεις δεκαετίες και η οποία τώρα αποδίδει καρπούς.
Η Τεχεράνη, ενδυναμωμένη από την αποχώρηση της Αμερικής από τη Μέση Ανατολή, έχει περάσει χρόνια γύρω από το Ισραήλ με πελάτες ισλαμιστικές παραστρατιωτικές ομάδες. Στόχος είναι η τελική κατάρρευση του Ισραήλ.
Χρειάστηκαν δύο στοιχεία για να γίνει η επίθεση της Χαμάς στο Ισραήλ. Το πρώτο ήταν η επίγεια παρουσία ενός ισχυρού ισλαμιστικού κινήματος, με έναν βαθμό δημόσιας νομιμοποίησης και την ικανότητα να στρατολογεί και να διοικεί έναν ικανό αριθμό αφοσιωμένων νεαρών ανδρών. Η Χαμάς ταιριάζει σε αυτό το πλαίσιο. Το δεύτερο ήταν το είδος των όπλων, των πόρων και της οργάνωσης που μόνο ένα ισχυρό κράτος μπορεί να προσφέρει. Η Χαμάς μετράει πολλές περιφερειακές δυνάμεις ως φίλους, όπως το Κατάρ και η Τουρκία. Αλλά μόνο το Ιράν προσφέρει στρατιωτική βοήθεια. Και μόνο το Ιράν θα μπορούσε να παρέχει την τεχνογνωσία, τις τακτικές δεξιότητες και το υλικό που κατέστησαν δυνατή την 7η Οκτωβρίου.
Η Χαμάς – ο τοπικός εκπρόσωπος του σουνιτικού πολιτικού Ισλάμ τύπου Μουσουλμανικής Αδελφότητας – είναι μακράν το πιο δυναμικό και συντονισμένο παλαιστινιακό πολιτικό κίνημα. Σε αυτό, αντανακλά μια τάση σε ολόκληρη την περιοχή που πέρασε απαρατήρητη εν μέσω του ενθουσιασμού των Συμφωνιών του Αβραάμ και των (αναβληθεισών) ελπίδων για προσέγγιση Ισραήλ-Σαουδικής Αραβίας.
Σχεδόν σε κάθε χώρα της Μέσης Ανατολής, τα ισλαμιστικά κινήματα τόσο των σουνιτικών όσο και των σιιτικών ποικιλιών έχουν απαράμιλλη δύναμη στο έδαφος. Στον Λίβανο, για παράδειγμα, το σιιτικό ισλαμιστικό κίνημα Χεζμπολάχ είναι ο de facto κυρίαρχος. Στη Συρία, το «κοσμικό» καθεστώς του Μπασάρ αλ Άσαντ παραμένει μόνο λόγω της ρωσικής και ιρανικής βοήθειας: η λαϊκή εξέγερση της περιόδου 2011-19 είχε σουνιτική ισλαμιστική φύση. Στο Ιράκ, η κύρια σουνιτική δύναμη που δημιουργήθηκε από τα κάτω τα τελευταία χρόνια ήταν το Ισλαμικό Κράτος – και τα φιλοϊρανικά σιιτικά ισλαμιστικά κόμματα έχουν σχηματίσει κυβέρνηση από το 2021.
Υπάρχει ένα δυσάρεστο μοτίβο εδώ. Ο κόσμος έχει κουραστεί από τη Μέση Ανατολή και τους ατελείωτους πολέμους της.
Όμως το πολιτικό Ισλάμ συνεχίζει να κυριαρχεί στους δρόμους σε όλο τον αραβικό κόσμο, τουλάχιστον έξω από τον Κόλπο. Και είναι το Ιράν που παρέχει σε τέτοιες ομάδες την απαιτούμενη ισχύ και ικανότητα λειτουργίας.
Υπάρχει μια προφανής βάση για τη σχέση μεταξύ του Ιράν και των οργανισμών του franchise: δηλαδή ότι το ίδιο το καθεστώς της Τεχεράνης είναι η πιο επιτυχημένη έκφραση του πολιτικού Ισλάμ και αντιπροσωπεύει το πάντρεμα αυτής της προοπτικής με την κρατική εξουσία. Αλλά υπάρχει και ένα πιο πρακτικό στοιχείο. Με τα κράτη στη Μέση Ανατολή να κατακερματίζονται από την Αραβική Άνοιξη, το Σώμα των Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης του Ιράν έχει δημιουργήσει και εντοπίσει ισχυρές ισλαμιστικές δυνάμεις, μετατρέποντάς τες σε όργανά του. Αυτές οι μέθοδοι, προσαρμοσμένες στις τοπικές συνθήκες, έφεραν την Τεχεράνη σε μερική ή πλήρη εξουσία στην Υεμένη, τη Συρία, το Ιράκ, τον Λίβανο και τη Γάζα.
Το αν το Ιράν υποκίνησε την 7η Οκτωβρίου είναι μια άσχετη συζήτηση. Είναι το Ιράν που παρέχει τη χρηματοδότηση που καθιστά εφικτές τέτοιες επιχειρήσεις, ύψους 100 εκατομμυρίων δολαρίων ετησίως. Είναι το Ιράν που προμηθεύει τους πυραύλους M-302 και Fajr που δίνουν ικανότητα εκτοξεύσεων μεγάλου βεληνεκούς της Χαμάς από τη Γάζα. Και ήταν σχεδόν βέβαιο ότι το Ιράν παρείχε τον φυσικό χώρο στους άνδρες της Χαμάς για να μάθουν διακριτικά τις τακτικές δεξιότητες που απαιτούνται για την επίθεση – τη χρήση αλεξίπτωτων, drones και ούτω καθεξής. (Η εκπαίδευση πιθανότατα έλαβε χώρα στον Ιρανοκρατούμενο Λίβανο.) Η Χαμάς παρέχει το ανθρώπινο δυναμικό, τη ζέση και τη δέσμευση από τα κάτω, αλλά οι ικανότητες που εμφανίζονται είναι το αποτέλεσμα της ιρανικής διασύνδεσης.
Αυτή η φόρμουλα – τοπικός ισλαμικός πυρετός συν κρατική ικανότητα – ήταν επιτυχής για το Ιράν σε ολόκληρη τη Μέση Ανατολή. Αποτελεί το βασικό συστατικό σε μια προσπάθεια επέκτασης της περιφερειακής επιρροής δυτικά, στη Μεσόγειο, και νότια στον Κόλπο.
Για το Ιράν και τους ισλαμιστές, η περιοχή δυτικά της Ιορδανίας είναι ισλαμική γη βακούφ (δωρεά), που χάθηκε προσωρινά από τους άπιστους και απαιτεί εκ νέου κατάκτηση. Αλλά ως Σιίτες και μη Άραβες, οι Ιρανοί πιστεύουν επίσης ότι οι επενδύσεις στον αγώνα ενάντια στο Ισραήλ θα χρησιμεύσουν για την άρση της απομόνωσής τους απο τον κυρίως σουνιτικό αραβικό κόσμο.
Η Επαναστατική Φρουρά του Ιράν και οι πληρεξούσιοί της προωθούν μια στρατηγική «θάνατος κατά χίλιες περικοπές» (σσ μορφή βασανιστηρίων και εκτελέσεων που προέρχεται από την Αυτοκρατορική Κίνα) εναντίον του Ισραήλ. Αυτό προκύπτει από μια άποψη για το εβραϊκό κράτος που κληρονόμησαν από τους Άραβες και Παλαιστίνιους εθνικιστές προκατόχους τους. Όπως διατυπώθηκε σε μια ομιλία του Μαΐου 2000 από τον ηγέτη της Χεζμπολάχ Χασάν Νασράλα, βλέπει το Ισραήλ ως πιο αδύναμο από έναν «ιστό αράχνης», παρά την τεχνολογική του ικανότητα.
Οι υποστηρικτές του πιστεύουν ότι χτυπώντας αμάχους, με την πάροδο του χρόνου θα αποδυναμώσουν την αποφασιστικότητα του Ισραήλ, θα μειώσουν τον πληθυσμό του και θα το απομονώσουν διπλωματικά και οικονομικά.
Η κλιμακούμενη σύγκρουση με τη Χεζμπολάχ αντανακλά τη φύση της πρόκλησης που αντιμετωπίζει το Ισραήλ σε αυτό το νέο πολυπολικό κλίμα. Μια θεωρία είναι ότι η χερσαία εισβολή στη Γάζα καθυστέρησε λόγω ανησυχιών ότι η Χεζμπολάχ θα εξαπέλυε αμέσως μια επίθεση στα βόρεια σύνορα. Μετά τη συνάντηση με τον πολιτικό ηγέτη της Χαμάς Ismail Haniyeh στη Ντόχα τη Δευτέρα, ο Ιρανός υπουργός Εξωτερικών Hossein Amir-Abdollahian, είπε ότι η «προληπτική δράση» από το «μέτωπο της αντίστασης» (το όνομα που προτιμά το Ιράν για τη συμμαχία του) θα πρέπει να αναμένεται σύντομα. Ο ισραηλινός ειδησεογραφικός ιστότοπος Ynet ανέφερε ότι ο Ισραηλινός Στρατός διεξήγαγε ασκήσεις ενόψει μιας πιθανής χερσαίας επίθεσης απο την επίλεκτη μονάδα Ραντβάν της Χεζμπολάχ.
Τα πρόσφατα γεγονότα πρέπει να χρησιμεύσουν ως καθυστερημένος συναγερμός προς το Ισραήλ και τους συμμάχους του σχετικά με τον νέο πολυπολικό κόσμο – και για τη φύση, τις διαστάσεις και την υπαρξιακή σοβαρότητα του ιρανικού και ισλαμικού σχεδίου.
Η απόφαση του Μπάιντεν να στείλει δύο ομάδες αεροπλανοφόρων στη Μεσόγειο αποτελεί σιωπηρή αναγνώριση του περιφερειακού χαρακτήρα της σύγκρουσης. Είναι όμως πολύ αργά;
Η μονοπολική κυριαρχία της Αμερικής φαίνεται να έχει τελειώσει, και υπάρχει λιγότερη διάθεση στην Ουάσιγκτον –και μεταξύ των Αμερικανών ψηφοφόρων– για παρέμβαση από ό,τι πριν από δύο δεκαετίες.
Τα πολεμικά πλοία μπορεί να είχαν σκοπό να αποτρέψουν την Τεχεράνη. Αλλά με τις διαμαρτυρίες που ακολούθησαν την επίθεση στο νοσοκομείο, είναι όλο και πιο ασαφές εάν η οργή σε όλο τον μουσουλμανικό κόσμο μπορεί να συγκρατηθεί.
Ανεξάρτητα από το τι θα συμβεί, τα πρόσφατα γεγονότα πρέπει να χρησιμεύσουν ως καθυστερημένος συναγερμός προς το Ισραήλ και τους συμμάχους του για τον νέο πολυπολικό κόσμο – και για τη φύση, τις διαστάσεις και την υπαρξιακή σοβαρότητα του ιρανικού και ισλαμικού σχεδίου που διαμορφώνει αυτό το νέο γεωπολιτικό τοπίο στη Μέση Ανατολή και πέρα.
