Ηταν πολλά και χρονίζοντα τα προβλήματα της Δικαιοσύνης, ήρθε και το κλείσιμο των δικαστηρίων λόγω πανδημίας, για να επιβεβαιωθεί ώς έναν βαθμό η σοφή λαϊκή ρήση «ήταν στραβό το κλήμα…».

Η κατάσταση στα δικαστήρια, κυρίως τα ποινικά και τα διοικητικά, μηδέ του Συμβουλίου της Επικρατείας και του Αρείου Πάγου εξαιρουμένων, εμφανίζει εικόνα πολυπαραγοντικής νόσου. Η εκδίκαση, τελευταία, δύο ποινικών υποθέσεων που έχουν προκαλέσει έντονο κοινωνικό ενδιαφέρον, για την επίθεση με το βιτριόλι και για τον θάνατο του ακτιβιστή Ζακ Κωστόπουλου, αποτελούν ενδεικτικές περιπτώσεις για τα προβλήματα που εμφανίζει η λειτουργία, κυρίως της ποινικής Δικαιοσύνης.

Οι αίθουσες όπου εκδικάζονται οι υποθέσεις αυτές, όπου συνεδριάζει το Μεικτό Ορκωτό Δικαστήριο (γνωστό ως Κακουργιοδικείο), δηλαδή δικαστήριο που δικάζει πολύ σοβαρές υποθέσεις, είναι «δικαστικές γκαρσονιέρες». Οι ένορκοι, απλοί πολίτες, μέλη του δικαστηρίου, δεν χωράνε στην έδρα και κάθονται στα έδρανα των δικηγόρων! Η κατηγορουμένη στη δίκη για το βιτριόλι κάθεται στις θέσεις που φιλοξενούν τους πολίτες που παρακολουθούν τη δίκη, διότι το εδώλιο δεν επαρκεί για να εξασφαλιστεί η στοιχειώδης απόσταση μεταξύ κατηγορουμένου και θύματος. Τα ίδια και στη δίκη για τον θάνατο του Ζακ Κωστόπουλου.

Το πρόβλημα υποδομών στα ποινικά δικαστήρια της πρωτεύουσας είναι υπαρκτό, όπως και σε άλλα μεγάλα δικαστήρια, για παράδειγμα στον Πειραιά, όπου θα μπορούσε κανείς να γράψει βιβλίο για τις επί χρόνια αντιδράσεις των δικηγόρων –και όχι μόνον– που έχουν ματαιώσει την εξεύρεση οποιασδήποτε λύσης. Δυστυχώς και τώρα τα ίδια γίνονται.

H έλλειψη κατάλληλων κτιριακών υποδομών και οι αναβολές δίχως… όριο ανά διάδικο και δίκη συχνά προκαλούν «έμφραγμα» στα δικαστήρια.

Η έλλειψη αιθουσών και οι πατέντες που βρίσκονται κάθε φορά από τους διοικούντες τα δικαστήρια, έχουν ως αποτέλεσμα μια δίκη να κρατάει καιρό διότι διεξάγεται όταν και όποτε υπάρχει αίθουσα. Παράδειγμα η δίκη για την υπόθεση Ζακ Κωστόπουλου. Ξεκίνησε στις 20 Οκτωβρίου, δεν υπάρχει αίθουσα να συνεχιστεί τις επόμενες ημέρες και προσδιορίστηκε να επαναληφθεί η διαδικασία στις 9 Νοεμβρίου. Με άλλα λόγια, η δίκη πρόκειται να κρατήσει δύο ή τρεις μήνες!

Η διεξαγωγή των δικών με διακοπές, που φθάνουν έως τρία ή και πέντε χρόνια, είναι αυτονόητο ότι δημιουργεί προβλήματα, όχι μόνον στην έγκαιρη εκδίκασή τους, αλλά και στους δικαστές που διακόπτουν την ενασχόλησή τους με μια υπόθεση και την ξαναπιάνουν έπειτα από καιρό, με ό,τι αυτό μπορεί να συνεπάγεται για την ουσιαστική και συστηματική εκδίκαση των υποθέσεων.

Και η δίκη της Siemens δεν αποτελεί εξαίρεση. Παρόμοιες δίκες για οικονομικά αδικήματα, όπως εκείνη του Ταχυδρομικού Ταμιευτηρίου και άλλες, σέρνονται για δεκαετίες στα δικαστήρια. Ενδεικτικό παράδειγμα πως η υπόθεση για τη «φούσκα» του Χρηματιστηρίου, αρχές του 2000, εκκαθαρίστηκε δικαστικά ύστερα από 20 χρόνια, ενώ για την πολυσυζητημένη υπόθεση της Novartis, που υπήρξε για καιρό στο επίκεντρο του πολιτικού ενδιαφέροντος, ακόμα η προκαταρκτική έρευνα της Εισαγγελίας δεν έχει τελειώσει για δύο πολιτικά πρόσωπα, αν και έχουν περάσει –για την προκαταρκτική έρευνα– 5,5 χρόνια!

Το πρόβλημα των υποδομών, υπαρκτό ειδικά στα δικαστήρια ουσίας της Αθήνας, επιβαρύνεται κατά πολύ από δεκάδες άλλους παράγοντες που επαυξάνουν τις δυσλειτουργίες της Δικαιοσύνης. Το πρόβλημα των αναβολών, για παράδειγμα, είναι τεράστιο. Δεν υπάρχει πολίτης που για οποιονδήποτε λόγο να έχει προσφύγει στη Δικαιοσύνη και να μην έχει αγανακτήσει από τις πολλές αναβολές στην εκδίκαση της υπόθεσής του. Οι όποιες προσπάθειες, κυρίως νομοθετικής φύσεως, για να συμμαζευτεί η κατάσταση με τις αναβολές δεν έχουν αποδώσει. Τα πράγματα επιδεινώθηκαν ακόμα περισσότερο, όταν με τις αλλαγές στους Κώδικες το 2019 καταργήθηκε και το όριο που υπήρχε για δύο αναβολές για κάθε διάδικο σε μια δίκη. Τώρα, και ώσπου να ψηφιστεί από την παρούσα κυβέρνηση η τροποποίηση των Κωδίκων, δεν υπάρχει όριο στις αναβολές. Εναπόκειται στην κρίση του δικαστηρίου και βέβαια στην ευχέρεια των δικηγόρων, οι οποίοι συχνά πυκνά –ειδικά οι μεγαλοδικηγόροι με τις πολλές υποθέσεις– δηλώνουν ότι έχουν άλλη επείγοντος χαρακτήρα δίκη και δεν μπορούν να παρασταθούν.

Η ευχέρεια που παρέχεται στους δικηγόρους είναι αυτονόητη, διότι δίκη χωρίς δικηγόρο δεν γίνεται –γίνεται βέβαια χωρίς κατηγορούμενο, αλλά αυτό δεν είναι της παρούσης–, έχει όμως κατρακυλήσει σε καταχρηστικές πρακτικές, που επαυξάνουν τις αναβολές και το «στοκ» των αδίκαστων υποθέσεων. Οι αναβολές φθάνουν πολλές φορές τις επτά ή οκτώ, ενώ το συνηθισμένο είναι τρεις.

Ομηροι του τρίπτυχου «πολυνομία, κακονομία, ανομία»

Δεν υπάρχει υπουργός που ανέλαβε το χαρτοφυλάκιο της Δικαιοσύνης τα τελευταία 20 και πλέον χρόνια που να μην έχει ψηφίσει επί των ημερών του και έναν νόμο για την επιτάχυνση απονομής της δικαιοσύνης και έναν νόμο που να παραγράφει εκ των υστέρων χιλιάδες υποθέσεις, διότι δεν μπορούν να δικαστούν.

Από το 2000 και μετά έχουν ψηφιστεί 43 νόμοι για την επιτάχυνση της δικαιοσύνης(!), χωρίς ωστόσο να επιλύσουν το πρόβλημα, που είναι σοβαρό, υπαρκτό και έχει οδηγήσει πολλές φορές τη χώρα μας σε καταδίκες για καθυστέρηση στην απονομή της δικαιοσύνης από το Δικαστήριο των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.

Οι νόμοι για ταχύτερη δικαιοσύνη, που αποτελούν φιλότιμες προσπάθειες των εκάστοτε υπουργών, δεν έχουν επιφέρει τα προσδοκώμενα αποτελέσματα, γιατί δεν αντιμετωπίζουν το πρόβλημα στις πραγματικές του διαστάσεις. Αποτελούν νομοθετικά «μπαλώματα», που δίνουν μια ανάσα στο «μπουκωμένο» από αδίκαστες υποθέσεις σύστημα, αλλά δεν εξαλείφουν τις αιτίες και την ουσία των προβλημάτων.

Εκτός όμως από τους νόμους για ταχύτερη απονομή της δικαιοσύνης, που αποτελεί ζητούμενο όλων και μόνιμη απαίτηση παραγωγικών φορέων (ο ΣΕΒ έχει κάνει ειδική μελέτη, όπως και η διαΝΕΟσις), αλλά και των πολιτών, δεν υπάρχει υπουργός Δικαιοσύνης που να μην παραγράφει με νόμο εκκρεμείς υποθέσεις.

Οι νόμοι αυτοί παραγράφουν συνήθως χαμηλής ποινικής απαξίας αδικήματα, που έχουν όμως τελεστεί και οι μηνυτές έχουν προσφύγει ζητώντας την τιμωρία των δραστών. Τώρα, πόσο το αίσθημα δικαιοσύνης πλήττεται από τέτοιου είδους νομοθετικές παρεμβάσεις και πόσο το αντίστοιχο της ατιμωρησίας διογκώνεται, είναι κάτι που έχει λεχθεί κατά κόρον από ειδικούς και μη.

Και ενώ τα δικαστήρια διαθέτουν «στοκ» αδίκαστων υποθέσεων, ειδικά η διοικητική Δικαιοσύνη υποφέρει από τη νομοθετική φρενίτιδα που καταλαμβάνει τις κυβερνήσεις και μάλιστα σε τέτοιο σημείο, που υπουργός της ίδιας κυβέρνησης να αλλάζει νόμους του προκατόχου του!

Η πολυνομία είναι τέτοια, που μέσα σε 15 χρόνια, από το 2001 έως το 2016, έχουν ψηφιστεί 1.569 νόμοι με αντικείμενα που κρίνονται από τη Δικαιοσύνη, ενώ έχουν δημοσιευθεί στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως 3.500 Προεδρικά Διατάγματα και περί τις 43.000 ατομικές διοικητικές πράξεις! Υπολογίζεται ότι κάθε χρόνο ψηφίζονται περί τους 100 νόμους που απασχολούν τη Δικαιοσύνη.

Η νομοθετική υπερπαραγωγή φθάνει στα διοικητικά δικαστήρια με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, ενώ το Συμβούλιο της Επικρατείας δεν προλαβαίνει να κρίνει ένα νόμο για ένα θέμα, αν είναι συνταγματικός ή μη και αρχίζει την εκδίκαση για τον αμέσως επόμενο. Πολύ συνηθισμένο το φαινόμενο να εκκρεμούν προς εκδίκαση δύο ή τρεις, καμιά φορά και περισσότεροι, νόμοι που έχουν ψηφιστεί για το ίδιο θέμα –για παράδειγμα θέματα παιδείας– την ίδια χρονική περίοδο στο ανώτατο δικαστήριο.

Το «πολυνομία, κακονομία, ανομία» έχει γίνει από χρόνια σλόγκαν που περιγράφει το τρίπτυχο που ταλανίζει την απόδοση της δικαιοσύνης, φρενάροντας επενδύσεις και αναπτυξιακά έργα.

Προτάσεις για τον περιορισμό της νομοθετικής φρενίτιδας και άλλες για την ταχεία εκκαθάριση των δικαστικών κρίσεων για τη συνταγματικότητα ή μη των νόμων έχουν γίνει πολλές. Τα τελευταία χρόνια η λεγόμενη «πιλοτική» εκδίκαση από την Ολομέλεια του Συμβουλίου της Επικρατείας υποθέσεων ευρύτερου ενδιαφέροντος «μια και έξω», όπως οι συνταξιοδοτικές, έχουν επιφέρει θετικά αποτελέσματα, αλλά το πρόβλημα δυστυχώς παραμένει, επηρεάζοντας αρνητικά το επενδυτικό κλίμα και τα όποια αναπτυξιακά προγράμματα, αναγκαία και απαραίτητα για την οικονομική ανάπτυξη και την ευημερία των πολιτών.

Τα «ρεκόρ»

Ο πρώην πρόεδρος του Συμβουλίου της Επικρατείας, Αθανάσιος Ράντος, πριν από λίγους μήνες έφθασε στο σημείο να θέσει στη Διοικητική Ολομέλεια του Δικαστηρίου το θέμα των αλλεπάλληλων αναβολών στην εκδίκαση των υποθέσεων, προτείνοντας να αποφασίσουν οι δικαστές να αυτοδεσμευθούν ώστε οι αναβολές να είναι μόνον έξι.
Το αίτημά του απορρίφθηκε και το Συμβούλιο της Επικρατείας παραμένει ένα ανώτατο δικαστήριο που σπανιότατα μια υπόθεση δικάζεται με τη μία. Το δικαστήριο έχει σημειώσει πραγματικά παγκόσμια ρεκόρ, καθώς έχουν καταγραφεί περιπτώσεις αναβολών σε διψήφια νούμερα, ενώ όσο κι αν φαίνεται απίστευτο, στο παρελθόν μία υπόθεση είχε αναβληθεί μέσα στα χρόνια 48 φορές! Υπάρχουν περιπτώσεις, όπου μία υπόθεση έκανε να δικαστεί 20 ολόκληρα χρόνια, ενώ περί τις 5.000 υποθέσεις μετά το 2000 έχουν αναβληθεί έως και 24 φορές.

Πολλοί ανώτατοι δικαστικοί σημειώνουν ρεκόρ αναβολών σε υποθέσεις που χειρίζονται, ενώ τα στατιστικά των τελευταίων ετών δείχνουν σαφή προσπάθεια μείωσης των αδίκαστων υποθέσεων που είχαν φθάσει στα μέσα της δεκαετίας του 2000 σε 38.000 και τώρα πλησιάζουν τις 12.000. Πάντως, η κατάσταση γενικότερα στη διοικητική Δικαιοσύνη, παρά τις προσπάθειες μείωσης των χιλιάδων υποθέσεων παραμένει ακόμα δύσκολη και θέλει δρόμο για να εξομαλυνθεί.

Ωράριο και διακοπές

Το ωράριο λειτουργίας των δικαστηρίων είναι ένα ακόμα πρόβλημα. Τα δικαστήρια ξεκινούν στις 9 π.μ. να δικάζουν, κάνουν μια διακοπή το μεσημέρι, αρχίζουν γύρω στη 1 μ.μ. συνήθως και στις 3 μ.μ. ολοκληρώνουν. Τι να πρωτοδικαστεί μέσα σε αυτές τις πέντε ώρες; Δεν υπάρχει υψηλόβαθμος παράγοντας στην ποινική Δικαιοσύνη, εισαγγελέας του Αρείου Πάγου ή πρόεδρος που να μην έχει θέσει κατά καιρούς το θέμα παράτασης του ωραρίου, έστω για μία ή δύο ώρες. Η άρνηση κυρίως των δικηγόρων αλλά και των δικαστικών υπαλλήλων, και λιγότερο των δικαστών, έως σήμερα έχει εμποδίσει τη λήψη κάποιων μέτρων, ενώ οι εκάστοτε υπουργοί Δικαιοσύνης, μηδέ και του σημερινού εξαιρουμένου, μόλις θέτουν προς συζήτηση το θέμα, υποχωρούν υπό τον φόβο των αντιδράσεων και του λεγόμενου πολιτικού κόστους. Και σε όλα αυτά να προστεθούν οι δικαστικές διακοπές, δηλαδή ο χρόνος που τα δικαστήρια, πλην εξαιρετικών περιπτώσεων κατεπειγουσών υποθέσεων, παραμένουν κλειστά κάθε χρόνο από την 1η Ιουλίου, με επανεκκίνηση την 1η Σεπτεμβρίου, ενώ κλειστά παραμένουν κάποιες ημέρες Πάσχα και Χριστούγεννα, σαν τα σχολεία δηλαδή. Η αναγκαιότητα που προέκυψε για πρόσθετο χρόνο εκδίκασης και περιορισμό των δικαστικών διακοπών λόγω πανδημίας, που πρόσθεσε στην ποινική Δικαιοσύνη 40.000 υποθέσεις, είχε ως αποτέλεσμα ο υπουργός Δικαιοσύνης Κωνσταντίνος Τσιάρας να κατορθώσει να περιορίσει τις δικαστικές διακοπές για 15 ημέρες. Αντί δηλαδή να ανοίξουν τα δικαστήρια, όπως άλλες χρονιές, στις 15 Σεπτεμβρίου, δηλαδή μετά δυόμισι μήνες, φέτος επαναλειτούργησαν την 1η Σεπτεμβρίου…

“Καθημερινή”