Το κυλώνειον άγος και ο Σεΐχ-ουλ-ισλάμης

Ιούλιος 2016: Τμήματα του τουρκικού στρατού προσπάθησαν να καταλάβουν με πραξικόπημα την εξουσία. Η λανθασμένη ώρα του πραξικοπήματος, οι βεβιασμένες κινήσεις, η σθεναρή στάση Ερντογάν, η αντίσταση που προέβαλαν άλλες μονάδες του Στρατού και η Αστυνομία και η μεγάλη αντίδραση του τουρκικού λαού που βγήκε στους δρόμους, οδήγησαν σε κατάρρευση του πραξικοπήματος σε λίγες ώρες. Το πρωί της επόμενης ημέρας οκτώ στρατιωτικοί, που φαίνεται ότι συμμετείχαν με κάποιον τρόπο στο πραξικόπημα, κατέφυγαν στην Ελλάδα ως ικέτες.

636 π.Χ.: Ο Αθηναίος ολυμπιονίκης Κύλων θέλησε να γίνει τύραννος με πραξικόπημα. Παρερμηνεύοντας έναν χρησμό του μαντείου των Δελφών κινήθηκε σε λανθασμένη χρονική στιγμή και «κατέλαβε την ακρόπολιν ως επί τυραννίδι». Οι Αθηναίοι αντέδρασαν. Φύγανε από τα χωράφια τους κινούμενοι κατά των πραξικοπηματιών, στρατοπέδευσαν γύρω από την Ακρόπολη και άρχισαν να την πολιορκούν: «Οι δε Αθηναίοι αισθόμενοι εβοήθησάν τε πανδημεί εκ των αγρών επ’ αυτούς και προσκαθεζόμενοι επολιόρκουν». Το πραξικόπημα είχε πρακτικώς αποτύχει.

Ο Κύλων με τους οπαδούς του απομονώθηκαν στην Ακρόπολη χωρίς εφόδια και νερό: «Οι δε μετά του Κύλωνος πολιορκούμενοι φλαύρως είχον σίτου τε και ύδατος απορία». Οταν η πείνα τούς ζόρισε για τα καλά και άρχισαν να έχουν τους πρώτους νεκρούς, κάθισαν στον βωμό της Θεάς Αθηνάς ως ικέτες: «Ως επιέζοντο και τινες και απέθνησκον υπό του λιμού, καθίζουσιν επί τον βωμόν ικέται τον εν τη ακροπόλει». Στην αρχαία Ελλάδα η ικεσία ήταν ιερή πράξη. Ο ικέτης, ακόμη και αυτός που είχε τελέσει ανθρωποκτονία, εξαγνιζόταν με την προσφυγή του σε βωμό ή άγαλμα Θεού και ήταν απαραβίαστο πρόσωπο. Κατόπιν της ικεσίας οι άρχοντες των Αθηνών είπαν στους πολιορκούμενους ότι θα τους δίκαζαν, χωρίς όμως να τους επιβάλλουν θανατική ποινή: «Υπεγγύους πλην θανάτου». Την ώρα, όμως, που οι ικέτες απομακρύνονταν από το βωμό, άρχισαν να τους σκοτώνουν.

Μερικοί προσέτρεξαν σε άλλους βωμούς θεοτήτων αλλά και αυτούς τους δολοφόνησαν: «Καθεζομένους δέ τινας και επί των σεμνών θεών τοις βωμοίς εν τη παρόδω απεχρήσαντο». Η παραβίαση του ιερού θεσμού του ικέτη προκάλεσε τον αποτροπιασμό και έμεινε γνωστή στην ιστορία ως το «κυλώνειο άγος» (οι σκελετοί των «ογδόντα δεσμωτών» που βρέθηκαν προσφάτως στο Κέντρο Πολιτισμού Νιάρχος στο Φάληρο σχετίζονται μάλλον με το πραξικόπημα του Κύλωνα).
Σεπτέμβριος 1922. Μεταξύ αυτών που κατέφθαναν στην Ελλάδα μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, βρίσκονταν και κάποιοι οθωμανοί. Επρόκειτο για αντιπάλους του Κεμάλ που φοβούνταν για τη ζωή τους. Η πιο μεγάλη ομάδα ανάμεσά τους ήσαν οι Κιρκάσιοι, που ανέρχονταν σε κάποιες χιλιάδες. Οι ηγέτες τους περιελήφθησαν το 1923 στην ομάδα των «εκατόν πενήντα» προσώπων που ρητώς εξαιρέθηκαν κατά τη χορήγηση αμνηστίας που έδωσε η τουρκική κυβέρνηση στη Λωζάννη. Στην Ελλάδα βρίσκονταν και άλλοι από την ομάδα των «εκατόν πενήντα», όπως ο Μουσταφά Σαμπρή Εφέντη, ο τελευταίος μέγας μουφτής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, που έφερε τον τίτλο του Σεΐχ-ουλ-ισλάμη – του «γέροντος του Ισλάμ».

Το 1930, ξεκίνησε η ελληνοτουρκική προσέγγιση. Η Ελλάδα δεν μπορούσε πλέον να φιλοξενεί όσους από τους «εκατόν πενήντα» παρέμεναν σε ελληνικό έδαφος. Παρά, όμως, το εξαιρετικό επίπεδο στις σχέσεις των δύο χωρών, δεν τους έστειλε στην Τουρκία όπου τους περίμενε είτε θάνατος είτε μακροχρόνια φυλάκιση. Τους απέλασε σε άλλες χώρες όπως στη Συρία και στην Αίγυπτο.

Η ιστορία με τον Σεΐχ-ουλ-ισλάμη και τους ηγέτες των Κιρκασίων αναφέρεται διότι η Ελλάδα παραδοσιακά είναι μία χώρα στην οποία προσφεύγουν Τούρκοι αντικαθεστωτικοί. Το ίδιο είχε συμβεί μαζικά και με την επιβολή της δικτατορίας του Εβρέν το 1980. Η έλευση στην Ελλάδα των οκτώ Τούρκων στρατιωτικών μετά το πραξικόπημα του Ιουλίου ήταν ένα ατυχές γεγονός, που καλό θα ήταν να μην είχε συμβεί. Αφενός μεν οι ελληνοτουρκικές σχέσεις είναι ήδη εξαιρετικά βεβαρυμένες με πλειάδα σοβαρών θεμάτων. Αφετέρου το θέμα των «οκτώ» δημιουργεί περιττή ένταση σε μία εποχή που υπάρχουν πολλά προβλήματα. Από την ώρα όμως που ζήτησαν άσυλο, τα κριτήρια καθορίζονται από τη νομική παράδοση της Ευρώπης. Είναι προφανές ότι εάν οι αιτούντες άσυλο/ικέτες παραδοθούν στην Τουρκία κινδυνεύουν σοβαρά να υποστούν βασανιστήρια, όπως συνέβη με χιλιάδες άλλους διωκόμενους για το πραξικόπημα. Είναι επίσης βέβαιον ότι θα έχουν εξευτελιστική μεταχείριση.

Καταλήγει ο Θουκυδίδης για τους άρχοντες που διέταξαν τη σφαγή των οπαδών του Κύλωνα το 636 π.Χ.: «Και από τούτου εναγείς (δηλ. ανόσιοι) και αλιτήριοι (δηλ. αμαρτωλοί) της θεού εκείνοί τε εκαλούντο».

* Ο κ. Αγγελος Μ. Συρίγος είναι αναπληρωτής καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και Εξωτερικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.

“Καθημερινή”