Φανούλα Αργυρού
Η περιοχή του αεροδρομίου «ανήκει» στο Βρετανικό Υπουργείο Άμυνας ως «retained site» (όχι κυρίαρχη περιοχή), σύμφωνα με τις Συμφωνίες του 1960, και, σε προηγούμενα χρόνια, πριν από το ξεκίνημα της λειτουργίας του, χρησιμοποιείτο από τη Βρετανική Βασιλική Αεροπορία
Το Διεθνές Αεροδρόμιο Λευκωσίας παραμένει ερειπωμένο και εκτός λειτουργίας για 48 χρόνια. Το 1974 η τουρκική αεροπορία το βομβάρδισε ανελέητα κατά την τουρκική εισβολή. Παρ’ όλες τις αντίξοες συνθήκες, η ΕΛΔΥΚ και η Εθνική Φρουρά το υπερασπίστηκαν σθεναρά. Μετά τις δύο τουρκικές εισβολές το αεροδρόμιο πέρασε «ντε φάκτο» στον έλεγχο των Ηνωμένων Εθνών.
Όμως, η περιοχή του αεροδρομίου «ανήκει» στο Βρετανικό Υπουργείο Άμυνας ως «retained site» (όχι κυρίαρχη περιοχή), σύμφωνα με τις Συμφωνίες του 1960, και, σε προηγούμενα χρόνια, πριν από το ξεκίνημα της λειτουργίας του, χρησιμοποιείτο από τη Βρετανική Βασιλική Αεροπορία.
Σύμφωνα με την ιστοσελίδα των Ηνωμένων Εθνών, μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο το Αεροδρόμιο το 1947 άνοιξε ως εμπορικό, αλλά η πέριξ περιοχή του Αεροδρομίου παρέμεινε ως Αεροπορικός Σταθμός. Μετά την ανεξαρτησία το 1960, το Αεροδρόμιο και η πέριξ περιοχή μεταφέρθηκαν στην Κυπριακή Κυβέρνηση. Το Αεροδρόμιο και ο Πύργος Ελέγχου στελεχώνονταν από Ελληνοκύπριους και ήταν το μόνο διεθνές αεροδρόμιο της νήσου.
Η RAF (Βρετανική Βασιλική Αεροπορία) συνέχισε να κατέχει μέρος του «site», γνωστού ως «RAF Nicosia Retained Site». Το καθεστώς αυτό έδωσε στο Ηνωμένο Βασίλειο το δικαίωμα να ασκεί αποκλειστικό έλεγχο πάνω στη συγκεκριμένη περιοχή σε ώρα έκτακτης ανάγκης. Επιπλέον, τρεις πρώην σταθμοί της RAF πλησίον του αεροδρομίου μοιράζονταν διευκολύνσεις με την ΟΥΝΦΙΚΥΠ μετά τη δημιουργία της τον Μάρτιο του 1964. Το Αεροδρόμιο επεκτάθηκε με νέο κτήριο το 1968… Στις 20 Ιουλίου 1974 η τουρκική αεροπορία βομβάρδισε το Αεροδρόμιο. Στις 23 Ιουλίου, οι μάχες μεταξύ τουρκικών και ελληνικών δυνάμεων ήταν φοβερές και ο τότε Ινδός Στρατηγός Prem Chand, επικεφαλής της ΟΥΝΦΙΚΥΠ, διέταξε την κατάληψη του Αεροδρομίου και κήρυξε την περιοχή Προστατευόμενη από τα Ηνωμένα Έθνη…
Η ενέργεια του Στρατηγού Chand λήφθηκε με την σύμφωνο γνώμη της βρετανικής κυβέρνησης, η οποία επενέβη τότε δυναμικά, ώστε να ματαιώσει κατάληψη του Αεροδρομίου από τους Τούρκους, με τον επί τόπου Βρετανό Ταξίαρχο, Henn, Διοικητή των Βρετανικών Στρατευμάτων στο νησί, αποφασισμένο να σταματήσει τους Τούρκους και με βία, αν χρειαζόταν, με τον οποίο συμφωνούσε και ο Βρετανός Υπ. Αρμοστής… Ο δε Γλ. Κληρίδης είχε διατάξει την Εθνική Φρουρά να πάρει θέσεις μάχης και ζητούσε κάθε πίεση προς τους Τούρκους να μην προχωρήσουν στην κατάληψη του Αεροδρομίου.
Ο Βρετανός ΥΠΕΞ James Callaghan ζήτησε επίσης και από τον Αμερικανό ΥΠΕΞ Δρα Henry Kissinger να βάλει και εκείνος πίεση στον Ετζεβίτ… (από βρετ. στρατιωτική έκθεση 1975).
Θυμίζω ότι στις 17 Ιουλίου 1974 η βρετανική κυβέρνηση Wilson/Callaghan είχε συμφωνήσει στο 10 Downing Street με τα σχέδια του Ετζεβίτ να εισβάλει στο νησί για να αλλάξει το στάτους κβο της Κυπριακής Δημοκρατίας, φτάνει, όμως, να μην ενοχλούσε τις Βρετανικές Βάσεις…
Δίχως Αεροδρόμιο η Κύπρος
Η ΚΔ είχε μείνει δίχως αεροδρόμιο και επείγουσες πτήσεις γίνονταν από το αεροδρόμιο της Βάσης Ακρωτηρίου. Έτσι το Λονδίνο δεν είχε άλλη επιλογή από το να βοηθήσει να διορθωθεί το αεροδρόμιο το συντομότερο δυνατόν και να επαναλειτουργήσει.
Εκείνο που ανησυχούσε τους Στρατιωτικούς στη Βάση Ακρωτηρίου ήταν το άνοιγμα του Ακρωτηρίου σε επιπρόσθετες μη στρατιωτικές πτήσεις για λόγους ανθρωπιστικής βοήθειας και πολιτική χρήση μέχρι να λειτουργήσει ξανά το Αεροδρόμιο Λευκωσίας. Η απόφαση του Υπουργείου Εξωτερικών και Κοινοπολιτείας (Φόρεϊν Όφις) ήταν να εκρατείτο η χρήση του Αεροδρομίου Ακρωτηρίου στο μίνιμουμ μέχρι την επαναλειτουργία του Αεροδρομίου Λευκωσίας. «Αυτό επείγει για το συμφέρον της οικονομίας της Δημοκρατίας, καθώς και ως συμβολισμός επιστροφής στην ομαλότητα», αναφέρει έγγραφο από τις Βρετανικές Βάσεις 5.9.1974.
Απόφαση Λονδίνου για επιδιορθώσεις
Έτσι, το Φόρεϊν Όφις αποφάσισε σοβαρά ν’ αναλάβει μονομερώς τις επιδιορθώσεις του αεροδρομίου, αλλά σκόνταψε στις τουρκικές αντιρρήσεις και αυτό εξαιτίας δικών του λαθών. Σύμφωνα με τηλεγράφημα, ημ. 24 Σεπτεμβρίου 1974, από τον Βρετανό Πρέσβη στην Άγκυρα προς το Φόρεϊν Όφις, οι Τούρκοι είχαν ζητήσει τριμερή συμφωνία για το Αεροδρόμιο, για την οποία δεν είχαν πάρει καμία απάντηση από κανέναν και ότι επιδιορθώσεις έπρεπε να αναληφθούν από κοινού. Και ότι ανέμεναν να τηρείτο η συνεννόηση που είχαν με τον Υφυπουργό, Roy Hattersley. Η αναφορά αυτή φανέρωσε ότι ο Hattersley είχε υποσχεθεί στον Τούρκο Πρέσβη στο Λονδίνο σε προγενέστερη συνάντησή τους, ότι οι επιδιορθώσεις θα γίνονταν από κοινού.
«Θα είναι δύσκολο να πείσουμε τους Τούρκους ότι οι επιδιορθώσεις του αεροδρομίου και η επαναλειτουργία του μπορούν να τύχουν ξεχωριστού χειρισμού», έγραψε ο Πρέσβης, και πρόσθεσε: «Έτσι και επιδιορθωθεί, οι Τούρκοι πιστεύουν η πίεση θα αυξηθεί πάνω μας για την επαναλειτουργία του. Και εδώ έγκειται το πρόβλημα, γιατί, αν βασιζόμαστε στο Annex B, Section 5 της Συνθήκης Εγκαθίδρυσης, δηλαδή ότι η Κυπριακή Δημοκρατία έχει το αποκλειστικό δικαίωμα για τη γενική πολιτική σχετικά με τη χρήση του Αεροδρομίου με την Πολιτική Αεροπορία, έστω και αν είμαστε προετοιμασμένοι να πάρουμε τη μη ρεαλιστική γραμμή ότι ελληνική και τουρκική συμφωνία δεν είναι αναγκαίες για τη λειτουργία του, η οποία πρέπει να είναι καθαρά με ομόσπονδες διευκολύνσεις (κατά τους Τούρκους), οι Τούρκοι μπορούν αποτελεσματικά να εμποδίσουν τη λειτουργία του…
»Αν δεν μπορούμε από κοινού με τους Έλληνες και Τούρκους να κάνουμε τις επιδιορθώσεις, και θέλουμε να έχουμε τους Τούρκους μαζί μας, προτού ξεκινήσουμε τις εργασίες, τουλάχιστον να τους δώσουμε την εντύπωση ότι τους συμβουλευόμαστε και να τους εξηγήσουμε ότι τώρα έχουμε μια διαφορετική κατάσταση απ’ ό,τι όταν ο Hattersley τούς έδωσε τη διαβεβαίωση. Και εφόσον η αρχική συνεννόηση έγινε με τον Τούρκο Πρέσβη στο Λονδίνο, να ξεκινήσουμε πρώτα να πείσουμε εκείνον να δεχθούν τη επιδιόρθωση…».
Γι’ αυτό και είχαν προτείνει στους Κληρίδη και Ντενκτάς να συζητούσαν το θέμα και ότι γινόταν κακός χειρισμός του Αεροδρομίου Ακρωτηρίου και πως διεθνείς αεροπορικές εταιρείες ζητούσαν τη χρήση του Αεροδρομίου Λευκωσίας. Επειγόντουσαν για την επαναλειτουργία του. Ήλπιζαν στη συμμετοχή των δύο άλλων (Ελλάδας/Τουρκίας), αλλιώς το Λονδίνο σκεπτόταν σοβαρά να προχωρήσει μονομερώς για τις διορθώσεις…
Παράλληλα (24.9.74), η Βρετ. Υπ. Αρμοστεία στη Λευκωσία εκτιμούσε ότι ο μεν Γλ. Κληρίδης αναμενόταν θετικός για μονομερή ενέργεια από τη Βρετανία, ο δε Ντενκτάς αρνητικός. Αντιλαμβανόταν (έγραψε ο Υπ. Αρμοστής) την ανυπομονησία του Υπ. Άμυνας για αποσυμφόρηση του Ακρωτηρίου και, βέβαια, οι Ελληνοκύπριοι ανυπομονούσαν ιδιαίτερα να επαναλειτουργήσει το Αεροδρόμιο, όμως, «όπως βλέπουμε τα πράγματα από εδώ, υπάρχουν σημαντικά μειονεκτήματα να προχωρήσουμε με μονομερείς επιδιορθώσεις», τόνισε…
Τουρκοκυπριακές αντιδράσεις
Την ίδια μέρα (24.9.74) ο τουρκοκυπριακός Τύπος δημοσίευσε επικριτικές δηλώσεις του Οσμάν Ορέκ εναντίον των Βρετανών «για την άδεια που έδωσαν στην ελληνοκυπριακή διοίκηση να χρησιμοποιεί τη Βάση Ακρωτηρίου ως πολιτικό αεροδρόμιο» και ότι αυτό «παραβίαζε τη Σύμβαση της Γενεύης καθώς και τις πρόνοιες της Συνθήκης Εγκαθίδρυσης, γιατί βάσει των προνοιών της η βρετανική κυβέρνηση δεν είχε δικαίωμα να χρησιμοποιεί το αεροδρόμιο στις Βάσεις ως εμπορικό ή πολιτικό αεροδρόμιο. Η Βρετανία έκανε διάκριση εις βάρος των Τούρκων…».
Αρνητική η στάση του ΟΗΕ
Δεν έφταναν όμως τα τουρκικά εμπόδια, βρήκαν και διστακτική τη Γραμματεία του ΟΗΕ, σύμφωνα με τηλεγράφημα της βρετανικής αποστολής στη Νέα Υόρκη προς το Φόρεϊν Όφις, επίσης 24.9.1974, η οποία έγραψε:
«…Δράση για επιδιορθώσεις θα χρειαστεί την έγκριση του ΟΗΕ, εφόσον η ΟΥΝΦΙΚΥΠ ελέγχει το Αεροδρόμιο. Επομένως τα ΗΕ θα μοιραστούν την κριτική, αν ένα από τα μέρη φέρει ένσταση στη βρετανική ενέργεια. Και τα ΗΕ φοβούνται για σοβαρή τουρκική αντίδραση, αν και δεν αναμένουν να φθάσει στη χρήση βίας…».
Βέβαια, τέτοια άρνηση αναμενόταν μόνο από την Άγκυρα. Εν συντομία, η Γραμματεία του ΟΗΕ τούς επιβεβαίωσε ότι η έγκριση των μερών ήταν αναγκαία για το ξεκίνημα των εργασιών…
Τελικά, η κύρια αιτία εναντίον της μονομερούς ενέργειας του Λονδίνου δεν ήταν άλλη από τη δική του διαιρετική πολιτική! Εφόσον εκείνο ήταν που πρωτοστάτησε στη επιβολή της δι-ζωνικής, δι-κοινοτικής ομοσπονδίας από τις 16 Αυγούστου 1974 και οι Τούρκοι ζητούσαν όσα ακριβώς είχαν συμφωνήσει με το Λονδίνο! Η ομοσπονδιακή διαχείριση του Αεροδρομίου Λευκωσίας που ζητούσαν, βασιζόταν στην πολιτική της ΔΔΟ…
Οι ηγέτες των δύο κοινοτήτων συζήτησαν την επαναλειτουργία του Διεθνούς Αεροδρομίου Λευκωσίας αρχές του 1975. Η επαναλειτουργία του συμφωνήθηκε κατά τις διαπραγματεύσεις στη Βιέννη 28/4 – 3/5/75, όμως η μεικτή επιτροπή που συστάθηκε για το θέμα δεν έφερε αποτέλεσμα. Εν τω μεταξύ και η ΚΚ είχε απορρίψει την τουρκική ομοσπονδιακή διαχείριση του Αεροδρομίου. Μεταξύ 1993-94 νέες προσπάθειες για συμφωνία επαναλειτουργίας του και «για τις δύο κοινότητες», με τα λεγόμενα Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης, δεν έγιναν δεκτές…
Εν τω μεταξύ, στις 8 Φεβρουαρίου 1975 ξεκίνησε τη λειτουργία του το νέο «προσφυγικό» Αεροδρόμιο της ΚΔ, στη Λάρνακα, με αποτέλεσμα το Αεροδρόμιο Λευκωσίας να βρίσκεται για 48 χρόνια στη σημερινή του κατάσταση…
Ένα από τα αεροπλάνα 3 Trident 2E της Hawker Siddeley των Κυπριακών Αερογραμμών, που αγοράστηκε από τις ΚΑ τον Ιούνιο του 1972 από την ΒΕΑ (Βρετανικές Ευρωπαϊκές Αερογραμμές) και πήρε αρ. εγγραφής 5B-DAC και κτυπήθηκε από τους τουρκικούς βομβαρδισμούς το 1974, διασώθηκε μετά από εκτεταμένη δουλειά από μηχανικούς των Βρετανικών Αερογραμμών και μεταφέρθηκε πίσω στο ΗΒ το 1977. Σήμερα βρίσκεται στο Daxford Aviation Society (a partner organisation of the Imperial War Museum), αφού ανακαινίστηκε και βάφτηκε πλήρως ως αεροπλάνο της ΒΕΑ και πήρε την αρχική του βρετανική εγγραφή ως G-AVFB.
