ΤΟΥ ΠΑΝΤΕΛΗ ΣΑΒΒΙΔΗ
Ο τίτλος παραπέμπει στο ντοκυμαντέρ του Αρχιμανδρίτη Τύχωνα, ηγούμενου της μονής Σρεντέσκι στο κέντρο της Μόσχας όπου αναπτύχθηκαν προβληματισμοί για το νέο ιδεολογικό δόγμα της Ρωσίας, την εποχή που κορυφωνόταν η παρακμή με την ασυδοσία των ολιγαρχών.
Ο Τύχων παρήγαγε ένα ντοκυμαντέρ για το Βυζάντιο και την Άλωση της Πόλης μέσα απο το οποίο ήθελε να καταδείξει τους κινδύνους που διέρχεται μια αυτοκρατορία όταν αρχίσει να παρακμάζει και όταν ο λαός και, κυρίως, η άρχουσα τάξη της αδιαφορούν για την σωτηρία της.
Στο ντοκυμαντέρ του Τύχωνα ο στόχος του επετεύχθη. Βεβαίως, ο Τύχων μέσα απο το ντοκυμαντέρ επιχειρεί να αναπαράγει και τα ιδεολογήματα της Τρίτης Ρώμης, την πρωτοπορία, δηλαδή, της Ρωσικής Εκκλησίας μετά την Άλωση, μια ανεδαφική άποψη που θέλει να προβάλει τον ρωσικό εξουσιασμό σε έναν χώρο όπου η εξουσία αμφισβητείται. Υπάρχει ένας ανώτατος άρχων και αυτός είναι ο Θεός.
Το ντοκυμαντέρ, ο Τύχων, επεδίωξε να το παρουσιάσει στην Ελλάδα. Εν γνώσει της πρόθεσής του και με διάθεση να ανοίξει ένας διάλογος που θα ωφελούσε και τον ελληνισμό παρουσίασα στην ΕΡΤ3, το 2009, εκτενή αποσπάσματα αλλά με το σχολιασμό ενός πάνελ στο οποίο περιλαμβανόταν ο αρχιμανδρίτης Τύχων αλλά και ο Χρήστος Γιανναράς και ο καθηγητής ιστορίας Δημήτρης Σταματόπουλος.
Τα διδάγματα του ντοκυμαντέρ αφορούν σήμερα και την Ελλάδα. Η χώρα έφθασε στο αποκορύφωμα μιας παρακμής με έναν λαό που έχασε, χωρίς ευθύνη του, τον προσανατολισμό του, χωρίς ηγέτιδα τάξη και χωρίς υψηλού επιπέδου πολιτική ηγεσία.
Αυτά τα αρνητικά στοιχεία συνεχίζουν να υπάρχουν αν και το τελευταίο διάστημα δημιουργήθηκε ένα κλίμα αντιστροφής. Μάλλον περί ψευδαίσθησης πρόκειται.
Οι κοινωνίες αναζητούν πάντα ένα στόχο και ένα όραμα το οποίο επιδιώκουν να πετύχουν. Στην Ελλάδα, όχι μόνο, δεν υπάρχει τέτοιος στόχος αλλά δεν υπάρχει ούτε καν κοινός τόπος στην αντιμετώπιση μιας σημαντικής υπαρξιακής απειλής. Εννοώ την απειλή της Τουρκίας.
Η απειλή ήταν ορατή εδώ και δεκαετίες και το ηγετικό σύστημα δεν ετοίμασε καθόλου τη χώρα.
Λείπει, επίσης και μια πνευματική ηγεσία η οποία θα μπορούσε να θέσει ζητήματα προσανατολισμού στο δημόσιο λόγο.
Η ελληνική κοινωνία, όπως και κάθε κοινωνία δεν είναι μονοδιάστατη. Βεβαίως, θα συνυπάρξουν διάφορες τάσεις και αντιλήψεις απο το διάλογο των οποίων θα διαμορφωθεί ένα πλειοψηφικό ρεύμα. Αλλά, δυστυχώς, στη χώρα μας δεν διεξάγεται κανένας διάλογος με αξιώσεις με αποτέλεσμα την κάθε είδους πενία.
Οι σοβαρές χώρες που επιδιώκουν να διαδραματίσουν ρόλο στην περιοχή τους και να αφήσουν το στίγμα τους στην ιστορική εξέλιξη, είναι ενεργές κοινωνίες.
Ο Τύχων με μια μεγάλη και σημαντική ομάδα της ρωσικής ιντελιγκέντσιας προσπάθησε να συμβάλει στη διαμόρφωση ενός ρωσικού ιδεολογικού ρεύματος που θα εξυπηρετούσε την άνοδο και κυριαρχία του Πούτιν ύστερα απο την παρακμή της χώρας επι Γιέλτσιν.
Η Τουρκία, πριν βγεί στην ευρύτερη περιοχή διεκδικώντας κυρίαρχο ρόλο διαμόρφωσε μια αντίληψη μέσα απο το έργο του Αχμέτ Νταβούτογλου περί “Στρατηγικού βάθους”. Ανέλυσε το περιβάλλον, είδε τις εξελίξεις τις πρόβαλε στο μέλλον και αναζήτησε τον τρόπο, πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό να πετύχει τον στόχο της.
Την ίδια εποχή στην Ελλάδα μετά την ευφορία του χρηματιστηρίου και των καταναλωτικών δανείων μπαίναμε σε βαθιά οικονομική κρίση απο την οποία δεν έχουμε εξέλθει ακόμη.
Η επέτειος της Άλωσης έδωσε την ευκαιρία τις τελευταίες ημέρες να αναζητήσουμε αναφορές και να κάνουμε ορισμένες συγκρίσεις. Θα ξεπεράσω το ζήτημα των αναφορών για την επιβίωσή μας ως κοινωνίας (Βυζάντιο, Αρχαία Ελλάδα, τι και πως) και θα εστιάσω σε ένα ερώτημα: μεταξύ των κινήσεων Ελλάδας και Τουρκίας πού διακρίνετε περισσότερες αφομοιώσεις, απο την στρατηγική, για παράδειγμα, του Βυζαντίου; Στην Ελλάδα ή στην Τουρκία;
Πολλές απο τις κινήσεις της Τουρκίας στα μέτωπα που άνοιξε σήμερα, παραπέμπουν στην τακτική και τη στρατηγική του Βυζαντίου. Θα μείνω, σε μια τελευταία εντυπωσιακή κίνηση για να αναδείξω το πόσο σύνθετα σκέφτεται το τουρκικό κατεστημένο πέραν του κόμματος που βρίσκεται στην εξουσία.
Η Τουρκία αντιλαμβάνεται ότι κάποια στιγμή θα μπει σε τροχιά σύγκρουσης με τη Ρωσία. Και ετοιμάζει τα όπλα της.
Θεωρεί, όπως και με την Ελλάδα, πως αδύνατο σημείο είναι η ρωσική κοινή γνώμη, σε κάποιες μουσουλμανικές μειονότητες της οποίας μπορεί να αναζητά και υποστήριξη.
Δημιουργεί, λοιπόν, ένα ιστολόγιο στα ρωσικά αποσκοπώντας να έχει λόγο στο εσωτερικό της Ρωσίας.
Στην Ελλάδα δεν μπαίνουν ούτε καν στον κόπο να σκεφθούν κάτι ανάλογο στα τουρκικά παρόλο που υπάρχει υποχρέωση (πολιτικής ηθικής, τουλάχιστον) προς τη μειονότητα. Αλλά και ως ιστορικό χρέος η ελληνική πολιτεία θα έπρεπε να κάνει κάτι πιο ουσιαστικό για την αντικειμενική ενημέρωση του δημοκρατικού μέρους της τουρκικής κοινής γνώμης που στενάζει κάτω από τον αυταρχισμό του Ερντογάν. Θυμάστε την υποστήριξη που έτυχε ο ελληνικός λαός από τις ευρωπαϊκές χώρες;
Για συνθετότερες κινήσεις ούτε λόγος. Λες και ολόκληροι κρατικοί μηχανισμοί δεν υπάρχουν.
Ένα δεύτερο σημείο, με αφορμή την Άλωση είναι ότι από τότε μέχρι σήμερα, ο ιταλικός χώρος βρίσκεται απέναντι στην Ελλάδα και τον ελληνισμό. Λες και φέρουν βαρέως, την κληρονομιά που άφησαν στους Ρωμαίους οι αρχαίοι Έλληνες.
Τη δεκαετία του ’70 παρακολουθώντας ιταλικά στην Φλωρεντία, άκουσα με έκπληξη την καθηγήτριας του μαθήματος “Storia dell arte Italiana” να μας λέει πως η τέχνη, στην ουσία αρχίζει από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία διότι όλα τα έργα της αρχαίας Ελλάδας αντιγράφηκαν από τους Ρωμαίους, συνεπώς, μπορούν να μελετηθούν εκεί.
Η νεότερη Ιταλία μπήκε δυναμικά με μεγαλοϊδεατισμούς στο ιστορικό προσκήνιο διεκδικώντας τις Δαλματικές ακτές αλλά και μέγιστη επιρροή στην Αλβανία.
Η Ρώμη διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στη δημιουργία της Αλβανίας ως ανεξάρτητου κράτους θέτοντας εμπόδια στην ελληνική πολιτική για τη Βόρειο Ήπειρο και στην σερβική προσπάθεια εξόδου στη θάλασσα.
Η Ιταλία θεωρούσε τον Αυλώνα αν όχι μέρος που έπρεπε να συμπεριλάβει στην επικράτειά της, τουλάχιστον, περιοχή μέγιστης επιρροής.
Τώρα που στον Αυλώνα υπάρχει τουρκική παρουσία και επιδιώκεται να δημιουργηθεί τουρκική βάση, η Ρώμη ποιεί την νήσσαν.
Δυστυχώς, ο ελληνικός εθνοκεντρισμός δεν λειτούργησε αποτελεσματικά για το ελληνικό έθνος. Το περιόρισε και το έπνιξε. Ένας λαός με οικουμενική αναφορά στην οποία πρωταγωνιστούσε, περιορίστηκε στα όρια ενός μικροελλαδισμού που πήρε τη μορφή μιας αθηναϊκής ιδεολογίας και καταπνίγει κάθε ικμάδα της ελληνικής κοινωνίας.
Κάτι άλλο χρειαζόμαστε. Οι δημιουργικοί λαοί δεν αφήνουν τις επετείους σαν και την χθεσινή να περάσουν χωρίς σοβαρό προβληματισμό.
Στη δική μας περίπτωση το κυρίαρχο σύστημα ικανοποιείται με μερικές αναφορές μνημοσύνου.
Κύριε Σαββίδη, νομίζω πως ο Αρχιμανδρίτης είχε και ένα κύριο στόχο ακόμη. Την απομάκρυνση της Μητέρας Ρωσίας από τη Δύση, καταδεικνύοντας το κακό που αυτή προκάλεσε στην Αυτοκρατορία.
Το βίντεο του Αρχιμανδρίτη Τύχωνα
Για πρώτη φορά στην Ελλάδα έπαιξε στις Ανιχνεύσεις. Μετά την εκπομπή που είναι αναρτημένη στη σελίδα.
Έκανα την ανάρτηση έχοντας διαβάσει μόνο το κείμενο. Την εκπομπή, την οποία είχα και τότε δει, αλλά δεν θυμόμουν ότι είχε το βίντεο, την (ξανα)είδα μετά. Πολλών συγχαρητηρίων άξια!
Χαίρετε κ. Σαββίδη!
Νομίζω η απάντηση στην απορία σας για το ποιό εκ των δύο διαδόχων κρατών της περιοχής μας ενστερνίσθηκε και αξιοποίησε καλύτερα την πολιτική/διπλωματική κληρονομιά της Α. Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας (κατ’ ευφημισμόν “Βυζαντινής”) είναι προφανής.
Το πιο κρίσμο ερώτημα, όμως, είναι αν η εκ μέρους μας αποκήρυξη αυτής της κληρονομιάς υπήρξε αναγκαστική ή συνειδητή. Εκτιμώ ότι συνέβη το δεύτερο. Και όχι μόνο τα τελευταία χρόνια, αλλά ήδη από τα προεπαναστατικά, υπήρξε μία ισχυρή τάση λογίων, που προέκριναν το πρότυπο της αρχαιοελληνικής πόλεως-κράτους (και δη των Αθηνών), εις βάρος του “σκοταδιστικού” μεσαιωνικού, αυτοκρατορικού παρελθόντος μας.
Σε συμβολικό επίπεδο, εκτός από την απουσία οποιουδήποτε επισήμου μανδύα σε επετείους όπως της 29ης/5 ή της 13ης/4 (άραγε πόσο δύσκολο εγχείρημα θα ήταν η αφιέρωση 1-2 σχολικών ωρών για αναστοχασμό;), έχει ενδιαφέρον να απαντηθεί και το ιστορικό ερώτημα για την επιλογή Σημαίας από την Α΄ Εθνοσυνέλευση, όταν απερρίφθησαν ιστορικά σύμβολα και χρώματα, χάριν του τωρινού μας συμβόλου. Το γεγονός αυτό παραμένει ανερμήνευτο, αλλά ο Σπυρίδων Τρικούπης το αποδίδει σε μία σημειολογκή κίνηση κατευνασμού των ηγεμόνων της Ευρώπης, προκειμένου να μην αισθανθούν απειλούμενοι από την επαναστατική μας κίνηση. Μήπως, όμως, υπέκρυπτε και μια απέχθεια στο “Βυζαντινό” παρελθόν, η οποία εξελίχθηκε σε συστατικό στοιχείο του μετακαποδιστριακού ελλαδικού κράτους;
ΥΓ: Φοβούμαι ότι και στον Θουκυδίδη, οι γείτονές μας απεδείχθησαν πιο επιμελείς μαθητές…
Συμφωνώ.
Ὅλες οἱ διαφορές μας μέ τή Δύση, πολιτισμικές, πνευματικές, ὀντολογικές, ριζικές δηλαδή διαφορές, ἀποτυπώθηκαν στήν μέχρι τώρα ἱστορία τῆς Κωνσταντινούπολης. Καί ἐν τέλει διαφορές γλώσσας, διαφορές ἀνάγνωσης τοῦ κόσμου. Διαφορές γλώσσας καί ἀνάγνωσης ὑπάρχουν καί στόν ἑλληνικό χῶρο. Καί σ’ αὐτή τήν ἀνάγνωση μπορεῖ νά ψυχαναλυθεῖ ὁ καθένας. Ὅσοι, ἐκ τοῦ ἑλληνικοῦ χώρου, ἐμβάθυναν, βρῆκαν καί τήν συνέχεια τοῦ Ἑλληνισμοῦ, αὐτή τήν ἱερή σκυταλοδρομία, ἀπό τόν μινωϊκό πολιτισμό τουλάχιστον ἕως σήμερα. Γιά ὅσους κατανοοῦν Ἑλληνισμό καί Ὀρθοδοξία, κατανοοῦν καί τό Βυζάντιο. Οἱ Δυτικοί δέν κατανοοῦν σίγουρα τήν Ὀρθοδοξία καί ἑπομένως καί τόν Ἑλληνισμό.
Οἱ διαφορές μας μέ τήν Ἀνατολή, ἀποτυπώνονται κι αὐτές.
Ὄχι μέ ὅλους βεβαίως. Ἡ κατά καιρούς καί συνομιλητές κοινή ματιά, φέρνει συμμαχίες.
Οἱ ἄνθρωποι τῆς πνευματικῆς ἐλίτ τοῦ ’30 γνώρισαν τήν δυτική κουλτούρα καί ἐμβάθυναν στόν ἑλληνικό πολιτισμό, ἀπό τίς ἀρχαῖες καί τίς βυζαντινές πηγές ἀλλά καί ἀπό ὅ,τι εἶχε διατηρήσει ὁ ἁπλός λαός πού ζοῦσε στίς περιοχές πού διατηροῦσαν τίς ρίζες αὐτοῦ τοῦ πολιτισμοῦ, γιά νά ἀποκαλύψουν τήν ἑλληνικότητα.
Ἀποδομώντας τίς σελίδες τῆς ἱστορίας καί ΄ωραιοποιώντας΄ ὁ καθένας κατά τό δοκοῦν συμβάντα, στίς μέρες μας, δέν ἔμεινε τίποτα. Ἀδρανής φαίνεται νά εἶναι καί ὁ ψυχισμός τῶν ἀνθρώπων, ξεκομμένος ἀπό τό ριζικό του σύστημα.
Ἡ ὀρθή γνώση τῆς συνέχειας τοῦ Ἑλληνισμοῦ εἶναι προϋπόθεση γιά νά ὑπάρξει κάποτε ἐθνικό κέντρο πού νά ἀσχολεῖται μέ τόν Ἑλληνισμό, μέ τόν πολιτισμό του βέβαια.