«Αφήστε τους BRICS, κοιτάξτε τη Λιβύη!»
πηγή: Gazete Duvar
F
Fehim Taştekin [email protected]
Την ώρα που η Τουρκία εξομαλύνει τις σχέσεις της με τους δύο παράγοντες, με τους οποίους συγκρούεται για τη Λιβύη, την Αίγυπτο και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, βιώνει εντάσεις με τη Ρωσία. Η Αίγυπτος, η Ρωσία και τα ΗΑΕ είναι σε θέση να πουν «ναι» ή «όχι» στην ένταξη της Τουρκίας στους BRICS. Και όλοι αναμένουν εναρμονισμένες πολιτικές από την Τουρκία. Ακολουθεί το νέο test drive.
Την ώρα που η κυβέρνηση του ΑΚΡ, με τον στόχο της ένταξης στους BRICS, ακολουθεί μια τακτική κλιμάκωσης μεταξύ του παγκόσμιου μπλοκ ανάμεσα σε νότο και βορρά, τα πράγματα χειροτερεύουν κάθε φορά που η Τουρκία επιχειρεί να μπει σε περιπέτειες.
Καθώς οι σύμμαχοι της Τουρκίας ‘αλληλοτρώγονται’ στη Συρία, η κατάσταση στη Λιβύη έχει ξεφύγει για τα καλά από τον έλεγχο.
Η χώρα πέρασε την προηγούμενη εβδομάδα διατυμπανίζοντας τη νέα σελίδα που άνοιξε με την Αίγυπτο, με την επίσκεψη που πραγματοποίησε στην Άγκυρα ο Αιγύπτιος πρόεδρος Abdulfettah el-Sisi. Εντωμεταξύ, όμως, στη Λιβύη, που ήταν το νούμερο ένα θέμα στην ατζέντα της νέας σελίδας με την Αίγυπτο, λάμβαναν χώρα ξεκαθαρίσματα λογαριασμών που ξεπέρασαν τις δυνατότητες επιρροής της Άγκυρας.
Παρά την αντιπαλότητά τους στη Λιβύη, η Τουρκία και η Αίγυπτος έχουν φτάσει σε ένα τέτοιο αδιέξοδο που πρέπει να παρακολουθούν ο ένας τον άλλον.
Οι παράγοντες στη Λιβύη δεν ακολουθούν μια συνεπή γραμμή στις σχέσεις τους με τις ξένες δυνάμεις που έχουν βάλει το χέρι τους στη χώρα. Οι μεταβαλλόμενες σχέσεις αντιπροσώπων δεν χωρούν σε μνημόνια. Και καθώς αλλάζουν διαρκώς οι γραμμές, μεγαλώνει η σύγχυση, όπου καμία εξωτερική δύναμη δεν μπορεί να δημιουργήσει μια εξίσωση από μόνη της.
Για να γίνει κατανοητό, θα πρέπει να γυρίσουμε λίγο πίσω.
Πιο απλά, η Αίγυπτος έχτισε γέφυρες με την Τρίπολη και η Τουρκία με τη Βεγγάζη.
Και το Κάιρο, από την άλλη, άρχισε να συνεργάζεται με την κυβέρνηση του Ντμπεϊμπά.
Ενώ τα ΗΑΕ, ως μια χώρα που εξομάλυνε τις σχέσεις της με την Τουρκία, βοήθησε τα έργα πετρελαίου και φυσικού αερίου του Ντμπεϊμπά στο Ghadames, αν και διατήρησε την υποστήριξή της προς τον Haftar.
Από την άλλη πλευρά, η Ρωσία, μετά τον θάνατο του αρχηγού της Vagner, Yevgeni Prigojin, αναδιαμόρφωσε την παρουσία της πολιτοφυλακής της στην περιοχή με την ονομασία Αφρικανική Λεγεώνα, ενώ παράλληλα επανάφερε τις σχέσεις της με τον Haftar. Η επίσκεψη που πραγματοποίησε στη Βεγγάζη ο Yunusbek Yevkurov, ο Ρώσος αναπληρωτής υπουργός Άμυνας με καταγωγή από την επαρχία Ingush, ήταν μια επιβεβαίωση ότι η Ρωσία δεν θα αποσυρθεί από το παιχνίδι στη Λιβύη.
Από την άλλη πλευρά, οι Ηνωμένες Πολιτείες, οι οποίες είχαν αναθέσει τη Λιβύη στον «συνεργάτη του έργου» την Τουρκία, μετά τη δολοφονία του πρέσβη τους στην Τρίπολη, Chris Stevens, από τζιχαντιστές συμμάχους το 2012, επέστρεψαν στη σκηνή για να αντισταθμίσουν τη Ρωσία. Η Amentum, μια εταιρεία ειδικού πολέμου που συνεργάζεται με το Πεντάγωνο και το Στέιτ Ντιπάρτμεντ, επιστρατεύτηκε για να ενώσει τις δυνάμεις της πολιτοφυλακής στην Τρίπολη και γύρω από αυτήν. Τις τελευταίες εβδομάδες, ο ειδικός απεσταλμένος των ΗΠΑ στη Λιβύη Richard Norland και ο Jeremy Berndt, επιτετραμμένος στην Τρίπολη, αύξησαν τις επαφές τους με τους τοπικούς παράγοντες, ενώ ο διοικητής της Africom στρατηγός Michael Langley επισκέφθηκε την Τρίπολη και τη Βεγγάζη.
*
Τον Αύγουστο, ενώ επικρατούσε μια κατάσταση χωρίς λύση αλλά με σχετική σταθερότητα, η κατάσταση, σήμερα, κλιμακώθηκε ξαφνικά. Ενώ οι δυνάμεις του Haftar στόχευαν την Ghadames από το νότο και προχωρούσαν στην επέκταση του ελέγχου τους προς τα σύνορα Αλγερίας-Τυνησίας, η έλλειψη αντίδρασης από την Τουρκία, του «προστάτη» της Τρίπολης, τράβηξε την προσοχή.
Εν τω μεταξύ, ο Ντμπεϊμπά είχε θυμώσει εναντίον του διοικητή της Κεντρικής Τράπεζας Kebir, ο οποίος είχε βάλει τέλος στις ανεξέλεγκτες δαπάνες της κυβέρνησης, από τον Οκτώβριο του 2023. Έψαχνε τρόπους για να θέσει σε διαθεσιμότητα τον Kebir, ο οποίος συνεργαζόταν στενά με τις ΗΠΑ, τη Βρετανία και την Τουρκία.
Ο Kebir είχε εξοργίσει την πλευρά του Haftar επειδή εμπόδιζε την πρόσβαση του Μπασάγκα στους πόρους της Κεντρικής Τράπεζας, όταν ήταν επικεφαλής της κυβέρνησης που πρόσκειται στη Βουλή των Αντιπροσώπων. Ωστόσο, ο Kebir βρισκόταν σε εξαιρετική θέση ως υπεύθυνος για τα χρήματα που διανέμονταν στα εχθρικά κόμματα σε μια διαιρεμένη Λιβύη. Είχε την υποστήριξη των δυτικών δυνάμεων που επενέβαιναν στη Λιβύη και αυτή η κατάσταση του παρείχε ασυλία.
¬Για τις ΗΠΑ, τον αρχιτέκτονα της επέμβασης που κατέρρευσε τη Λιβύη, η Κεντρική Τράπεζα ήταν ο συντομότερος δρόμος για τον έλεγχο αυτής της χώρας. Η Εθνική Εταιρεία Πετρελαίου της Λιβύης μονοπωλεί την πώληση πετρελαίου διεθνώς. Τα δεδουλευμένα έσοδα κατατίθενται σε λογαριασμό στη λιβυκή τράπεζα εξωτερικού στη Νέα Υόρκη. Η Κεντρική Τράπεζα της Λιβύης είναι εξουσιοδοτημένη να εκταμιεύει αυτά τα χρήματα. Αυτό καθιστά τον Kebir οικονομικό προστάτη τόσο των πολιτικών και στρατιωτικών δυνάμεων που εδρεύουν στην Τρίπολη/Μισράτα όσο και της Βεγγάζης/Τομπρούκ.
Ο Ντμπεϊμπά αύξησε την πίεση στον Kebir περιστοιχίζοντας την Κεντρική Τράπεζα με πολιτοφύλακες. Στις 12 Αυγούστου, ο Norland επισκέφθηκε τον Kebir προκειμένου να δείξει την αμερικανική υποστήριξη απέναντι στις προσπάθειες πολιορκίας της τράπεζας, στην αναγκαστική του απομάκρυνση (του Kebir) από τα καθήκοντά του και στην απαγωγή του προσωπικού του.
Καθώς αυξανόταν η πίεση στην Κεντρική Τράπεζα, η Βουλή των Αντιπροσώπων εξέδωσε υπόμνημα στις 13 Αυγούστου, στο οποίο ανέφερε ότι η κυβέρνηση του Ντμπεϊμπά είχε λήξει και ότι το υπουργικό συμβούλιο υπό τον Osama Hammad ήταν η μόνη νόμιμη κυβέρνηση. Επιπλέον, ο Akile Saleh ανακηρύχθηκε ως αρχιστράτηγος των λιβυκών ενόπλων δυνάμεων. Την εν λόγω απόφαση την υποστήριξε και ο Χάφταρ. Ως απάντηση σε αυτή την κίνηση, στις 18 Αυγούστου ο Ντμπεϊμπά εξέδωσε διάταγμα από το Προεδρικό Συμβούλιο για την αποπομπή του Kebir.
Ο Kebir, ο οποίος αντιστάθηκε στην απόφαση, κατέφυγε στην Κωνσταντινούπολη, ενώ οι πολιτοφύλακες που ήθελαν να αρπάξουν τους κωδικούς πρόσβασης της Κεντρικής Τράπεζας απήγαγαν τον διευθυντή του τμήματος πληροφορικής (information processing). Σύμφωνα με τον Kebir, ο οποίος έκλεισε το σύστημα για να αποτρέψει τις μεταφορές χρημάτων, οι πολιτοφυλακές απειλούν και εκφοβίζουν τους υπαλλήλους της τράπεζας, ενώ μερικές φορές απαγάγουν τα παιδιά και τους συγγενείς τους.
Ο Abdel Fattah Abdel Ghaffar, ο εκτελών χρέη διοικητή της Κεντρικής Τράπεζας, λέγεται ότι παρόλο που έχει πρόσβαση στους λογαριασμούς δηναρίου, δεν έχει πρόσβαση στα αποθέματα δολαρίων. Ακόμη και αν η νέα διοίκηση έχει πρόσβαση στους κωδικούς SWIFT, προβλέπεται ότι η τράπεζα δεν θα μπορέσει να εξομαλύνει τις διεθνείς σχέσεις της χωρίς το πράσινο φως των ΗΠΑ. Μάλιστα, μετά από προειδοποίηση του υπουργείου Οικονομικών των ΗΠΑ, οι ξένες τράπεζες αρνήθηκαν να συνεργαστούν με την Κεντρική Τράπεζα της Λιβύης μέχρι να καθοριστεί η διοίκηση. Με άλλα λόγια, οι ΗΠΑ είπαν: «Δεν μπορείτε να κάνετε αλλαγές στην Κεντρική Τράπεζα χωρίς την έγκρισή μας».
Ο Kebir έχει επίσης καλές σχέσεις με τον Erdoğan. Ως εκ τούτου, η Τουρκία φέρεται να είναι υπέρ της επιστροφής του Kebir στη θέση του μέχρι να βρεθεί μια κοινή λύση.
Σε τέτοιες κρίσεις, υπάρχει πάντα έτοιμη και η κίνηση της απέναντι πλευράς. Ο Haftar έκλεισε αμέσως τη στρόφιγγα του πετρελαίου: Είναι σαν να είπαν πως «Αν ο Ντμπεϊμπά καταλάβει την Κεντρική Τράπεζα, θα χαθούν τα έσοδα από το πετρέλαιο».
Πρόκειται κυριολεκτικά για μια κρίση. Αυτό είναι που παρατείνει τη διαίρεση στη Λιβύη: Παρόλο που η Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας (ΚΕΕ), εκμεταλλευόμενη τη διεθνή νομιμότητα, έχει υπό τον έλεγχο της τις πωλήσεις πετρελαίου, η στρόφιγγα βρίσκεται υπό τον έλεγχο των ανατολικών δυνάμεων. Και οι πολιτοφυλακές που ελέγχουν περιφέρειες, πόλεις, γειτονιές, ακόμη και κυβερνητικά ιδρύματα, αρπάζουν την Κεντρική Τράπεζα με την δύναμη των όπλων που έχουν στα χέρια τους.
Το 78,4% των δαπανών της Κεντρικής Τράπεζας αφορά τους μισθούς. Από τα 26 δισεκατομμύρια δηνάρια που διατίθενται από τα ταμεία της τράπεζας, τα 20,4 δισεκατομμύρια δηνάρια διατίθενται για μισθούς και τα 3,6 δισεκατομμύρια δηνάρια για επιδοτήσεις, ενώ το 1,1 δισεκατομμύριο δηνάρια διατίθεται για λειτουργικές δαπάνες.
Στη Λιβύη, μια χώρα 7 εκατομμυρίων κατοίκων όπου δεν παράγεται καμία σωστή υπηρεσία, παίρνουν μισθό 2 εκατομμύρια άνθρωποι.
Πέρα από τους μισθούς, υπάρχουν και άλλοι τροχοί που γυρίζουν για τις πολιτοφυλακές. Η Εθνική Εταιρεία Πετρελαίου της Λιβύης πουλάει το πετρέλαιο που δεν μπορεί να πουλήσει και να αποθηκεύσει στην εγχώρια αγορά σε τιμές πολύ χαμηλότερες από αυτές της αγοράς.
Οι δυνάμεις της πολιτοφυλακής, τα απομεινάρια της εξέγερσης του 2011, πωλούν παράνομα το φθηνό πετρέλαιο σε γειτονικές χώρες για να φουσκώσουν τα ταμεία τους. Το χάος ευνοεί τις ένοπλες δυνάμεις. Ποιος νοιάζεται για τις εκλογές, τη λαϊκή βούληση, τη διαφάνεια και το κοινό εθνικό μέλλον!
Οι αντιπαραθέσεις δεν περιορίστηκαν μόνο στην Κεντρική Τράπεζα και στις κινήσεις του πετρελαίου. Σε αντίποινα για το μνημόνιο της Βουλής των Αντιπροσώπων, ο πρόεδρος του Προεδρικού Συμβουλίου Mohamed al-Manfi, υπό την ιδιότητά του ως ανώτατος διοικητής των ενόπλων δυνάμεων, πραγματοποίησε συνάντηση με διοικητές και επικεφαλής των μυστικών υπηρεσιών στις 18 Αυγούστου. Αυτή ήταν μια πρωτιά. Στις 23 Αυγούστου, ο Ντμπεϊμπά έκανε επίσης μια μάταιη προσπάθεια να αναλάβει τον έλεγχο των πολιτοφυλακών στην πρωτεύουσα. Συγκρότησε μια «επιτροπή υψίστης ασφαλείας» με επικεφαλής τον υπουργό Εσωτερικών Imad al-Thablusi και διέταξε όλες τις πολιτοφυλακές να εκκενώσουν τα κυβερνητικά κτίρια εντός 24 ωρών. Τον άκουσε κανείς; Όχι. Πιθανότατα είχε ένα ξέσπασμα αυτοπεποίθησης μετά την είσοδό του στο Κέντρο, νομίζοντας ότι ήταν αυτός που έκοψε τις επιταγές μισθοδοσίας των πολιτοφυλακών. Έκανε εχθρούς ακόμη και από την ίδια του τη χώρα. Στη Μισράτα, οι δυνάμεις που ηγήθηκαν της ανατροπής του Καντάφι το 2011 σήκωσαν και πάλι κεφάλι και υποστήριξαν τον Kabir εναντίον του Ντμπεϊμπά.
Σε αυτό το διάστημα υπήρξε ρήξη και με την Αίγυπτο. Ο λόγος ήταν ο εξής: Ο Abbas Kamil, επικεφαλής των μυστικών υπηρεσιών της Αιγύπτου, ταξίδεψε στη Βεγγάζη και πραγματοποίησε επαφές τη δεύτερη εβδομάδα του Αυγούστου, αυτός ξέρει που βρήκε τον χρόνο μετά τη διαμεσολάβησή του για τη Γάζα. Σύμφωνα με τους ισχυρισμούς, ο Abbas προσπάθησε να πείσει τον Haftar, τον Saleh και τον Hammad να συμφωνήσουν σε ένα σχέδιο σχηματισμού μιας μεταβατικής κυβέρνησης που δεν θα περιλάμβανε τους υπάρχοντες πολιτικούς παράγοντες. Ενώ κοιτάζοντας τις αραβικές πηγές, ο στόχος ήταν να αλλάξει η Λιβύη, η οποία ήταν βυθισμένη στα ιδιοτελή συμφέροντα οικογενειών, κλικών και πολιτοφυλακών, μέσω εκλογών και μιας εθνικής κυβέρνησης.
Σύμφωνα με τους υπολογισμούς του Καΐρου, ο σχηματισμός εθνικής συνέλευσης και κυβέρνησης μέσω εκλογών θα διευκόλυνε τη διασφάλιση των συμφερόντων της Αιγύπτου.
Η Τουρκία μεγιστοποίησε τα συμφέροντά της μέσω μιας οδού συγκρούσεων υπό ανώμαλες συνθήκες.
Η Αίγυπτος υποφέρει από αυτό. Η αιγυπτιακή κυβέρνηση αδιαφορώντας για τις αντιδράσεις προσκάλεσε και τον Hammad στο Κάιρο. Η πτέρυγα της Τρίπολης, εκλαμβάνοντας την πρωτοβουλία του Kamil ως μια κίνηση για το αποτελείωμα της κυβέρνησης Ντμπεϊμπά, ανακήρυξε τους δύο Αιγύπτιους διπλωμάτες persona non grata στις 12 Αυγούστου.
*
Και καθώς συνέβαιναν όλα αυτά, το ΑΚΡ, το οποίο πάντοτε εκφράζει ανοιχτά τα συναισθήματα θυμού ή δυσαρέσκειάς του, παρέμεινε αρκετά σιωπηλό και δεν αντέδρασε. Απ’ ότι φαίνεται, η χάρη για τη νέα σελίδα με την Αίγυπτο δεν ήταν και κάτι λίγο. Εν τέλει, στις 5 Σεπτεμβρίου, ο Ibrahim Kalın, ο επικεφαλής της Εθνικής Υπηρεσίας Πληροφοριών (MIT), πέταξε ξαφνικά για την Τρίπολη. Πραγματοποίησε σημαντικές συναντήσεις. Το τι προέκυψε από αυτές το ξέρουν οι ίδιοι!
Πιθανότατα, ο Ντμπεϊμπά να μην έδωσε προσοχή στις προτιμήσεις της Άγκυρας όταν υπολόγιζε τον τρόπο με τον οποίο θα ελέγξει το Κέντρο, θα αυξήσει τη λαϊκή υποστήριξη μέσω λαϊκιστικών δαπανών και θα εξαγοράσει την αφοσίωση των δυνάμεων της πολιτοφυλακής. Όχι μόνο παρέβλεψε την Άγκυρα, αλλά ήρθε και σε ρήξη και με το Κάιρο. Εάν οι αντίπαλες πλευρές είχαν παραμείνει στην παλιά εξίσωση, θα είχε συμβεί το αντίθετο.
Σαράντα οκτώ ώρες πριν από την επίσκεψη του Kalin, η Βουλή των Αντιπροσώπων και το Ανώτατο Συμβούλιο του Κράτους με έδρα την Τρίπολη είχαν συμφωνήσει να διορίσουν εντός 30 ημερών τον διοικητή και τα μέλη του διοικητικού συμβουλίου της Κεντρικής Τράπεζας. Είναι δύσκολο να προβλέψει κανείς το τι θα προκύψει, αλλά η απόφαση αυτή περιέχει ένα μήνυμα «Game over» προς το δίδυμο Menfi-Ντμπεϊμπά. Η αβεβαιότητα στην Κεντρική Τράπεζα θέτει σε κρίση την οικονομία της Λιβύης, η οποία βασίζεται στην «πειρατεία». Παρόλο που η κυβέρνηση πλήρωσε τους μισθούς του περασμένου μήνα με τα υπάρχοντα αποθεματικά, αυτό δεν είναι τίποτα περισσότερο από μια βολή μπαρούτι.
Συνοψίζοντας, το μέλλον της διαιρεμένης Λιβύης είναι ακόμη σκοτεινό. Ο οδικός χάρτης της συμφωνίας του Suheyrat του 2015 χάθηκε για προσωπικά συμφέροντα. Το ίδιο συνέβη και με αυτόν του 2021.
Η Τουρκία προσπάθησε να αποτελέσει τον κύριο παράγοντα σε όλες αυτές τις διαδικασίες. Έκανε συμφωνίες αμφίβολης νομιμότητας με ένα μέρος της Λιβύης για να καθορίσει την πολιτική διαδικασία και να αποκτήσει στρατιωτικές βάσεις και λιμάνια. Οι προσωρινοί πρωθυπουργοί υπέγραψαν εκούσια ή ακούσια αυτές τις συμφωνίες προκειμένου να προστατεύσουν τις έδρες τους ή να αποτελέσουν ασπίδα προστασίας έναντι του Haftar. Παρά τη διεκδικητική της στάση, διαπιστώνεται ότι η ικανότητά της να επηρεάσει τις εξελίξεις είναι αρκετά περιορισμένη.
Και καθώς η Τουρκία εξομαλύνει τις σχέσεις της με τους δύο παράγοντες, με τους οποίους συγκρούεται για τη Λιβύη, την Αίγυπτο και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, βιώνει εντάσεις με τη Ρωσία.
Η Αίγυπτος, η Ρωσία και τα ΗΑΕ είναι σε θέση να πουν «ναι» ή «όχι» στην ένταξη της Τουρκίας στους BRICS. Και όλοι αναμένουν εναρμονισμένες πολιτικές από την Τουρκία. Ακολουθεί το νέο test drive. Στην εξωτερική πολιτική, το παιδικό τραγούδι «Μπήκαμε στο χορό και οδεύουμε προς την καταστροφή» συνεχίζεται.
