του Αθανάσιου Μπούνταλη, Χημικού-Ερευνητή
Σκίτσο του Κώστα Μητρόπουλου, 1973
Πριν χρόνια βρισκόμασταν με την (μέλλουσα ακόμη) γυναίκα μου στο οικογενειακό της σπίτι στο Νυμφαίο. Ήμαστε μόνοι μας στην κουζίνα, όταν ακούσαμε ομιλίες από το σαλόνι.
-«Περιμένεις καμιά θεία;», την ρωτάω.
-«Όχι», μου απαντά.
Βγαίνω έξω και αντικρύζω δύο κυρίες και ένα κύριο, μεσόκοπους και καλοβαλμένους. Μόλις με βλέπουν, καταλαβαίνουν την απορία μου, και μου εξηγούν:
-«Μας συγχωρείτε, είμαστε τουρίστες από Θεσσαλονίκη και μπήκαμε να δούμε τα ξύλινα ταβάνια. Με όλο το θάρρος!»
-«Πολύ θάρρος!» τους απάντησα και τους έδιωξα.
Δεν είχαμε να κάνουμε με νεαρούς Βρετανούς που ήρθαν για κραιπάλες στο Φαληράκι της Ρόδου, αλλά με κανονικούς ανθρώπους που ήρθαν από μια κοντινή πόλη για ένα ήρεμο σαββατοκύριακο. Έχοντας όμως την στιγμή εκείνη περιενδυθεί την ιδιότητα του τουρίστα, εκχωρούσαν εις αυτούς δικαιώματα που σε κανένα άλλο πλαίσιο δεν θα φαντάζονταν: πέρασαν μια καγκελόπορτα, μια εξώπορτα, μια δεύτερη εξώπορτα και εισέβαλαν σε ένα ξένο σπίτι για το κέφι τους, αδιαφορώντας για το ποιος είναι μέσα, σε τι κατάσταση είναι και αν έχει διάθεση να γίνει το αξιοθέατό τους. Τότε συνειδητοποίησα ότι για έναν τουρίστα, ο τόπος τον οποίο επισκέπτεται, αλλά και οι άνθρωποί του, δεν είναι τίποτα άλλο παρά προϊόντα προς κατανάλωση, τα οποία μάλιστα δεν έχουν άλλη επιλογή από το να καταναλωθούν. Η διακριτικότητα, η ευγένεια και ο σεβασμός είναι οι πρώτες απώλειες στην ψυχοσύνθεση και του αξιοπρεπέστερου ανάμεσά μας, με το που γίνουμε τουρίστες.
Αλλά αν ο τουρισμός διαφθείρει τον τουρίστα, δεν αφήνει αλώβητο και τον ντόπιο.
Θυμάμαι ιστορίες σχετικά με τους νεοδιοριζόμενους εκπαιδευτικούς στην Σαντορίνη και το πώς αναγκάζονταν να κοιμούνται στις παραλίες ελλείψει διαθεσίμων διαμερισμάτων, καθώς όλα ήταν τουριστικά καταλύματα. Σε μια περίπτωση ο εκπαιδευτικός αναγκαζόταν να κοιμάται στο σχολείο. Ίδιες ιστορίες με γιατρούς που έπαιρναν μετάθεση σε νησιά και μετά πάλι τα εγκατέλειπαν για τον ίδιο ακριβώς λόγο, ή με προκηρύξεις που έβγαιναν άγονες γιατί κανείς δεν έβρισκε κατοικία (βλ. π.χ. εδώ, εδώ και εδώ). Με άλλα λόγια, ο Σαντορινιός, ο Μυκονιάτης ή ο Μηλιός προτιμούσε τα παιδιά του να μένουν αμόρφωτα και στο έλεος της ασθένειας, παρά ο ίδιος να χάσει και το παραμικρό ευρώ από ένα κατάλυμα που δεν θα έβγαινε στο AirBnB. Και δεν μιλάμε για φιλανθρωπία, αλλά για ένα κανονικό μακροχρόνιο μισθωτήριο.
Προσφάτως ανηψιός μας πήρε τα αποτελέσματα των Πανελλαδικών, βάσει των οποίων μπαίνει, μεταξύ άλλων, και σε μια Σχολή στα Χανιά. Ρωτήσαμε γνωστούς μας Χανιώτες και πήραμε την απάντηση: «Μακριά!»… Οι γκαρσονιέρες και τα μικρά διαμερίσματα είναι πανάκριβα λόγω τουρισμού, ενώ πολλοί ιδιοκτήτες απαιτούν να τα αδειάζει ο φοιτητής κατά την διάρκεια του καλοκαιριού για τουριστική χρήση. Η περίφημη κρητική φιλοξενία εξαερώθηκε έναντι του κατάλληλου αντιτίμου. Ούτως εχόντων των πραγμάτων, άνευ πρόσβασης σε φοιτητική εστία, η κατάσταση είναι δύσκολη, και ενδεχομένως να έχει συνέπειες και στο ίδιο το Πανεπιστήμιο που θα δυσκολεύεται πλέον να βρει φοιτητές.
Η κατάσταση είναι παρόμοια και σε μεγάλες πόλεις, όπου ο τουρισμός είναι πλέον σχεδόν δωδεκάμηνος, και η αγορά ακινήτων κυριαρχείται από την βραχυχρόνια μίσθωση. Οικογένειες και εργαζόμενοι εκτοπίζονται από τα κέντρα των πόλεων, τα οποία γεμίζουν από τουρίστες που κατακλύζουν τα τοπικά μπαρ και αξιοθέατα. Εκτοπίζονται ακόμα και όσοι αντέχουν οικονομικά, όταν πλέον δεν αντέχουν τον θόρυβο και το θέαμα της νυχτερινής διασκέδασης.
Και φυσικά, εκτοπίζονται και οι ντόπιοι από τις παραλίες, είτε διότι φροντίζουν να αποκλείουν την πρόσβαση οι διάφορες ξενοδοχειακές εγκαταστάσεις, είτε διότι τις καταλαμβάνουν οι «επιχειρηματίες» της ξαπλώστρας. Εκτοπίζονται και από τα καταστήματα στα οποία δεν μπορούν να παραγγείλουν χωρίς πτυχίο αγγλικών.
Κι αν ο πελάτης δυσαρεστηθεί; Ο τουρίστας κατά πάσα πιθανότητα δεν θα ξαναρχόταν. Ούτως ή άλλως θα τον αντικαταστήσει ο επόμενος. Ο τουριστικός επιχειρηματίας δεν έχει τους περιορισμούς της ταβέρνας και του καφέ της γειτονιάς που δουλεύουν με ντόπιους πελάτες, και τους οποίους πρέπει να κρατούν ικανοποιημένους με καλή ποιότητα και φιλική εξυπηρέτηση.
Έτσι, για τον επαγγελματία του τουρισμού οι πρώτες απώλειες στην ψυχοσύνθεσή του είναι η επαγγελματική αξιοπρέπεια και η κοινωνική αλληλεγγύη.
Η ιδιοτυπία του τουρισμού είναι το χαμηλό κατώφλι εισόδου σε σχέση με άλλες οικονομικές δραστηριότητες: ένα δωματιάκι και γίναμε ξενοδόχοι, μια καφετιέρα και γίναμε μπαρίστες. Άλλες δραστηριότητες υψηλότερης προστιθέμενης αξίας, όπως ο σχεδιασμός και η κατασκευή της καφετιέρας, απαιτούν κεφάλαιο, τεχνογνωσία και παραγωγική βάση. Έτσι, σε μια υπανάπτυκτη οικονομία χαμηλής εντάσεως γνώσης και κεφαλαίου ο τουρισμός πνίγει κάθε άλλη οικονομική δραστηριότητα εν τω γεννάσθαι. Για τον ανειδίκευτο κληρονόμο μιας γκαρσονιέρας, και και χωρίς άλλο κεφάλαιο, η βραχυχρόνια τουριστική μίσθωση είναι η πλέον αυτονόητη απόφαση (ίσως ακολουθούν τα φωτοβολταϊκα αν διαθέτει χωράφι). Αντιθέτως, κάποιος που ήδη λαμβάνει ένα υψηλό εισόδημα από μια πιο παραγωγική δραστηριότητα, ίσως θα προτιμούσε μια μακροχρόνια μίσθωση ώστε το συμπληρωματικό εισόδημα να μην του αποσπά την προσοχή από την κύρια οικονομική του δραστηριότητα.
Και εδώ έχουμε την αρχή ενός φαύλου κύκλου. Μια υπερβολικά ισχυρή τουριστική δραστηριότητα δημιουργεί μαθητές χωρίς δασκάλους, ασθενείς χωρίς γιατρούς, Πανεπιστήμια χωρίς φοιτητές, γειτονιές χωρίς οικογένειες, πόλεις χωρίς εργαζομένους. Μια κοινωνία ολόκληρη παραμερίζει για να περάσει ο τουρίστας και μια εθνική οικονομία υποτάσσεται στον ρεσεψιονίστ, τον σερβιτόρο και τον πορτιέρη. Ούτε αγρότες, ούτε εργάτες, ούτε επιστήμονες, ούτε εργοστάσια, ούτε Πανεπιστήμια, ούτε τεχνολογία. Τίποτα το παραγωγικό. Τίποτα το δημιουργικό. Οικονομική δραστηριότητα τόσο χαμηλής προστιθέμενης αξίας που κρίνεται απαραίτητη η επιστροφή στην εξαήμερη εργασία!
Όταν λοιπόν η επόμενη γενιά έρθει σε παραγωγική ηλικία, το AirBnB δεν θα είναι απλώς η εύκολη λύση. Ίσως θα είναι η μοναδική λύση. Ούτε το βιβλίο, ούτε το χωράφι, ούτε το κατσαβίδι. Δεν θα υπάρχουν ούτε οι υλικές υποδομές, ούτε οι γνώσεις, ούτε οι πολιτισμικές αναφορές ούτε το θεσμικό πλαίσιο για κάτι άλλο.
Από οικονομικής πλευράς, πέραν ενός σημείου ο τουρισμός γίνεται ένα παράσιτο που καταβροχθίζει κάθε άλλη οικονομική δραστηριότητα, και καθίσταται μια αυτοσυντηρούμενη μονοκαλλιέργεια που καταδικάζει μια οικονομία στην μόνιμη υπανάπτυξη. Από πολιτισμικής πλευράς, διαφθείρει τόσο τον τουρίστα όσο και τον πάροχο της τουριστικής υπηρεσίας. Από κοινωνικής πλευράς διαρρηγνύει τους δεσμούς των τοπικών επιχειρηματιών με τον ντόπιο πληθυσμό.
Αντί να πανηγυρίζουμε τις ολοένα αυξανόμενες τουριστικές ροές, θα έπρεπε να τις περιορίζουμε. Το 2018 η Ταϊλάνδη έκλεισε την παραλία στην οποία γυρίστηκε η ταινία The Beach, διότι ο υπερτουρισμός την κατέστρεφε. Πρόσφατα η Βαρκελώνη ανακοίνωσε απαγόρευση του Airbnb και άλλων βραχυχρόνιων μισθώσεων από το 2028. H Βενετία ανακοίνωσε φέτος περιορισμούς στον αριθμό των τουριστών και ειδικό τέλος για είσοδο στην πόλη.
Στην Ελλάδα, το «κίνημα της ξαπλώστρας» επιχείρησε πέρυσι να επαναφέρει τις παραλίες στους ντόπιους και στις μεσαίες τάξεις, εξαναγκάζοντας την Κυβέρνηση να προσποιηθεί ένα ελάχιστο ενδιαφέρον κατόπιν εορτής. Όμως το πρόβλημα είναι πολύ βαθύτερο και πολύ ευρύτερο. Αν η Ιταλία με την εκτεταμένη βιομηχανική της βάση περιορίζει τον τουρισμό για να διαφυλάξει την πολιτιστική της κληρονομιά, η Ελλάδα είναι υποχρεωμένη να το κάνει για λόγους βιωσιμότητάς της ως κράτους: για να δώσει χώρο σε παραγωγικές οικονομικές δραστηριότητες, και να ξεφύγει από τον οικονομικό ρόλο μιας Βενεζουέλας της ξαπλώστρας. Μιας παρασιτικής οικονομίας που εισάγει όχι μόνον τις μηχανές του καπουτσίνο, αλλά ακόμα και τις ξαπλώστρες που στρώνει σαν χαλί στις παραλίες της. Και που βαυκαλίζεται ότι ηγείται της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης όταν αναγκάζεται να επιστρέψει στην εξαήμερη εργασία. Η παραγωγή τεχνολογίας, ακόμα και όχι αιχμής, χτίζεται βήμα-βήμα και από ένα οικοσύστημα επιχειρήσεων, όχι απλώς ιδρύοντας ένα «Ελληνικό Κέντρο Διαστήματος». Ακόμα και τουριστικές χώρες όπως η Τουρκία το έχουν κατανοήσει. Δεν έχουν θυσιάσει τα πάντα στον τουρισμό και κάνουν προόδους που θα έπρεπε να ζηλεύουμε.
Κάποτε πρέπει να κατανοήσουμε ότι η τουριστική υπερανάπτυξη οδηγεί μαθηματικά σε διερρηγμένες κοινωνίες και εξαρτημένες οικονομίες. Το πρώτο που θα πρέπει κάνουμε, και μάλιστα επειγόντως, είναι να βάλουμε κάποια όρια στο τέρας του τουρισμού, ώστε να ανασάνει λίγο και η κοινωνία αλλά και οι παραγωγικοί οικονομικοί τομείς.
Αλλιώς το τέρας θα μας καταβροχθίσει.
εξαιρετικό άρθρο.
Ελπίζω ο νεαρός αρθρογράφος να μην αποτελεί εξαίρεση για την γεννιά του και ίσως να υπάρξουν ανατροπές και άρα μέλλον.
Ωραίο άρθρο. Στη Βαρκελώνη πολύ σωστά αντιδρούν, εδώ τεμενάδες στους ξένους και για τους Έλληνες ακριβότερα πακέτα. Υπάρχουν και κάποιες λίγες εξαιρέσεις όπου οι κάτοικοι, κυρίως νησιών, αντιστέκονται με αξιοπρέπεια επιμένοντας να διατηρούν μια ανθρώπινη ποιότητα ζωής σεβόμενοι την Ιστορία τους. Όλα πια έχουν ποτιστεί απ’ το καταλωτικό πνεύμα, και τα ταξίδια μια κατανάλωση τόπων και εμπειριών και μια δόση συγκεκαλυμμένης κατακτητικής νοοτροπίας ειδικά των Δυτικών, Αμερικανών και Βορειοευρωπαίων σαν νέοι conquistadores.
Ας μη δαιμονοποιούμε καθώς:
-Η Βαρκελώνη, η Βενετία, η Μύκονος είναι κάποια τρανταχτά παραδείγματα, όμως, δεν πάσχουν όλα τα τουριστικά μέρη από υπερτουρισμό και οι παρενέργειες δεν είναι παντού οι ίδιες.
-Ο τουριστας ως καταναλωτης, δεν είναι και τόσο κακό αυτό, σε εμάς εναπόκειται να προσελκύσουμε ποιοτικότερο τουρισμό και να θέσουμε αυστηρούς κανόνες. Να μην κάνει ο κάθε τουρίστας ότι του γουστάρει ούτε να εκπέσουμε ηθικά σε χώρα τύπου Ταϊλάνδης. Πέραν της ξαπλώστρας και νεαρών μέθυσων-ναρκομανών σε night club, υπάρχουν και εναλλακτικές μορφές τουρισμού, αξιοθέατα, πολιτιστική κληρονομιά, φύση, θρησκευτικός τουρισμός, ιατρικός τουρισμός κλπ.
-Το ότι η Ελλάδα δεν έχει δική της παραγωγή και βιομηχανία δε σημαίνει ότι πρέπει να εναντιωθούμε στον τουρισμό, το λάθος είναι ότι στηριζόμαστε αποκλειστικά σε αυτόν ενώ έχει και στρεβλή μορφή. Πολλές ευρωπαϊκές χώρες, η Ιταλία πχ, έχουν και τα δύο σε ακμάζουσα κατάσταση.
Δέν εἶναι καταναλωτικό πνεῦμα, εἶναι τό βιοτικό ἐπίπεδο τῶν λαῶν πού ἔχει ἀνέβει καί τούς ἐπιτρέπει ταξίδια, διακοπές. Παλιότερα τουρισμό ἔκαναν μόνο οἱ Εὐρωπαῖοι καί οἱ ᾿Αμερικάνοι. Τώρα ἔχουν προστεθεῖ οἱ Κινέζοι, οἱ Ρῶσοι, οἱ ᾿Ασιάτες καί οἱ ἐξ ᾿Αφρικῆς. ῾Η τεχνολογική πρόοδος ἔχει βοηθήσει στίς ὑποδομές, ἀεροδρόμια, συγκοινωνίες, νέα τουριστικά καταλύματα καί ἡ ψηφιακή τεχνολογία στήν διάδοση κάθε χρήσιμης πληροφορίας περί αὐτῶν. Ὅσοι ταξιδεύουν ψάχνουν νά βροῦν ὁτιδήποτε ὡραῖο ἔχει δημιουργηθεῖ σέ ὁποιαδήποτε περιοχή τῆς γῆς καί ὅπου ὑπάρχει φυσικό κάλλος. ᾿Απολαμβάνουν οἱ ἄνθρωποι ἀπό ὅλα τά βαλάντια ξεκούραση, ἕναν τρόπο ζωῆς πού πρίν ἦταν γιά τίς ἐλίτ. Οἱ ἄνθρωποι τῆς λεγόμενης ἐλίτ, παλιότερα ἦταν στήν πλειοψηφία ἄρχοντες, εἶχαν παιδεία ὑψηλοῦ ἐπιπέδου, γνώριζαν τόν κλασσικό πολιτισμό, ὅπως οἱ περιηγητές, ἤ οἱ ποιητές μας πού πήγαιναν στίς Κυκλάδες τό ‘50, χωρίς τίς ὑποδομές τίς σημερινές καί θαύμαζαν τήν φύση καί τά φτωχικά κυκλαδόσπιτα πού ἦταν ἁρμονικά χτισμένα. ῾Η ἀστική τάξη δέν προέκυψε ξαφνικά οὔτε ἀπό τόν πλοῦτο. Ξεκίνησε ἀπό τά ἀρχαῖα χρόνια μέ τούς βασιλεῖς τῶν πόλεων- κρατῶν πού συνήθως ἤταν παιδιά θεῶν, συνέχισαν οἱ ἑπόμενες γενιές ὄχι ὡς νεόπλουτοι κληρονόμοι ἀλλά ὡς διανοούμενοι, γιατί ὁ πολιτισμός ἤταν κυρίως πνευματικοῦ ἐπιπέδου καί οἱ ἀναζητήσεις τῶν ἀρχόντων ἦταν σέ ἀνάλογα ἐπίπεδα. Οἱ ἄρχοντες ὡς τήν γενιά τοῦ πατέρα μου εἶχαν βασικό γνώρισμα τό πολιτιστικό ἐπίπεδο, ἦθος πατριωτικό, φιλάνθρωπο, ἡρωϊκά πρότυπα καί ἀγωνία γιά τήν ψυχή τους. Πλέον ἡ πρόοδος ὅλων ἔφερε τόν πλοῦτο σέ ὁποιονδήποτε εἶναι ἱκανός γι αὐτό. Δέν εἶναι ἀνάλογη ὅμως καί ἡ παιδεία ἤ ἡ κοινωνική παιδεία οὔτε καί περίσσεψε Χριστιανική ἠθική ἀφοῦ καί τό ´ὅστις θέλει ὀπίσω μου ἐλθεῖν ´ δέν εἶναι πλέον τό ζητούμενο ἤ ἡ σωτηρία τῆς ψυχῆς ἀλλά ὅλα ἀποσκοποῦν σέ παιχνίδια ἐξουσίας.
Τό ὅτι δέν βρίσκουν στέγη οἱ γιατροί καί οἱ ἐκπαιδευτικοί λόγω τουρισμοῦ δείχνει τό ἐπίπεδο ὅλου τοῦ λαοῦ καί τῶν κυβερνήσεων πού δέν ἔχουν ὡς πρῶτο μέλημα τήν παιδεία, τόν πολιτισμό, τόν ἄνθρωπο καί εἰδικά σέ αὐτή τή χώρα πού συντηρεῖται ἀπό τόν τουρισμό λόγω τοῦ πολιτισμοῦ καί ἀπό καμμία ἄλλη παραγωγική δραστηριότητα, ἐλλείψει ἀνάλογης πολιτικῆς.
Ολοι λίγο-πολύ συμφωνείτε με τον συγγραφέα. Κε-κα C.M ΤΙ ΕΊΝΑΙ τα πακέτα,για νε μαθαίνω και γω ο αγράμματος
Ο τουρισμός δεν είναι παράσιτο. Σίγουρα είναι αναβάθμιση και γνώση της ατομικής ζωής του καθένα. Το πρόβλημα είναι στο να τηρείται η ισορροπία. Δεν μπορεί να έχεις τον τουρισμό ως βιομηχανία. Άλλα πράγματα είναι αυτά που κάνουν μια χώρα ευημερούσα. Παραγωγή. Και μόνο παραγωγή. Αν δεν την έχεις αυτή είσαι μόνιμα σκλάβος. Και μη διαμαρτυρόμαστε. Στην Τήνο πχ υπάρχουν χωριά που οι ντόπιοι μας λένε να μη πατήσουμε γιατί είναι των ξένων. Τα έχουν αγοράσει ολόκληρα. Εμείς τα πουλήσαμε. Και θυμάται κανείς το σλόγκαν ότι η Ελλάδα θα γίνει το θέρετρο της Ευρώπης;;;;
Μακάρι να γινόντουσταν όσα λέει αυτό το άρθρο, ώστε από τη μιά αυτοί που ασχολούνται με τον τουρισμό υποχρεωτικώς θα παραμείνουν στη χώρα μην γνωρίζοντας από εργασίες υψηλής προστιθέμενης αξίας για να εργαζόντουσταν στο εξωτερικό, ενώ τα κενά που θα δημιουργηθούνε στις εργασίες υψηλής προστιθέμενες αξίας θα καλυφθούν από τους ομογενείς (όπως εγώ απ’ το χώρο της εκπαίδευσης) οι οποίοι θέλουν να επιστρέψουν αλλά βρίσκουν παντελώς κορεσμένες τέτοιες θέσεις απ’ τους ντόπιους. Η Ελλάδα μπορεί να μας χωρέσει όλους!
Κορεσμένες οι θέσεις υψηλής προστιθέμενης αξίας στην χώρα μας;
O μαζικός τουρισμός με τα καλά του και τα κακά του είναι φαινόμενο της εποχής μας. Δεν έχουμε σαν χώρα την πολυτέλεια να τον αρνηθούμε αλλά από την άλλη πρέπει να αντιμετωπιστούν πολλά σύγχρονα φαινόμενα παρακμής τα οποία το υπάρχον ασύδοτα νεοφιλελεύθερο καθεστώς ενισχύει βάση της λογικής όλα ανεξαιρέτως για το χρήμα(τωρινή τουρκοποίηση πολλών νησιών δια του τουρισμού, περίπτωση Μπουτάρη παλαιότερα, τουρισμός λοατκι, σεξοτουρισμός, αναστάτωση αλλά και διαφθορά τοπικών κοινωνιών, αυξημένη ηχορύπανση και εγκληματικότητα τις βραδινές ώρες λόγω χρήσης ουσιών σε προορισμούς τύπου Ίμπιζας, καταστροφή φυσικού τοπίου, υπερτουρισμός, αυθαίρετη υπερχρέωση ξένων συνήθως τουριστών κλπ).