Τι χωρίζει Ελλάδα και Αλβανία

Αλβανία και Ελλάδα μοιράζονται 282 χλμ συνόρων, κοινές σελίδες στα βιβλία της ιστορίας, αρκετές όμοιες λέξεις, έθιμα ακόμη και ονόματα. Η ιστορική διαδρομή στη σχέση των δύο λαών, «ξαδέρφια» για κάποιους, «εχθροί» για άλλους, είναι πλούσια σε αντιθέσεις. Για τα δύο γειτονικά έθνη των Βαλκανίων, συνεργασία κι εντάσεις, συνενόηση και προκαταλήψεις, φιλία και καχυποψία, είναι εκφάνσεις που εναλλάσσονται μεταξύ τους σε βάθος χρόνου, συνθέτοντας μια αντιφατική εικόνα, γεμάτη ίντριγκα και ενδιαφέρον για τους μελετητές.

Στο πεδίο της πολιτικής και της διπλωματίας η σχέση των δύο κρατών περιλαμβάνει πραγματικά επεισοδια ή διαφορές οπως επίσης και μύθους που συχνά τροφοδοτούνται από τα αδηφάγα για εθνικές προκλήσεις media και από τις δύο πλευρές.

Ας δούμε όμως ένα ένα τα ανοιχτά ζητήματα που απασχολούν την εξωτερική πολιτική Ελλάδας και Αλβανίας, ξεκινώντας από την υποψηφιότητα της γείτονος για ένταξη στη Ευρωπαϊκή Ένωση.

Ένταξη Αλβανίας στην Ε.Ε.

Τον Ιούνη του 2014 χορηγείται στην Αλβανία το επίσημο καθεστώς υποψήφιου μέλους της Ε.Ε. Αυτό που πρέπει να τονιστεί αρχκά, είναι ότι για τα Τίρανα, η ενταξη στην Ευρώπη αποτελεί χωρίς υπερβολή απόλυτη εθνική προτεραιότητα, καθώς σύσσωμο το πολιτικό και κομματικό φάσμα της χώρας είναι προσανατολισμένο στο συγκεκριμένο στόχο.

Τον στόχο αυτό υποστηρίζει σταθερά και η Ελλάδα, εφόσον είναι προς το συμφέρον της η ενσωμάτωση της γειτονικής χώρας στην Ευρώπη με την προαπαιτούμενη συμμόρφωση σε ενα ευρύ πλαίσιο κανόνων. Ταυτόχρονα όμως η Αθήνα διατηρεί δικαίωμα βέτο και άρα και τη δυνατότητα να μπλοκάρει την ένταξη της Αλβανίας.

Στα Τίρανα προφανώς αυτό το έχουν πάντα υπόψη, οπότε η αλβανική ηγεσία ωθούμενη απο ορθολογικά και όχι εθνικιστικά κίνητρα, είναι αναγκασμένη να μην διακινδυνέυσει τον εθνικό της στόχο για ελληνο-αλβανικές διαφορές μικρότερης βαρύτητας.
Προκύπτει συνεπώς, ότι ελληνική πλέυρα διαθέτει ενα σημαντικό εργαλείο πίεσης, για το οποίο θα πρέπει να βρει τη χρυση τομή στη χρήση του, ώστε να μη γίνει ουτε μέσο εκβιασμού αλλά όυτε και να το παραδόσει εν λευκώ.

Ένα ζήτημα στο οποίο η Ελλάδα υπενθύμίζει στην Αλβανία – άλλοτε έμμεσα και αλλοτε ρητά – ότι η ενταξιακή της πορεία περνά από το ελληνικό βέτο, είναι ο σεβασμός της ελληνικής μειονότητας.

Ελληνική μειονότητα

Στη Χιμάρα, μια πόλη στη Βόρεια Ήπειρο που ιστορικά κατοικείται από Έλληνες ομογενείς (και όχι μόνο) και συχνά αποτελεί πηγή εντάσεων, το προηγούμενο διάστημα προκλήθηκε διπλωματικό επεισόδιο ανάμεσα στις δυο χώρες, όταν οι αλβανικές αρχές επιχείρησαν να κατεδαφίσουν 19 κτίρια ιδιοκτησίας Ελλήνων ομογενών. Οι αρχές επικαλούνται το νόμο περί αυθαιρεσίας και τη γενικευμένη πολεοδομική ανάπλαση σε όλη τη χώρα, ενώ οι ντόπιοι θεωρούν ότι γίνεται επιλεκτική εφαρμογή του νόμου με απώτερο στόχο την υφαρπαγή της περιουσίας τους. Άμεση ήταν η παρέμβαση του υπουργείου εξωτερικών της Ελλάδας, που προειδοποίησε ευθέως την Αλβανία οτι με τέτοιες ενέργειες διακινδυνεύει τον ευρωπαικό της προσανατολισμό, με αποτέλεσμα τελικά οι κατεδαφίσεις να αναβληθούν επ’ αόριστον.

Η ελληνική εθνική μειονότητα (ΕΕΜ), που είναι η πολυπληθέστερη στην Αλβανία, σύμφωνα με το αλβανικό κράτος αριθμεί 60.000 – 70.000, ενώ σύμφωνα με το ελληνικό 200.000 – 400.000 κατοίκους. Τα κύρια ζητούμενα της ΕΕΜ αφορούν την εκπαίδευση και τη χρήση της ελληνικής γλώσσας στα σχολεία και τη δημόσια ζωή, τη συμμετοχή μελών της στις δημόσιες υπηρεσίες και την προστασία των περιουσιακών της δικαιωμάτων.

Τα Τίρανα επίσημα τονίζουν ότι τα δικαιώματα της μειονότητας γίνονται απόλυτα σεβαστά ενώ ανεπίσημα θεωρούν ότι μέσω αυτής η Αθήνα επιχειρεί να παρεμβαίνει στα εσωτερικά της. Η Ελλάδα από τη πλερά της συνδέει ρητώς την ενταξη της Αλβανίας στην Ε.Ε. με το σεβασμό των μειονοτικών δικαιωμάτων. Ας έχουμε υπόψη ωστόσο, ότι γενικότερα στις διεθνείς σχέσεις, οι εθνικές μειονότητες συχνά χρησιμοποιούνται εργαλειακά από τη διπλωματία για πολιτικά οφέλη.

Θαλάσσια σύνορα , ρόλος Τουρκίας (;)

Στο βόρειο Ιόνιο, τα τελευταία χρόνια, οι δύο χώρες διεξάγουν έρευνες με σημαντικές πιθανότητες εντοπισμού υποθαλάσσιων κοιτασμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου.

Τον Απρίλη του 2009, οι δύο πρωθυπουργοί, Κωνσταντίνος Καραμανλής και Σαλί Μπερίσα καταλήγουν σε συμφωνία που υπογράφεται επίσημα μεταξύ των δύο κρατών, η οποία οριοθετεί την ελληνό-αλβανική υφαλοκριπίδα και τις θαλάσσιες ζώνες στο βόρειο Ιόνιο. Η αντιπολίτευση στην Αλβανία υπό τον Εντι Ράμα, αμφισβητεί τη συμφωνία και το 2014 ένα χρόνο μετά την εκλογή του τελευταίου ως πρωθυπουργός, ακυρώνεται από το Συνταγματικό Δικαστήριο της Αλβανίας ως ασύμφορη διαδικαστικά και ουσιωδώς με το αλβανικό Σύνταγμα και το διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας.

Η εξέλιξη αυτή όπως ήταν φυσικό, δυναμιτίζει τις σχέσεις των δύο χωρών, ενώ τροφοδοτεί τους εθνικιστικούς κύκλους με αφορμές για διασπορά θεωριών συνωμοσίας. Στην Ελλάδα μάλιστα κυκλοφορεί το σενάριο ότι πίσω από την ακύρωση της συμφωνίας υπάρχει τουρκικός δάκτυλος, βασιζόμενο κυρίως σε τρία στοιχεία: (α) τη δήλωση-υπονοούμενο του Σαλί Μπερίσα ότι η συμφωνία κατέπεσε έπειτα από παρεμβολή «τρίτου παράγοντα», (β)την προσωπική φιλία του Ράμα με τον Ερντογάν και (γ) την πρόσφατη αναβάθμιση των αλβανο-τουρκικών σχέσεων.

Η αλβανική κυβέρνηση αρνείται κατηγορηματικά το συγκεκριμένο σενάριο, που είναι γεγονός ότι δεν επαληθεύεται από κάποια πειστική απόδειξη. Κι επειδή οι Διεθνείς Σχέσεις δεν είναι ποτέ μια μονόπλευρη υπόθεση, αξιόπιστες πηγές εντός Αλβανίας αμφισβητούν ακόμη και τη φαινομενική βελτίωση των διμερών σχέσεων Τιράνων-Άγκυρας. Ένα παράδειγμα, είναι ότι στο πιεστικό αίτημα του Τούρκου προέδρου για κλείσιμο γκιουλενικών σχολείων και ιδρυμάτων στην αλβανική επικράτεια, η κυβέρνηση του Ράμα δεν έχει ανταποκριθεί. Εξάλλου, όπως επισημάνθηκε προηγουμένως, από το 1991 κι έπειτα, η πυξίδα στη γεωστρατηγική της Αλβανίας δείχνει σαφώς προς τη Δύση (ΗΠΑ, Ε.Ε.), κάτι που αποτελεί πυλώνα της εξωτερικής της πολιτικής.

Το ζήτημα που είναι πιθανότερο να παρεμβαίνει και να υποδαυλίζει η Τουρκία είναι το τσάμικο μέσω του μικρού ακροδεξιού κόμματος PDIU.

Τσάμηδες

Οι Τσάμηδες διεκδικούν από την Ελλάδα να τους αναγνωρίσει τα δικαιώματα ιδιοκτησίας και να παραδεχτεί την εθνοκάθαρση της κοινοτητας τους. Ιστορικά οι Τσάμηδες ήταν μια αλβανόφωνη και μουσουλμανική κοινότητα που κατοικούσε στη σημερινή Θεσπρωτία.

Με τη λήξη της γερμανικής κατοχής, ο ΕΔΕΣ και το ελληνικό κράτος εκδιώξε βίαια και μαζικά τους Τσάμηδες από την ελληνική επικράτεια λόγω της δωσίλογης δράσης και συνεργασίας των τελευταίαων με τους Ιταλούς και Γερμανούς κατακτητές. Τις δύο δεκαετίες που προηγήθηκαν του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου, η μεινονότητα των Τσαμηδων είχε υποστεί συστηματική καταπίεση απο το ελληνικό κράτος και ειδικότερα από τη μεταξική δικτατορία. Στην ιστορική προσέγγιση του θέματος, παραδοσιακά και οι δύο πλευρές ακολουθούν την τακτική της «μισής αλήθειας», αυτής που ευθυγραμμίζεται καλύτερα με την εθνική αφήγηση.

Πίσω στο σήμερα, εντός Αλβανίας το ζήτημα προωθείται κυρίως από το κόμμα των Τσάμηδων, το συγκυβερνών PDIU. Οι Τσάμηδες επειδή δεν έχουν στα χέρια τους επίσημους τίτλους ιδιοκτησίας, απαιτούν με επιτακτικό τρόπο από το αλβανικό κράτος να διευθετήσει το θέμα τους. Η τακτική της Αθήνας, ως προς το τσάμικο, απορρίπτει την ύπαρξη του ζητήματος ως «non issue», προκείμενου να αποτρέψει εξ αρχής να μπει στη διμερή ατζέντα διαλόγου σχετική διεκδίκηση. Η τακτική της Αλβανίας αποσκοπεί στο «όσα περισσότερα ζητήσω, τόσο περισσότερα θα πάρω» αλλά και ιδανικά στη δημιουργία ενός διπλωματικού αντίβαρου στις διεκδικήσεις της ελληνικής μεινότητας.

Εκτίμηση του γράφοντος είναι ότι η επίκληση στο τσάμικο από την αλβανική κυβέρνηση, παρά την έντονη δραστηριότητα και προβολή του PDIU, έχει πρωτίστως εσωτερική πολιτική σκοπιμότητα ενόψει μάλιστα και των επερχόμενων εκλογών το καλοκαίρι.

Κόσοβο, Νόμος περί εμπόλεμου

Η Ελλάδα μαζί με την Κυπρο, την Ισπανία, τη Ρουμανία και τη Σλοβακία είναι οι μόνες χώρες της Ε.Ε. που δεν εχουν αναγνωρίσει το Κόσοβο ως ανεξάρτητο κράτος. Παρόλαυτά, η Αθήνα υποστηρίζει τη συμμετοχή του νεοσύστατου κράτους σε διεθνείς οργανισμούς, ενώ παράλληλα προωθούνται και οικονομικές σχέσεις με την Πρίστινα. Η αρνηση της Ελλάδας να αναγνωρίσει το Κόσσοβο αποδίδεται στην παραδοσιακή φιλία της με τη Σερβία, ωστόσο αρκετοί αναλύτες θεωρούν πολύ πιθανή τη στροφή της ελληνικής διπλωματίας στο συγκεκριμένο ζήτημα. Αναμφίβολα η αναγνώριση του Κοσόβου, για την Ελλάδα συνιστά ένα ισχυρό χαρτί στις διαπραγματεύσεις με την Αλβανία, συνεπώς η Αθήνα πρέπει να θεσει σε προτεραιότητα το δικό της συμφέρον και δευτερεύοντως της προσδοκίες της Σερβίας. Εξάλλου η Σερβία παρά τη διαχρονική θερμή ελληνική υποστηριξη, αναγνώρισε τα Σκόπια ως Μακεδονία.

Αναφορικά με το Νόμο περι εμπόλεμου μεταξύ των δύο χώρων, προκειται για ένα ζήτημα πρωτίστως γραφειοκρατικό με έντονη ωστόσο συμβολική διάσταση για τους Αλβανούς. Προκειται για ένα βασιλικό διάταγμα του 1940, το οποίο αφαιρέθηκε από την κυβέρνηση του Α. Παπανδρέου το 1987, αλλά τα Τίρανα ζητούν να καταργηθεί με ψήφισμα της ελληνικής Βουλής ώστε να λάβει ισχύ Νόμου.

Επιπλέον, μεταξυ των δύο γειτόνων -σε δέυτερο πλάνο- υπάρχουν κι άλλες εκκρεμότητες, όπως είναι το αίτημα της Αθήνας για την ανέγερση πολεμικών νεκροταφείων στην Αλβανία για την ταφή των νεκρών του ελληνο-ιταλικού πολέμου, η διδασκαλία των Αλβανών μεταναστών στην Ελλαδα της μητρικης τους γλώσσας, και η ορθή αναγραφή των τοπονυμίων.

Συμπερασματικά, οι διπλωματικές διαφορές Αλβανίας-Ελλάδας, που επι του παρόντος είναι σε τροχία επίλυσης, μοιάζουν περισσότερο με ένα μεγάλο παζάρι, όπου η κάθε πλευρά προσφέρει και ζητάει ανταλλάγματα, μια κατάσταση που προσδίδει de facto θετικό πρόσημο στις διμερείς σχέσεις των δύο χωρών.

Στις διεθνεις σχέσεις οι διενέξεις, αργά η γρήγορα, μοιραία καταλήγουν στη ζυγαριά του ρεαλισμού και του ωφελιμισμού. Χωρίς να αποκλείονται οι εξαιρέσεις στην ιστορία, τα πάθη, οι υπερβολές, τα ρητορικα πυροτεχνήματα φυσιολογικά υποχωρούν, για να επικρατήσει τελικά ο ορθολογισμός ή …ο κυνισμός, με γνώμονα το μεγαλύτερο δυνατό όφελος ή το «μικρότερο κακό» για την κάθε πλευρά.

Με όποιους όρους κι αν περιγράφεται το διαπραγματευτικό στάτους απο τους θεσμικούς φορείς «συμφωνία πακέτο», «πολιτική μικρών βημάτων», κ.α., το κύριο ζητούμενο είναι να καμφθεί εκατέρωθεν η καχυποψια που διαχρονικά χαρακτηρίζει τις σχέσεις των δυο κρατών.

Θωμάς Ρούτσης

Πηγή: foreign-politics.com/himara.gr