Τι κρύβεται πίσω από την σπουδή για λύση του κυπριακού την παρούσα περίοδο;

Του Ανδρέα Ματζάκου*

Η Κυπριακή Δημοκρατία παραμένει πολιτικά και γεωγραφικά διαιρεμένη μετά την τουρκική εισβολή στο νησί το 1974. Από το 1999 και μετά, έγιναν διπλωματικές προσπάθειες για λύση αυτού που ονομάστηκε “κυπριακό πρόβλημα” στο πλαίσιο μιας δικοινοτικής ομοσπονδίας, χωρίς αποτέλεσμα όμως.

Η αξία της Κύπρου λόγω της γεωγραφικής της θέσεως στην λεκάνη της νοτιοανατολικής Μεσογείου, διαμόρφωσε και την μοίρα της, να είναι δηλαδή στο επίκεντρο του ανταγωνισμού για τον έλεγχο της περιοχής. Αυτή η αξία πολλαπλασιάστηκε μετά την ανακάλυψη σημαντικών κοιτασμάτων φυσικού αερίου, εντός των Αποκλειστικών Οικονομικών Ζωνών (ΑΟΖ) του Ισραήλ, της Αιγύπτου και της Κύπρου. Όμως τα τελευταία δυο χρόνια παρατηρείται μια εντονότερη κινητικότητα για την λύση του κυπριακού, η οποία κορυφώθηκε τον περασμένο Νοέμβριο, με τις συνομιλίες μεταξύ των δύο κοινοτήτων παρουσία και του ΟΗΕ στο Mont Peleren της Ελβετίας. Και παρ’ ότι οι συνομιλίες τελείωσαν στις 22 Νοεμβρίου χωρίς αποτέλεσμα λόγω διαφωνιών στο εδαφικό και στις εγγυήσεις, θα συνεχιστούν από 12 Ιανουαρίου του 2017.

Γεννάται λοιπόν το ερώτημα γιατί ξαφνικά επιταχύνθηκαν οι διαδικασίες για την επίλυση του κυπριακού; Τι διαφορετικό προέκυψε στην παρούσα φάση που να δικαιολογεί σπουδή για την λύση του;

Η θέση που εκφράζει το άρθρο είναι ότι πίσω από την επιτάχυνση των διαδικασιών για την εξεύρεση λύσεως, ευρίσκεται η εκμετάλλευση των κοιτασμάτων του φυσικού αερίου του Ισραήλ και της Κύπρου, στην οποία εμπλέκονται εκτός από τα κράτη και μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες. Αρχικά στο άρθρο θα παρατεθούν στοιχεία για τα κοιτάσματα Tamar-Leviathan του Ισραήλ και Αφροδίτη της Κύπρου. Στη συνέχεια θα εξετασθούν βασικές προϋποθέσεις που πρέπει να πληρούνται ώστε εταιρείες να επενδύσουν για την εκμετάλλευση των κοιτασμάτων του φυσικού αερίου και θα παρουσιαστούν οι παράγοντες που συμβάλλουν στην επιτάχυνση των διαδικασιών για λύση του προβλήματος. Τέλος θα αναλυθεί γιατί θα πρέπει το κυπριακό να έχει λυθεί προ της εκμεταλλεύσεως των κοιτασμάτων και, το άρθρο θα κλείσει μ’ έναν σύντομο επίλογο. Το άρθρο δεν εξετάζει εάν καλώς ή κακώς επιταχύνεται η διαδικασία εξευρέσεως λύσεως, ούτε υπεισέρχεται σε κριτική της όποιας λύσεως συζητείται.

Τα κοιτάσματα Tamar και Leviathan του Ισραήλ

Μέχρι το 2000, το Ισραήλ δεν κατανάλωνε φυσικό αέριο για τις ενεργειακές του ανάγκες. Η κατανάλωση άρχισε σταδιακά από το 2003, όταν υπέγραψε συμφωνία για εισαγωγή φυσικού αερίου από την Αίγυπτο. Όμως οι ανακαλύψεις των κοιτασμάτων Tamar και Dalit το 2009 και του Leviathan το 2010 από την αμερικανική εταιρεία Noble Energy, δημιούργησαν τις προϋποθέσεις ώστε το Ισραήλ να μπορεί και να εξάγει φυσικό αέριο. (Χάρτης 1 – Κοιτάσματα Φυσικού Αερίου Κύπρου-Ισραήλ).

Σήμερα υπολογίζεται ότι το Ισραήλ διαθέτει αποθέματα 6,4 τρις κυβικά πόδια, που το καθιστούν δεύτερο στην Ανατολική Μεσόγειο μετά την Αίγυπτο. Η παραγωγή φυσικού αερίου από το κοίτασμα Tamar ξεκίνησε το 2013 και από αυτό, καλύπτονται όλες οι εσωτερικές ανάγκες του Ισραήλ. Η παραγωγή από το Leviathan αναμένεται να ξεκινήσει εντός των 4 επομένων ετών και αυτή να διατίθεται αποκλειστικά για εξαγωγές. Τα ποσοστά ιδιοκτησίας του Leviathan κατέχουν μια αμερικανική και τρεις ισραηλινές εταιρείες, ως εξής: Noble Energy 39,66%, Delek Drilling 22,67%, Avner 22,67% και Ratio το 15%.

Το Κοίτασμα Αφροδίτη της Κύπρου

Η αμερικανική εταιρεία Noble Energy ανεκάλυψε το κοίτασμα Αφροδίτη το 2011, στο οικόπεδο 12 της κυπριακής ΑΟΖ, στο οποίο εκτίμησε ότι περιέχει μεταξύ 5 και 8 τρις κυβικών ποδών φυσικού αερίου. Η Κύπρος έχει εκδηλώσει πρόθεση να εκμεταλλευτεί το κοίτασμα με προοπτική να αρχίσει εξαγωγές το 2019, αφού η εσωτερική αγορά είναι πολύ μικρή για να δικαιολογήσει την απαιτουμένη επένδυση για την εκμετάλλευση του κοιτάσματος.

Μέχρι σήμερα η Κύπρος εξαρτάται σε ποσοστό 95% από εισαγωγές πετρελαίου προκειμένου να καλύπτει τις ενεργειακές της ανάγκες.

Τα ποσοστά ιδιοκτησίας του κοιτάσματος Αφροδίτη κατέχουν οι ίδιες εταιρείες και του κοιτάσματος Leviathan, συν την British Gas Group (BG) η οποία έναντι 50 δισ. δολαρίων ενώθηκε με την Shell τον Ιούνιο του 2016, με τα εξής ποσοστά: Noble Energy 35%, BG (Shell) 35%, Delek Drilling 15% και Avner 15%.

Προϋποθέσεις για Επενδύσεις Εκμεταλλεύσεως Κοιτασμάτων Φυσικού Αερίου

Βασικό στοιχείο για την ανάπτυξη της οικονομίας ενός κράτους, είναι η εξασφάλιση πρώτων υλών για την παραγωγή ενεργείας. Τα τελευταία χρόνια, το φυσικό αέριο έχει εκθρονίσει από τις πρώτες ύλες τον άνθρακα και την πυρηνική ενέργεια, όχι μόνο διότι δεν ρυπαίνει την ατμόσφαιρα, αλλά και για λόγους ασφαλείας. Όμως απαιτούνται μεγάλες επενδύσεις για την εκμετάλλευση του, δηλαδή για την άντληση και μεταφορά φυσικού αερίου στις διεθνείς αγορές. Οι επενδύσεις αυτές αντισταθμίζονται με την ύπαρξη κάποιων προϋποθέσεων πριν την υπογραφή των απαραιτήτων συμβολαίων. Για την οικονομία του άρθρου θα αναφερθούν οι τρεις βασικότερες:

– Εξασφάλιση περιβάλλοντος ασφαλείας από κάθε εξωτερική απειλή, ιδίως τρομοκρατικών επιθέσεων, κατά των εγκαταστάσεων αντλήσεως και των αγωγών μεταφοράς του φυσικού αερίου, προκειμένου τα συμβόλαια να εξελιχθούν όπως έχει προβλεφθεί.

– Υπογραφή συμβολαίων μακράς διαρκείας, συνήθως 15-20 ετών, μεταξύ εταιρειών που αναλαμβάνουν την εκμετάλλευση των κοιτασμάτων και, κρατών ή εταιρειών που θα καταναλώσουν το φυσικό αέριο. Τέτοια συμβόλαια είναι απαραίτητα ώστε να συμπιέζονται προς τα κάτω οι τιμές φυσικού αερίου ανά κυβικό μέτρο και το προϊόν να είναι ανταγωνιστικό.

– Πολιτική σταθερότητα στα κράτη που διαθέτουν κοιτάσματα και ψήφιση καταλλήλου ρυθμιστικού νομοθετικού πλαισίου για τις επενδύσεις, εντός και μεταξύ των κρατών, πριν την υπογραφή Τελικών Επενδυτικών Συμφωνιών Χρηματοδοτήσεως (Final Investment Decision-FID).

Παράγοντες που Συμβάλλουν στην Εντατικοποίηση των προσπαθειών για Λύση του Κυπριακού την Παρούσα Περίοδο

Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) έχει συμφέρον να δει τα κοιτάσματα φυσικού αερίου από Κύπρο και Ισραήλ να διοχετεύονται στις αγορές της καθ’ όσον εισάγει το 70% του φυσικού αερίου που καταναλίσκει. Ο πρώτος εξαγωγέας φυσικού αερίου στην ΕΕ είναι η Ρωσία με μερίδιο που ανέρχεται στο 42%. Και ενώ οι εισαγωγές φυσικού αερίου δημιουργούν ενεργειακή αλληλεξάρτηση, Ρωσία και Ευρώπη διαφωνούν σε μια σειρά θεμάτων εξωτερικής πολιτικής όπως η σύνδεση Ουκρανίας με ΕΕ ή η αντιμετώπιση του πολέμου στην Συρία.

Οι ΗΠΑ, όπως είπε ο πρώην πρέσβυς τους στην Λευκωσία, John Koening, σε ομιλία του στην Κύπρο στις 14 Νοεμβρίου 2013, θεωρούν στην σημερινή παγκοσμιοποιημένη οικονομία την ενεργειακή ασφάλεια ίση με την εθνική τους ασφάλεια. Συνεπώς θα ήθελαν η Ευρώπη να απεξαρτηθεί από το φυσικό αέριο της Gazprom, επωφελούμενη από τα κοιτάσματα φυσικού αερίου της νοτιοανατολικής Μεσογείου. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσονται:

– Η συμφωνία ΗΠΑ-Ισραήλ για την δημιουργία ενός κοινού Κέντρου Ενεργειακής Ασφαλείας, το οποίο αναμένεται να ιδρυθεί εντός του 2017.

– Η εκτέλεση από το 2011 και μετά και κάθε χρόνο, της διακλαδικής ασκήσεως Noble Dina μεταξύ αεροναυτικών δυνάμεων του Ισραήλ, της Ελλάδας και των ΗΠΑ, στα νερά της Νοτιοανατολικής Μεσογείου. Την άσκηση καθιέρωσαν οι ΗΠΑ, το δε Ισραήλ, στις 19 Ιουλίου 2015, υπέγραψε με την Ελλάδα συμφωνία για την νομική κάλυψη στρατευμάτων που εκπαιδεύονται στις δυο χώρες (Status of Forces Agreement). Τέτοια συμφωνία το Ισραήλ διατηρεί μόνο με τις ΗΠΑ.

Ούτε οι ΗΠΑ, ούτε το Ισραήλ θα επιθυμούσαν να δουν το Ιράν να προλαβαίνει να συνάψει εμπορικές συμφωνίες με τα κράτη της Μέσης Ανατολής και την Τουρκία, εφ’ όσον επικρατήσει ειρήνη στην Συρία, προκειμένου να διοχετεύσει  δικό του φυσικό αέριο στις διεθνείς αγορές από τα τεράστια αποθέματα του κοιτάσματος South Pars που μοιράζεται με το Κατάρ.

Οι Ισραηλινές εταιρείες Delek Drilling και Avner, προκειμένου να προχωρήσουν στην εκμετάλλευση του Leviathan, ανακοίνωσαν στις 27 Νοεμβρίου, ότι έχουν δεσμευτεί με υπογραφή επιστολών για το δανεισμό 1,5 και 1,75 δις δολαρίων από ένα τραπεζικό consortium το οποίο ανήκει σε ποσοστό 50% στην τράπεζα HSBC συμφερόντων Αγγλίας και 50% στην τράπεζα J.P Morgan συμφερόντων ΗΠΑ. To FID, πρέπει να έχει υπογραφεί πριν την 20^ηΦεβρουαρίου 2017.

Γιατί προ της Εκμεταλλεύσεως Κοιτασμάτων Φυσικού Αερίου πρέπει να έχει προηγηθεί Λύση του Κυπριακού

Η Τουρκία δεν αναγνωρίζει ότι η Κυπριακή Δημοκρατία, εκπροσωπεί το σύνολο των κατοίκων της νήσου και συνεπώς δεν της αναγνωρίζει το δικαίωμα να υπογράφει συμφωνίες σχετικές με  τους ενεργειακούς πόρους της νήσου. Αυτό δημιουργεί τεράστια ανασφάλεια στις εταιρείες που έχουν ήδη εμπλακεί με το κοίτασμα Αφροδίτη, αφού αφήνει να πλανάται αμφιβολία ως προς το κατά πόσον οι όποιες συμφωνίες υπογραφούν θα είναι απολύτως νόμιμες. Λύση του Κυπριακού, θα έλυνε αυτό το μεγάλο πρόβλημα της πολιτικής ανασφάλειας.

Άλλωστε και οι ίδιες οι ηγεσίες Κύπρου και Ισραήλ το παραδέχθηκαν, όταν σε πρόσφατη συνάντηση τους στην Ιερουσαλήμ, στις 24 Ιουλίου του 2016, στο κοινό ανακοινωθέν που εξέδωσαν, κατέληγαν: “Χωρίς αμφιβολία και προκειμένου να προχωρήσει η κοινή εκμετάλλευση των ενεργειακών κοιτασμάτων της Ανατολικής Μεσογείου, θα πρέπει να λυθούν τα προβλήματα μεταξύ Κύπρου-Τουρκίας”.

Σε πρακτική βάση, για την μεταφορά του φυσικού αερίου από το Leviathan και την Αφροδίτη στις διεθνείς αγορές, θα πρέπει να υπογραφούν συμβόλαια για εξαγωγές. Και για να γίνουν εξαγωγές, υπάρχουν ασφαλώς πολλές λύσεις, με το φυσικό αέριο είτε σε αέρια μορφή, είτε σε υγρή. Ως δυο βασικότερες όμως, πρέπει να θεωρούνται εξαγωγές:

– Μέσω υποθαλασσίου αγωγού Ισραήλ-Τουρκίας και από εκεί, είτε στις αγορές της Ασίας, είτε της ΕΕ. Ο αγωγός αυτός θα διέρχεται από την ΑΟΖ της Κύπρου.

– Μέσω υποθαλασσίου αγωγού Ισραήλ-Κύπρου-Ελλάδας, ο ονομαζόμενος και East Mediterranean Pipeline, ο οποίος και πάλι θα διέρχεται από την ΑΟΖ, αλλά και το έδαφος της Κύπρου. (Χάρτης 2 – East Mediterranean Pipeline)

Μάλιστα ο East Med, που θα μεταφέρει μεταξύ 15 και 28 δισ. m3 ετησίως, έχει περιληφθεί στον Πίνακα των Σχεδίων Κοινού Ενδιαφέροντος της ΕΕ (Projects of Common Interest) για την περίοδο 2014-2020, γεγονός που αποδεικνύει, ότι το έργο αυτό ενδιαφέρει σοβαρά την ΕΕ.

Επίλογος

Η εκμετάλλευση των κοιτασμάτων φυσικού αερίου Αφροδίτη και Leviathan είναι σαφές ότι προσφέρει την δυνατότητα:

– Σε Κύπρο και Ισραήλ να γίνουν εξαγωγείς φυσικού αερίου και να αναπτύξουν την οικονομία τους, σε μια δύσκολη παγκοσμίως περίοδο.

– Στην ΕΕ απεξαρτήσεως σε μεγάλο βαθμό από το ρωσικό φυσικό αέριο.

– Στις ΗΠΑ να δουν την ρωσική οικονομία αν όχι να συρρικνώνεται, τουλάχιστον να μην ενισχύεται από πωλήσεις φυσικού αερίου σε κράτη της ΕΕ, την Τουρκία και το Ισραήλ.

Οι μεγάλες εταιρείες που ενεπλάκησαν στην εκμετάλλευση των κοιτασμάτων φυσικού αερίου, το έκαναν γιατί προσδοκούν κέρδη από αυτήν την διαδικασία. Εναπόκειται όμως στο Ισραήλ και την Κύπρο να εξασφαλίσουν ότι μέσα από το πλέγμα των οικονομικών συμφωνιών όχι μόνον δεν θίγονται, αλλά διασφαλίζονται τα ζωτικά εθνικά τους συμφέροντα. Η προάσπιση του εθνικού συμφέροντος από το οποίο εξαρτάται η επιβίωση του κράτους, δεν μπορεί να επισκιάζεται από καμία άλλη αναγκαιότητα.

* Ο Ανδρέας Ματζάκος είναι απόστρατος αξιωματικός του Στρατού Ξηράς, κάτοχος μεταπτυχιακού στις Διεθνείς Σχέσεις και Στρατηγικές Σπουδές. Είναι δόκιμος ερευνητής στον Τομέα Αμυντικών Θεμάτων του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων του Παντείου Πανεπιστημίου και μέλος του ΕΛΙΣΜΕ.

liberal.gr