ΤΙ ΓΙΝΕΤΑΙ ΣΤΟ ΑΦΓΑΝΙΣΤΑΝ;

Της Πωλίνας Άνιφτου, Αναλύτριας Ιράν, Κεντρικής Ασίας, Μ. Ανατολής

Και οι πλείστοι ακούμε για το Αφγανιστάν αυτές τις μέρες και ωρυόμαστε για την θέση των γυναικών αλλά και για τα ανθρώπινα δικαιώματα που καταπατούνται από τους Ταλιμπάν. Καταπατούνται όμως τα δικαιώματα των γυναικών και των κατοίκων μόνο από τους Ταλιμπάν; Υπάρχει ένα οχυρό δημοκρατίας στην μεγάλη χώρα της αρχαίας Βακτρίας; Ποιες οι διαμάχες, και γιατί σήμερα οι Ταλιμπάν αναλαμβάνουν την εξουσία;

Το Αφγανιστάν ήταν το ανατολικότερο τμήμα της Περσικής Αυτοκρατορίας κατά την τελευταία δυναστεία των Σασσανιδών πριν την κατάληψη και λύση της από τους Άραβες το 651 μ.χ., όπου πια η πρωτεύουσα δεν ήταν ούτε το Ισφαχάν, ούτε και η Τεχεράνη αλλά η Βαγδάτη (762 μ.χ.) απομονώνοντας τον περσικό χαρακτήρα της παλιάς αυτοκρατορίας. Ο δεύτερος Χαλίφας Ομάρ δεν ήθελε ιδιαίτερα τους Πέρσες, οι οποίοι όταν ασπάστηκαν τον Ισλαμισμό ακολούθησαν τον Άλι τον γαμπρό και εξάδελφο του Προφήτη Μοχάμεντ και πίστεψαν πως είναι ο συνεχιστής του και όχι οι χαλίφες, δημιουργώντας το Σηίτικο δόγμα του Ισλάμ που μέσα από την προστασία των 12 Ιμάμηδων των απογόνων του Μοχάμεντ, συνέχισαν τα πρότυπα της αρχαίας λατρείας των Περσών, δημιουργώντας ένα άτυπο Πάνθεο. Και ενώ οι Πέρσες βρίσκονταν κάτω από τους Άραβες και την Αμπάσικη δυναστεία (750 μ.χ.) , το ανατολικό τμήμα της Περσικής Αυτοκρατορίας διατηρούσε τον περσισμό του αφού και οι Άραβες χρησιμοποιούσαν τους δρόμους και την υποδομή των Περσών ώστε να δαμάσουν την όλη αυτοκρατορία, τις πολλές και διαφορετικές φυλές και παραδόσεις.

Η πιο πάνω ιστορική διαδρομή είναι ουσιώδης για να αντιληφθεί κανείς πως το Αφγανιστάν ήταν τμήμα του Ιράν και μάλιστα το τελευταίο του κομμάτι η Χεράτ στο νότιο- δυτικό μέρος δόθηκε στους Άγγλους που διοικούσαν το Αφγανιστάν μέχρι το 1919, με την Συμφωνία των Παρισίων μεταξύ Περσικής και Βρετανικής Αυτοκρατορίας μόλις το 1857, διαφυλάσσοντας μάλιστα το δικαίωμα στους Ιρανούς βάσει του άρθρου (7) να επεμβαίνουν στο Αφγανιστάν αν τα σύνορα ή τα συμφέροντα του Ιράν παραβιαστούν, οπότε σήμερα το Ιράν έχει ακόμα νομότυπα δικαίωμα επέμβασης στο Αφγανιστάν. Η τελευταία δυναστεία στο Αφγανιστάν των Barakzai (1826–1973) έπεσε 6 χρόνια πριν εκδιωχθεί ο Σάχης του Ιράν, και μάλιστα βάσει του δόγματος της Περιφέρειας της δεκαετίας του 1950 εκλήθη το Ισραήλ, το Ιράν, το Ιράκ και το Αφγανιστάν να ακολουθήσουν τα βήματα του Κεμάλ Ατατούρκ και οι μεν ισλαμικές χώρες μέσω των μοναρχιών να οδηγηθούν σε μοντέλα εκδυτικοποίησης μακριά από το Ισλάμ, και ο δε Γκουριόν στο Ισραήλ να δημιουργήσει ένα κράτος για Εβραίους, αλλά όχι θεοκρατικό. Οι πιο πάνω προσπάθειες απέτυχαν βέβαια γιατί το Ιράκ εκδίωξε τον βασιλιά το 1958, το Αφγανιστάν το 1973, το Λικούντ ανέβηκε στην εξουσία του Ισραήλ το 1977 και κινήθηκε κρατιστικά και θεοκρατικά, και ο Σάχης εκδιώχθηκε το 1979 από το Ιράν δια της Ισλαμικής Επανάστασης. Και όλα αυτά για να επιβεβαιώσουν ότι όλη η Μέση Ανατολή και η Ευρασία μέχρι και την εκδίωξη το 1992 της κομμουνιστικής κυβέρνησης Νατζιμπουλάχ στο Αφγανιστάν κινείτο στη σφαίρα του μη διαχωρισμού θρησκείας και κράτους, που μέχρι σήμερα υπάρχει με μόνη εξαίρεση το Ιράκ όπου αυτό έγινε κατορθωτό επί Σαντάμ Χουσείν, για λόγους ελέγχου αλλά και λόγω του ότι η Βαγδάτη αποτελούσε το κέντρο εμπορίου της περιοχής και ήτο πλούσια και της άμεσης σύνδεσής της σιδηροδρομικά με την Ευρώπη από τις αρχές του 1900 από όπου και επηρεαζόταν.

Οι Ταλιμπάν δε εμφανίστηκαν στις αρχές της δεκαετίας του 1990 στο νότιο Αφγανιστάν στην περιοχή της Κανταχάρ κοντά στα σύνορα του Πακιστάν, ώστε να κινηθούν εναντίον της κομουνιστικής κυβέρνησης και να ιδρύσουν ένα Ισλαμικό Εμιράτο στα πρότυπα της Σαουδικής Αραβίας. Οι κακές γλώσσες λένε πως οι Ταλιμπάν ήταν και παραμένουν δημιούργημα των Μυστικών Υπηρεσιών του Πακιστάν που την δεκαετία του 1980 για να ανατρέψουν την προέλαση της ΕΣΣΔ δημιούργησαν την Συμμαχία ΗΠΑ- Σαουδικής Αραβίας- Πακιστάν, εκπαίδευσαν τους Παστούν που κατά κύριο λόγο βρίσκονται στα νότια σύνορα του Αφγανιστάν ώστε να ελέγξουν την χώρα. Από την άλλη οι Ταλιμπάν δεν έτυχαν υποστήριξης από το Ιράν του Χομεϊνί, που τους θεωρούσε βίαιους και όργανα των ΗΠΑ που ήθελαν επίσης την πτώση της Ισλαμικής Κυβέρνησης στην Τεχεράνη και που μαζί με την Σαουδική Αραβία σπόνσαραν τον Σαντάμ Χουσεΐν τον Σεπτέμβριο 1980 ώστε να επιτεθεί στο Ιράν.

Οι Ταλιμπάν πήραν το όνομα τους από την λέξη Ταλίμπ που σημαίνει στα παστούν και στα αραβικά φοιτητής- μαθητής. Ήταν όλοι τους οι πρώτοι Ταλιμπάν φοιτητές και δάσκαλοι του Κορανίου στην περιοχή της Κανταχάρ (σύνορα με Πακιστάν), που δίδασκαν στα Ισλαμικά σχολεία που υπάρχουν μέχρι σήμερα τα μαντράσσα. Ζούσαν με φάτουες (fatwas) δηλαδή διαταγές της θρησκευτικής αρχής και ερμήνευσαν την Σαρία όπως το Σαλάφικο Ισλάμ στα μέτρα της Σαουδικής Αραβίας και του Ουαχαμπισμού. Δεν είναι μόνο οι γυναίκες, αλλά και τα παιδιά, και οι άντρες που έπρεπε να ορίζουν την ζωή τους με θρησκευτικούς νόμους. Σε αντίθεση με το Ιράν που με την Ισλαμική Επανάσταση εφάρμοσε την Σαρία δυναμικά και με ευελιξία λόγω της διαφοράς της Περσικής κουλτούρας και του Σηισμού από τους λοιπούς Μουσουλμάνους. Οι φοιτητές και οι δάσκαλοι αυτοί που εξεγέρθηκαν το 1990 ήδη από τις απαρχές του 1900 ζητούσαν ένα Ισλαμικό Κράτος. Εμφανίστηκαν όπως οι σημερινοί νέο- Ταλιμπάν για τους οποίους μιλάμε, το ίδιο βίαιοι αλλά θεωρούσαν τους εαυτούς τους ως αμφισβητίες του καθεστώτος, του συστήματος, του κομμουνισμού, του καπιταλισμού και ως εφαρμοστές του Ισλάμ. Η πορεία τους ως τον εμφύλιο (1992- 1996) είχε γίνει αποδεχτή όχι μόνο από τους Παστούν αλλά και από μειονότητες που τους έβλεπαν ως κοινωνικούς απελευθερωτές και τους στήριξαν. Η πραγματική εικόνα διαφάνηκε το 1997 μετά το τέλος του Εμφυλίου πολέμου όπου πια οι Παστούν κυνήγησαν, σκότωσαν και προσπάθησαν να εξαλείψουν τις Σιήτικες και άλλες μειονότητες στο Αφγανιστάν που μέχρι τώρα πολεμούν.

Η αμερικάνικη επέμβαση το 2001 με πρόσχημα την επίθεση στους δίδυμους πύργους και η συνάντηση στην Βόννη το 2001 οδήγησαν με βία τους Παστούν εκτός Καμπούλ, την κυβέρνηση του Παστούν καταγόμενου Καζάι (2001- 2014) να περιλαμβάνει άτομα από μειονότητες και μη- Παστούν, αλλά και το 2008 οι ΗΠΑ να κάνουν το μεγάλο λάθος θέλοντας να διασκορπίσουν τις δυνάμεις των Παστούν, να προχωρήσουν σε μετακινήσεις πληθυσμών. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα σήμερα οι Παστούν να βρίσκονται παντού, και λόγω θρησκείας, γλώσσας, παράδοσης αλλά και της υποκίνησης από το Πακιστάν να είναι οργανωμένοι, ένοπλοι και να καταλαμβάνουν όλες τις πόλεις εύκολα αφού είχαν παντού δικό τους πληθυσμό, μετά την απόφαση αποχώρησης των ΗΠΑ.

Οι δε ΗΠΑ μετά την υπογραφή των Abraham Accords τον Αύγουστο 2020 και την ομαλοποίηση των σχέσεων των Αραβικών μοναρχιών με το Ισραήλ, επιχειρούν να σταματήσει την προέλαση της Κίνας και του Ιράν στην Μεσόγειο. Η 25ης Συμφωνία Ιράν και Κίνας αποτελεί την μεγαλύτερη επένδυση στο Βόρειο Ημισφαίριο με 440 δις δολάρια και καλύπτει μια περιοχή από την Σανγκάη μέχρι την Βηρυτό. Οι δύο χώρες προορίζουν το λιμάνι της Βηρυτού να αποτελέσει την έξοδο τους στην Μεσόγειο, ιδού και γιατί καταστράφηκε το λιμάνι και πια απειλείται και η ασφάλειά του το καλοκαίρι του 2020. Τα Abraham Accords δημιουργούν μια νέα αγορά και νέα δεδομένα στην ασφάλεια και τις στρατιωτικές επιχειρήσεις από τον Περσικό Κόλπο και την συμμετοχή των ΗΑΕ μέχρι το Γιβραλτάρ με την ομαλοποίηση των σχέσεων Ισραήλ και Μαρόκου. Ως εκ τούτου οι ΗΠΑ που σήμερα αποχωρούν από το Αφγανιστάν και επιθυμούν να αποχωρήσουν και από το Ιράκ επιστρέφουν στο έδαφός τους περίπου 350.000 στρατό ο οποίος ήταν πολυδάπανος αλλά βοήθησε εξαιρετικά την οικονομία των ΗΠΑ. Έτσι η αμυντική βιομηχανία, οι βιομηχανίες προϊόντων, φαγητού, ποτών, ρούχων, οχημάτων από το 2001 πλουτίζουν συντηρώντας τον Αμερικάνικο στρατό στην Ευρασία. Πια οι ΗΠΑ αφήνουν στο πόδι τους τα «παιδιά» τους και την τύχη των συμμάχων τους στα χέρια τους, και επιστρέφουν πίσω να μειώσουν το κόστος της εξωτερικής πολιτικής και να διαχειριστούν την κατάσταση με λιγότερη παρουσία. Έτσι στο Ισραήλ αποχώρησε ο εθνικιστής Νετανιάχου και ο νέος Πρωθυπουργός με την συμμετοχή στην συγκυβέρνηση ενός αραβικού κόμματος πλησιάζει τους Άραβες και τους Παλαιστινίους του Αραφάτ, ο Μοχάμεντ Μπιν Σαλμάν μαθαίνει να επιβιώνει στην Σαουδική Αραβία και η Τουρκία καλείται να καλύψει διαμέσου του Τουρκικού τόξου (Τουρκία- Αζερμπαϊτζάν- Πακιστάν) τα νώτα της Ουάσιγκτον στο Αφγανιστάν όπου ποτέ δεν αντιμετώπισε καμία πραγματική απειλή από τους Ταλιμπάν σήμερα.

Όλες οι αλλαγές στο Αφγανιστάν σήμερα υποδηλώνουν πως η Ευρασία είναι η καρδιά των γεγονότων, μπορεί η Κίνα και η Ρωσία να αναπτύσσονται, το Ιράν να εστιάζει στην πολιτιστική διπλωματία στην Κεντρική Ασία, όμως ο άξονας συνεργασίας Σαουδικής Αραβίας- ΗΠΑ που δεν άφησε το Σηίτικο Ισλάμ και το Ιράν να εμπλακούν στις πρώην χώρες της ΕΣΣΔ, κινείται στη δημιουργία ενός Ισλαμικού Εμιράτου που στόχο έχει την διαφύλαξη των συμφερόντων των ΗΠΑ. Οι Ταλιμπάν υπήρξαν μορφές αμφιλεγόμενες όσον αφορά τις κινήσεις τους, στο μακρινό 1998 δολοφόνησαν 11 Ιρανούς διπλωμάτες με εντολές των ΗΠΑ, πέρσι το 2020 σκότωσαν με αντιαεροπορικά πυρά τον Μάικλ Ντ’ Αντρέα σχεδιαστή της δολοφονίας Σολειμανί σε συμφωνία με το Ιράν. Και ενώ σήμερα η Ρωσία είναι απρόθυμη να αναγνωρίσει την όποια αλλαγή στο Αφγανιστάν, η Κίνα ζητά να μην διαταραχθούν τα συμφέροντα της στην χώρα, το Ιράν ανοίγει πολιτιστικά κέντρα στη Χεράτ και η Τουρκία μαζί με το Πακιστάν στέκονται άξονες στήριξης των συμφερόντων των ΗΠΑ, που φυγάδευσαν τον Αφγανό Πρόεδρο Γκάανι στα ΗΑΕ υπό την διεθνή ανθρωπιστική αιγίδα, πράγμα που προκαλεί μιας και ο Γκάανι δυστυχώς δεν διαφύλαξε τίποτα από την δημοκρατία, τις αρχαιότητες και τηνιστορία της χώρας του.