Πώς επηρεάζει τις ισορροπίες στην αν. Μεσόγειο η διαμεσολάβηση της Τουρκίας μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας; Μπορούν Ελλάδα και Κύπρος να επωφεληθούν από μια ήπια τουρκική εξωτερική πολιτική;
Η ρωσική εισβολή και ο πόλεμος που μαίνεται στην Oυκρανία από την 24η Φεβρουαρίου έχει αλλάξει μέσα σε ένα σύντομο χρονικό διάστημα τα ευρύτερα αμυντικά, γεωπολιτικά και οικονομικά δεδομένα στην Ευρώπη και τον κόσμο. Σταθερές δεκαετιών στο πεδίο της εξωτερικής πολιτικής, της άμυνας και της ασφάλειας έχουν κλονιστεί, «κόκκινες γραμμές» έχουν αρθεί και πολλοί αναλυτές κάνουν λόγο για την είσοδο σε μια νέα εποχή. Μέσα σε ένα τέτοιο διεθνές περιβάλλον που κυριολεκτικά «βράζει» και η Τουρκία δείχνει να αναθεωρεί την εξωτερική της πολιτική.
Υπό τη σκιά μιας βαθιάς οικονομικής κρίσης και μετά από μια περίοδο όξυνσης στην περιοχή της αν. Μεσογείου, η Τουρκία εμφανίζεται πλέον πιο διαλλακτική, «ισορροπίστρια» και «διαμεσολαβήτρια», όπως την έχουν χαρακτηρίσει τελευταία γερμανικά ΜΜΕ – αναγκαίος νατοϊκός εταίρος που μπορεί να φέρει στο ίδιο τραπέζι Μόσχα και Κίεβο. Αυτός ο νέος ρόλος που φαίνεται να διεκδικεί η Τουρκία και οι ευρύτερες συνέπειες από την ανατολική Μεσόγειο μέχρι τη Μαύρη Θάλασσα αποτέλεσαν αντικείμενο πρόσφατης διαδικτυακής εκδήλωσης του ιδρύματος German Marshall Fund of The United States (GMFUS) σε συνεργασία με το πρόγραμμα Med Dialogues υπό την αιγίδα του Ιταλικού υπουργείου Εξωτερικών.
Μια πιο μετριοπαθής Άγκυρα εξ ανάγκης
Ίαν Λέσερ, αντιπρόεδρος και εκτελεστικός διευθυντής του GMFUS
Τη στάση της Τουρκίας στην αν. Μεσόγειο υπό την επίδραση του Ουκρανικού αναλύει στην DW ο Ίαν Λέσερ, αντιπρόεδρος και εκτελεστικός διευθυντής του Ιδρύματος GMFUS: «Πιστεύω ότι η Άγκυρα θέλει να εμφανιστεί πιο μετριοπαθής σε σχέση με την διεκδικητική στάση της τα προηγούμενα χρόνια. Αυτό αφορά τόσο τη Μεσόγειο όσο και την αν. Μεσόγειο ειδικότερα. Εκτιμώ ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία είναι αυτός που έχει φέρει την Τουρκία σε μια πιο δύσκολη θέση, ούτως ώστε να μην είναι πια βιώσιμη μια στάση που προκαλεί άγχος στους νατοϊκούς της εταίρους, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας και των ΗΠΑ».
O Aμερικανός ειδικός υπογραμμίζει την ιδιαίτερη γεωστρατηγική θέση της Τουρκίας από την αν. Μεσόγειο μέχρι τη Μαύρη Θάλασσα και τον Καύκασο, τις στενές επαφές με τη Ρωσία αλλά και την Ουκρανία και άρα τη σημασία της για την ασφάλεια στην ευρύτερη περιοχή. Όλα αυτά συνθέτουν ένα σύνολο παραγόντων που αναβαθμίζουν εκ των πραγμάτων τον ρόλο της εντός του ΝΑΤΟ τη δεδομένη στιγμή. «Δεν πιστεύω ωστόσο ότι οι υφέρπουσες εντάσεις στην αν. Μεσόγειο μπορούν εύκολα να επιλυθούν. Προϋπήρχαν εδώ και πάρα πολλά χρόνια» σημειώνει. «Εάν όμως η Τουρκία συνεχίσει να ανησυχεί απέναντι σε μια ολοένα πιο επιθετική Ρωσία και βλέποντας αστάθεια στα σύνορά της, πιστεύω ότι θα μπορούσε να έρθει σε μια πιο στενή σχέση με το ΝΑΤΟ. Δεν θα είναι μια εύκολη σχέση. Ποτέ δεν ήταν εύκολη. Αλλά ίσως να μην χαρακτηρίζεται από την ίδια ένταση που την χαρακτήρισε τα τελευταία χρόνια». Άλλωστε, όπως υπενθυμίζει, και στο παρελθόν υπήρξαν αντίστοιχες περίοδοι προσέγγισης και στενότερων σχέσεων με γείτονες-νατοϊκούς εταίρους, όπως η Ελλάδα.
Για τον ίδιο πάντως, ο πρόεδρος Ερντογάν εξακολουθεί να οραματίζεται μια πιο «ανεξάρτητη» Τουρκία στη διεθνή σκακιέρα, ωστόσο αυτό φαντάζει δύσκολα υλοποιήσιμο μέσα σε ένα κόσμο που γίνεται όλο και πιο ασταθής.
Κύπρος 1974 – Ουκρανία 2022;
H «πόλη-φάντασμα» των Βαρωσίων
Στο ερώτημα κατά πόσο μπορεί κανείς να συγκρίνει την ρωσική εισβολή στην Ουκρανία με την τουρκική εισβολή στην Κύπρο το 1974, ο Ίαν Λέσερ εκτιμά: «Θα ήμουν πολύ προσεκτικός στο να κάνω πολλούς παραλληλισμούς. Σε ένα πολύ βασικό επίπεδο υπάρχουν κάποιες ομοιότητες αναφορικά με την προσβολή της εθνικής κυριαρχίας και της εδαφικής ακεραιότητας. Αλλά λίγο πολύ εκεί τελειώνουν και οι ομοιότητες». Ένα όμως στοιχείο που είναι κοινό έχει να κάνει με το ότι η Τουρκία υπέφερε από κυρώσεις, ειδικά από τις ΗΠΑ για πάρα πολλά χρόνια μετά. Οι διεθνείς κυρώσεις μπορούν να διαρκέσουν επί μακρόν με πολυεπίπεδες, δυσμενείς επιπτώσεις.
Γεγονός είναι ότι οι ρωσικές ενέργειες στην Ουκρανία, από την προσάρτηση της Κριμαίας το 2014 μέχρι τον ρωσικό επιθετικό πόλεμο του 2022, οδηγούν πολλούς αναλυτές να κάνουν λόγο για το τέλος της διπλωματίας και του διεθνούς δικαίου και την απαρχή μιας νέας εποχής -στην ουσία πολύ παλιά- , όπου επικρατεί η δημιουργία τετελεσμένων με χρήση στρατιωτικής βίας. O Ίαν Λέσερ έχει αντίθετη άποψη. Θεωρεί ότι το «σοκ της ρωσικής εισβολής» και η «τεραστίων διαστάσεων καταπάτηση της ουκρανικής εδαφικής ακεραιότητας» οδηγούν πολλά κράτη, άρα και τα κράτη της αν. Μεσογείου, να αναθεωρήσουν τη στάση της τους για τη σημασία των εθνικών συνόρων και του διεθνούς δικαίου ως μέσου διασφάλισης της εδαφικής ακεραιότητας.
Τέλος ως προς τη δημιουργία νέων ενεργειακών οδών ή την αναβίωση πρότζεκτ που έχουν παγώσει στην περιοχή της αν. Μεσογείου ως συνέπεια του πολέμου στην Ουκρανία, ο Ίαν Λέσερ θεωρεί ότι κάτι τέτοιο είναι πιθανό «αν λάβει κανείς υπόψιν την αύξηση των τιμών ενέργειας καθώς και την ανησυχία για την ενεργειακή ασφάλεια». Τονίζει ωστόσο ότι αντίστοιχα πρότζεκτ «που μπορεί να βγουν και πάλι από το συρτάρι» θα πρέπει να είναι και «αξιόπιστα και ελκυστικά από εμπορική άποψη». Εκτιμά μάλιστα ότι οι χώρες της περιοχής θα πρέπει να εστιάσουν στην «περιφερειακή συνεργασία» ρίχοντας το βάρος περισσότερο στις ανανεώσιμες πηγές παρά στα ορυκτά καύσιμα.
Δήμητρα Κυρανούδη, Bερολίνο
DW
