Του Αλκη Καλλιαντζίδη, Οικονομολόγου, [email protected] www.kalkis.eu
Η αλαζονεία του Ερντογάν είναι πια γνωστή παγκοσμίως από αυτά που έχει κατά καιρούς πει, από τον τρόπο
που τα εκφράζει και τη φίμωση του αντιλόγου προς αυτόν που επιβάλει με τις ανανεούμενες προφυλακίσεις. Όμως το πώς λειτουργεί η παγκοσμιοποιημένη οικονομία δεν έχει σχέση με τα «οικονομικά του Ερντογάν», δηλαδή τα Erdoganomics. Ιδιαίτερα σήμερα με την παγκόσμια πανδημία του κορωναϊού που μας προορίζει μια βίαιη ύφεση, με εκατόμβη χρεοκοπημένων επιχειρήσεων, με μαζική ανεργία και με φτωχοποίηση των πιο ευάλωτων πληθυσμών του πλανήτη, άρα και των Τούρκων.
Είτε συμφωνεί είτε διαφωνεί ο Ερντογάν με τον τρόπο λειτουργίας της παγκόσμιας οικονομίας μέσα στην οποία 
λειτουργεί μέχρι σήμερα και η τουρκική, αυτό είναι μια σκληρή πραγματικότητα για τον ίδιο, εξ ου και οι συνεχιζόμενες υποτιμήσεις της τουρκικής λίρας. Το 2011 το 1 ευρώ ανταλλάσσονταν με 2,25 λίρες Τουρκίας. Στις 21-5-2020 1 ευρώ ήταν ίσο με 7,33 λίρες. Θεωρείται δε πια έκδηλη η αφέλειά του ότι αυτός θα εφαρμόσει νταηλίδικα στη χώρα του τα δικά του οικονομικά, δηλαδή αυτά που επιδοκιμάζει το Κοράνι, το οποίο δεν αποδέχεται τα επιτόκια και τους τόκους των παγκόσμιων αγορών Κεφαλαίου. Και παρά την τόσο ευνοϊκή συναλλαγματική εξέλιξη για τους αλλοδαπούς τουρίστες, η Τουρκία θα παλέψει για να σώσει τον τουρισμό της, λόγω της ανορθόδοξης πολιτικής της και του κορωναϊού. Αυτό αποκαλύπτει στο άρθρο της η έγκυρη ανταποκρίτρια στην Κωνσταντινούπολη, Marie Jégo, του ηλεκτρονικού Le Monde, στις 22-5-2020, με τίτλο : «Κορωναϊος : στην Τουρκία, να σωθεί ο τουρισμός πάνω απ ‘όλα» (Coronavirus : en Turquie, sauver le tourisme avant tout).
Η πτώση της βιομηχανικής παραγωγής, η αύξηση της ανεργίας, η υποτίμηση του νομίσματος, οι επιπτώσεις του Covid-19 διακινδυνεύουν να θέσουν την Τουρκία σε μια οδυνηρή ύφεση το 2020. Ο αναπτυξιακός στόχος της κυβέρνησης, 5%, είναι ήδη εκτός πραγματικότητας. Οι διαβεβαιώσεις του 
Υπουργού Οικονομίας, του Berat Albayrak, ο οποίος είναι και γαμπρός του Ερντογάν, βέβαιου ότι «η τουρκική οικονομία θα ξεπεράσει τις δυσκολίες με ελάχιστη ζημιά και σε σύντομο χρονικό διάστημα», αποδείχθηκαν μάταιες να πείσουν. Για το 2020, το 
Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) προβλέπει μείωση κατά 5% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος (ΑΕΠ) και ποσοστό ανεργίας 17,2% (έναντι 14,7% το Φεβρουάριο 2020). Εκτιμώντας ότι η πανδημία είναι «υπό έλεγχο», η κυβέρνηση θέλει να αναζωογονήσει την οικονομική δραστηριότητα το συντομότερο δυνατό, με το άνοιγμα της τουρκικής οικονομίας να πραγματοποιείται σταδιακά, ξεκινώντας από τα τέλη Μαΐου, λίγο μετά το Ραμαζάνι. Πάνω απ’όλα πρέπει να 
σωθεί ο κλάδος του τουρισμού που πλήττεται περισσότερο. Στην Κωνσταντινούπολη, μεγάλο εμπορικό και τουριστικό κέντρο, το Μεγάλο Παζάρι, που έκλεισε από τις 23 Μαρτίου 2020, θα ανοίξει ξανά την 1η Ιουνίου.
Στις παραλίες, οι Τούρκοι ξενοδόχοι είναι στις μαύρες τους. «Η σεζόν έχει χαθεί», λέει ο Omer Alkan, ιδιοκτήτης δύο ξενοδοχείων στο Fethiye, μια τουριστική πόλη στις ακτές της Μεσογείου. «Όλες οι κρατήσεις μας έχουν ακυρωθεί ή μετατεθεί για το φθινόπωρο. Εάν δεν αποκατασταθούν οι αεροπορικές 
συγκοινωνίες, η επίπτωση θα είναι σκληρή. Ως επί το πλείστον, η πελατεία μου είναι βρετανική, ο τοπικός τουρισμός δεν θα είναι αρκετός για να αντισταθμίσει τις απώλειές μου», πρόσθεσε, τηλεφωνικά στην Marie Jégo, ο διευθυντής του ξενοδοχείου.
Ένα σχέδιο ανάκαμψης συνολικού ύψους 26,5 δισεκατομμυρίων ευρώ έχει εξαγγελθεί
Για να προσελκύσει τους παραθεριστές, το Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού έχει θεσπίσει ένα 
πρόγραμμα πιστοποίησης, το οποίο υποτίθεται ότι εγγυάται τη συμμόρφωση με τους κανόνες υγιεινής και τα μέτρα εμπόδια στα θέρετρα διακοπών. Στα ξενοδοχεία, ο αριθμός των πελατών θα είναι περιορισμένος. «Από τα 100 διαθέσιμα κρεβάτια, θα μου επιτρέπεται να νοικιάζω μόνο τα 60», λέει ο Alkan.
Όχι μόνο οι τουριστικές εισπράξεις δεν θα είναι φέτος οι αναμενόμενες, αλλά απειλούνται και οι θέσεις εργασίας που προσφέρουν. Δηλαδή οι 600.000 οι νόμιμες και οι διπλάσιες αν λάβουμε υπόψη μας τις αδήλωτες θέσεις εργασίας. Επισήμως, 4,39 εκατομμύρια άνθρωποι είναι άνεργοι στην Τουρκία. Σύμφωνα με στοιχεία που δημοσιεύθηκαν τον Μάρτιο 2020 από το Εθνικό Ινστιτούτο Στατιστικής, ο αριθμός αυτός παραλείπει 2,5 εκατομμύρια ανθρώπους που δεν αναζητούν ενεργά εργασία, αλλά θα ήταν «έτοιμοι να εργαστούν», εάν προκύψει η ευκαιρία.
Η μεταποιητική βιομηχανία, ένας άλλος σημαντικός πάροχος θέσεων εργασίας, επηρεάζεται επίσης. Ο κλάδος της κλωστοϋφαντουργίας υποφέρει. Ο Setrak Tas, ιδιοκτήτης μικρομεσαίας κλωστοϋφαντουργίας στην Κωνσταντινούπολη, αναμένει τα χειρότερα : «Όλη η παραγωγή μας έχει σταματήσει. Η collection μας άνοιξης-καλοκαιριού 2020 παρέμεινε στα χέρια μας. Οι οφειλές συσσωρεύονται»., δήλωσε στην Marie Jégo.
Η κυβέρνηση ανακοίνωσε ένα συνολικό πακέτο τόνωσης ύψους 26,5 δισεκατομμυρίων ευρώ για τη βοήθεια των επιχειρήσεων. Από την άλλη πλευρά, για την απώλεια εισοδήματος των νοικοκυριών, ψιλά πράγματα. Το δίκτυο κοινωνικής ασφάλειας αποδεικνύεται ανεπαρκές.
Η νομισματική κρίση επίκειται
Η μερική ανεργία αφήνει απέξω την άτυπη οικονομία – που αντιστοιχεί στο 35% του τουρκικού ΑΕΠ – δηλαδή τους εποχιακούς εργαζομένους και τους αυτοαπασχολούμενους. «Οι εργαζόμενοι φοβούνται την 
ανεργία περισσότερο από τον ιό», είπε στην Marie Jégo ο Ali Ihsan Akiskalioglu, ένας βιομήχανος από το Εσκισεχίρ, μια κεντρική επαρχία της Τουρκίας. Η χώρα δεν είναι απρόσβλητη από μια κοινωνική κρίση. Ωστόσο, η οικονομική ικανότητα των τουρκικών αρχών για την επίλυση αυτής της κρίσης φαίνεται περιορισμένη. Ειδικά δεδομένου ότι υπάρχει μια νομισματική κρίση σε εξέλιξη. Η μείωση των εισπράξεων σε συνάλλαγμα προστίθεται στην επιτάχυνση της φυγής διεθνών κεφαλαίων που αναζητούν ασφαλέστερες επενδύσεις.
Από τις αρχές του 2020, οι ξένοι επενδυτές έχουν αποσύρει περισσότερα από 8 δισεκατομμύρια δολάρια (ή 7,3 δισεκατομμύρια ευρώ) από τις αγορές ομολόγων και μετοχών στο τοπικό νόμισμα (τη λίρα Τουρκίας δηλαδή). Οι εκροές έχουν επιταχυνθεί με την πανδημία του Covid-19.
Το 2020, το τουρκικό νόμισμα έχασε το 17% της ισοτιμίας του έναντι του δολαρίου. Για να στηρίξει τη λίρα, η κεντρική τράπεζα άντλησε σε μεγάλο βαθμό τα συναλλαγματικά αποθέματα της Τουρκίας, 
προκαλώντας την ανησυχία των αγορών για την ικανότητά της να ανακάμψει, εάν επιδεινωθεί η κρίση. Υπό την πίεση του Ερντογάν, ξεροκέφαλου σε έναν ανελέητο πόλεμο ενάντια στα υψηλά επιτόκια, τα οποία, κατά τον ίδιο, θα επιδείνωναν μόνο τον πληθωρισμό, η κεντρική τράπεζα τα μείωσε σημαντικά.
Ληξιπρόθεσμο τουρκικό χρέος 168 δισεκατομμυρίων δολαρίων
Μέσα σε 10 μήνες, και παρά τον διψήφιο πληθωρισμό (10,9% τον Απρίλιο 2020), το βασικό επιτόκιο μειώθηκε από 24% σε 8,75%. Η χαμηλή επίδοση του τουρκικού νομίσματος δεν κάνει παρά να ενθαρρύνει τους επενδυτές, τους κατόχους τουρκικών ομολόγων και τραπεζικών καταθέσεων, να τα ξεφορτωθούν.
Η άλλη αδυναμία της Τουρκίας είναι συνεπώς η τεράστια ανάγκη της για εξωτερική χρηματοδότηση. Εξ ου και βγήκε ο Ερντογάν για συναλλαγματική ελεημοσύνη από το Κατάρ, τη Βρετανία και την Ιαπωνία, μετά την άρνηση της αμερικανικής κεντρικής Τράπεζας FED. Στους επόμενους 12 μήνες, η χώρα θα πρέπει να αντιμετωπίσει την αποπληρωμή ενός χρέους ύψους 168 δισεκατομμυρίων δολαρίων. «Το χρέος του 
επιχειρηματικού τομέα είναι υψηλό. Ως επί το πλείστον, είναι σε ξένο νόμισμα. Ωστόσο, η υποτίμηση της τουρκικής λίρας οφείλεται σε περιοριστικά μέτρα που έλαβε η Άγκυρα, η οποία συμβάλλει στην αύξηση του άγχους στις αγορές συναλλάγματος», διαβεβαιώνει ο Τούρκος οικονομολόγος Ugur Gürses. Αντιμέτωποι με την προοπτική μιας νομισματικής κρίσης, ο Ερντογάν και ο γαμπρός του άρχισαν να κατηγορούν τους «ξένους κερδοσκόπους». Κατηγορούμενες για «χειραγώγηση», 3 ξένες τράπεζες (Citigroup, UBS και BNP Paribas) απαγορεύτηκαν από την τουρκική ρυθμιστική τράπεζα, την Παρασκευή, 8 Μαΐου 2020, να πραγματοποιήσουν πράξεις swap (δηλαδή ανταλλαγές νομισμάτων). Η απαγόρευση αυτή πάγωσε τις αγορές, παρόλο ότι ανακλήθηκε την Τρίτη 12 Μαΐου.
«Μερικοί άνθρωποι πίστευαν ότι θα επιβληθούν έλεγχοι κεφαλαίων» (capital controls), εξήγησε ο Timothy Ash, οικονομικός αναλυτής της BlueBay Asset Management. Σύμφωνα με αυτόν, ένα τέτοιο μέτρο θα έβλαπτε 
«πολύ σοβαρά» επιχειρήσεις και άτομα. Εάν θέλει να σώσει τη λίρα, η τουρκική κυβέρνηση έχει να επιλέξει : μεταξύ της αύξησης των τουρκικών επιτοκίων ή της επιδίωξης βοήθειας από το ΔΝΤ. Δύο επιλογές τις οποίες ο Ερντογάν έχει ήδη απορρίψει, επί του παρόντος. Ως πότε άραγε ;
Ευτυχώς που η Ελλάδα έλυσε το διαχρονικό συναλλαγματικό της πρόβλημα, από τότε που εντάχθηκε και παρέμεινε στο ευρώ, στο οποίο παρακαλάει να μπει η γειτονική μας Βουλγαρία.
Ευτυχώς που η Ελλάδα δεν επέστρεψε στην ιστορική της Δραχμή, που δήθεν θα της παρείχε ελευθερία κινήσεων (σαν της Τουρκίας μήπως, με την τουρκική της λίρα ;).
Ρύθμισε μεσοπρόθεσμα την καταβολή των δόσεων αποπληρωμής του τεράστιου χρέους της.
Μα το σημαντικότερο είναι ότι βρίσκεται κάτω από την προστατευτική ομπρέλα της ευρωζώνης, μέσα από την οποία θα αντιμετωπίσει αποτελεσματικότερα τις πολύ βαριές παγκόσμιες υφεσιακές επιπτώσεις του κορωναϊού.
