1. Εισαγωγή

Η κατάσταση της ελληνικής πολεμικής βιομηχανίας είναι, λίγο-πολύ, γνωστή. Πρακτικά, κινείται στην ανυπαρξία, με μοναδική -αν και αξιοσημείωτη- εξαίρεση… δυόμιση εταιρείες, την Theon Optics και την SCYTALYS (πρώην ISI Hellas) και σε κάποιο βαθμό, την Ιntracom Defense, καθώς και κάποιες σκόρπιες δυνατότητες σε διάφορες μικρότερες ή μεγαλύτερες εταιρείες. Από την άλλη, κατά την τελευταία εικοσαετία η τουρκική πολεμική βιομηχανία, βασιζόμενη σε ένα αξιοσημείωτο υπόβαθρο που ήδη υπήρχε, απογειώθηκε, καθιστάμενη πολεμική βιομηχανία μίας αξιοσημείωτης, μεσαίας δύναμης. Η σταδιακή απόκλιση της πορείας των δύο εθνικών πολεμικών βιομηχανιών (ή, για την ακρίβεια, η υπερκέραση της ελληνικής πολεμικής βιομηχανίας από την τουρκική, όπως άλλωστε έγινε και στα περισσότερα πεδία) έχει -ευλόγως- προκαλέσει στην ελληνική κοινή γνώμη και (σε μικρότερο βαθμό στην πολιτική τάξη) αφ’ ενός ζήλεια για την απώλεια του προηγουμένου καθεστώτος, αφ’ ετέρου ανησυχία λόγω του πρακτικού κινδύνου που θέτουν τα διάφορα προϊόντα της τουρκικής βιομηχανίας. Το πιο προβεβλημένο από αυτά (όχι κατ’ ανάγκην και το πλέον επικίνδυνο) είναι το ανεπάνδρωτο αεροσκάφος Bayraktar TB2 της εταιρείας Baykar, το οποίο έχει παίξει κάποιον (μάλλον υπερτιμημένο) ρόλο σε πολεμικές συγκρούσεις, έχει αποτελέσει σημαντική εξαγωγική επιτυχία της τουρκικής πολεμικής βιομηχανίας και έχει προκαλέσει προβληματισμό στην Ελλάδα ως προς τον ενδεχόμενο ρόλο του σε περίπτωση ελληνοτουρκικής σύγκρουσης. Πέραν του Bayraktar TB2, η ίδια η εταιρεία Baykar αναπτύσσει και άλλα, μεγαλύτερων δυνατοτήτων ανεπάνδρωτα αεροσκάφη, αλλά και άλλες μεγάλες τουρκικές βιομηχανίες αναπτύσσουν αντίστοιχα, σημαντικών δυνατοτήτων αεροσκάφη.

Η ελληνική πλευρά φαίνεται να αισθάνθηκε πιεσμένη από την ανάπτυξη της τουρκικής βιομηχανικής δραστηριότητας, ιδίως στον τομέα των ανεπάνδρωτων αεροσκαφών, και υποχρεωμένη για «ανταπόδοση», τόσο για συμβολικούς όσο και για πρακτικούς λόγους. Η πίεση αυτή κινητοποίησε ελληνικούς φορείς, οι οποίοι κατά τα τελευταία χρόνια έχουν προβεί σε έναν αριθμό κινήσεων. Δυστυχώς, η όλη αντίδραση δείχνει και τα όρια των ελληνικών δυνατοτήτων στην ελληνική πολεμική βιομηχανία υπό το παρόν οργανωτικό πλαίσιό της.

2. Οι Ελληνικές Προσπάθειες στα Ανεπάνδρωτα Αεροσκάφη

Στην παρούσα φάση βρίσκονται υπό εξέλιξη τρία διαφορετικά προγράμματα ανεπάνδρωτων αεροσκαφών, τα οποία αναπτύσσονται υπό την αιγίδα ή με την ενεργό συμμετοχή του Ελληνικού Κράτους. Πρόκειται για το Πρόγραμμα «Αρχύτας» του Πολεμικού Ναυτικού, το Πρόγραμμα LOTUS υπό την αιγίδα του Υπουργείου Εθνικής Αμύνης καθώς και ένα πρόγραμμα υπό την αιγίδα του Υπουργείου Οικονομικών, λαθραία ονοματισμένο «Αρχύτας» και αυτό. Ακολουθεί μία παρουσίαση των βασικών στοιχείων των τριών προγραμμάτων, προκειμένου να καταστεί δυνατή η συνολική εποπτεία της κατάστασης. Η σειρά της παρουσίασης θα ακολουθήσει τη χρονολογική σειρά ενάρξεως των προγραμμάτων, επειδή αυτή έχει τη σημασία της.

2.1 Βασικά Στοιχεία του Προγράμματος «Αρχύτας» του Πολεμικού Ναυτικού

2.1.1 Το Πρόγραμμα

Η παρουσίαση των προγραμμάτων αρχίζει, ευλόγως, από το πρόγραμμα «Αρχύτας» του Πολεμικού Ναυτικού, μιας και αυτό είναι το αρχαιότερο πρόγραμμα. Το πρόγραμμα συνελήφθη ως ιδέα και υλοποιείται από το ΠΝ, αποτελώντας έτσι ένα αυστηρά «κλαδικό» πρόγραμμα. Πηγή του προγράμματος υπήρξε η ίδια η επιθυμία των στελεχών του ΠΝ για άμεση επίλυση επιχειρησιακών προβλημάτων που αντιμετωπίζονται στο Ανατολικό Αιγαίο. Ο αυστηρά κλαδικός χαρακτήρας του, που έστρεψε το πρόγραμμα στην άμεση επίλυση επιχειρησιακών προκλήσεων του Κλάδου, φαίνεται ότι είναι και ο βασικός λόγος της πολύ περιορισμένης δημοσιότητας που έχει λάβει, αφού το ΠΝ φαίνεται να το διατηρεί, αν όχι απόρρητο, πάντως σχετικά αφανές.

Το πρόγραμμα υλοποιείται βάσει Μνημονίου Συνεργασίας (και όχι συμβάσεως) που υπεγράφη το 2018 με συμμετέχοντες:

• τον Τομέα Ι της ΣΝΔ (καθηγητής Ιωάννης Κούκος)
• το Εργαστήριο Ηλεκτρονικής της Σχολής Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών του ΕΜΠ (καθηγητής Ιωάννης Παπανάνος)
• τον Όμιλο Εταιρειών EFA, και ειδικότερα των εταιρειών του:
  • Theon (ηλεκτροοπτικοί αισθητήρες)
  • SCYTALIS (ζεύξη δεδομένων)
  • UCANDRONE (σχεδιασμός και κατασκευή του αεροσκάφους)

Η -μάλλον πενιχρή- χρηματοδότηση του έργου φαίνεται να προέρχεται από τους ιδίους πόρους του Π.Ν., που αφορούν κυρίως την προσφορά ανθρωποπροσπάθειας εκ μέρους στελεχών του και διδακτικού και ερευνητικού προσωπικού της ΣΝΔ, και από την EFA, κατά το μέρος που αφορά τη δική της συμμετοχή.

2.1.2 Το Σύστημα

Ο «Αρχύτας» του ΠΝ, του οποίου η ανάπτυξη φαίνεται ότι έχει ολοκληρωθεί, είναι ένα ολοκληρωμένο επιχειρησιακό σύστημα, δηλαδή δεν αποτελεί απλώς μία «ιπτάμενη μηχανή» με δυνατότητες αξιοποίησής της εάν και εφ’ όσον σε αυτήν ενσωματωθεί επιχειρησιακός εξοπλισμός, αλλά σύστημα με ενσωματωμένο ήδη, δοκιμασμένο και λειτουργικό επιχειρησιακό εξοπλισμό.

Από όσα είναι γνωστά ή συνάγονται εύκολα, το αεροσκάφος, που είναι σχεδιασμένο και κατασκευασμένο από την εταιρεία UCANDRONE του Ομίλου EFA, είναι κάθετης αποπροσγείωσης με δυνατότητα δράσης από τα πλοία του Στόλου. Το μέγιστο ύψος πτήσης του είναι 18.000 πόδια, η ταχύτητά πλεύσης είναι 35 κόμβοι και η μέγιστη 58 κόμβοι, και η αυτονομία πτήσης 2 ώρες, πρόκειται δηλαδή για Μέσου Ύψους και Μικρής Αυτονομίας αεροσκάφος. Το αεροσκάφος έχει χαρακτηριστική ομοιότητα με το σύστημα SuperVolo της Hybrid Project, του οποίου φαίνεται να αποτελεί σχεδιαστική εξέλιξη (διαφοροποιημένη κάτοψη πτέρυγας, ουραίο σύστημα και άτρακτος, αν και η βασική γεωμετρία έχει χαρακτηριστική ομοιότητα).

Από τη συμμετοχή της εταιρείας Theon μπορεί να υποτεθεί ότι το σκάφος φέρει ως αισθητήρες έναν συνδυασμό παραλλαγών των συστημάτων URANIA και DIKTIS της εταιρείας, αν και η εταιρεία έχει επιδείξει τόσο εντυπωσιακή δυνατότητα γρήγορου σχεδιασμού και ανάπτυξης προϊόντων, που δεν αποκλείεται το συγκρότημα αισθητήρων να είναι ριζικά αναβαθμισμένο. Η συμμετοχή της εταιρείας SCYTALIS προεξοφλεί άρτιες λύσεις σε ό,τι αφορά τις ζεύξεις δεδομένων.

2.2 Βασικά Στοιχεία του Προγράμματος «LOTUS» του Υπουργείου Εθνικής Αμύνης

2.2.1 Το Πρόγραμμα

Το πρόγραμμα «Τακτικό Ανεπάνδρωτο Αεροπορικό Σύστημα Χαμηλού Ίχνους» ή Low Observable Tactical Unmanned Air System (LOTUS) είναι ένα συγχρηματοδοτούμενο ευρωπαϊκό πρόγραμμα που αποσκοπεί στην ανάπτυξη ενός ανεπάνδρωτου επιχειρησιακού αεροσκάφους χαμηλού ίχνους και ανθεκτικού στις κυβερνοεπιθέσεις. Το πρόγραμμα συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση μέσω του Προγράμματος Ανάπτυξης της Ευρωπαϊκής Αμυντικής Βιομηχανίας (European Defence Industrial Development Programme – EDIDP).[i] Η πρόταση LOTUS είναι κοινή πρόταση της Ελλάδας και της Κύπρου, κατόπιν Μνημονίου Συνεννοήσεως των δύο κρατών, και ήταν αυτή που προκρίθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση κατόπιν συγκριτικής αξιολόγησης μεταξύ σαράντα προτάσεων με το ίδιο αντικείμενο, προκειμένου να αναπτυχθεί το πρωτότυπο επίδειξης τεχνολογίας για το επόμενης γενεάς ευρωπαϊκό ανεπάνδρωτο αεροσκάφος. Πέραν των Υπουργείων Αμύνης της Ελλάδας και της Κύπρου, το πρόγραμμα έχει την επίσημη υποστήριξη των Υπουργείων Αμύνης της Ολλανδίας και της Ισπανίας, τα οποία έχουν συνεισφέρει στη διαμόρφωση των επιχειρησιακών απαιτήσεων, ενώ στην κοινοπραξία συμμετέχουν αντίστοιχα και μία ολλανδική και μία ισπανική εταιρεία.

Το πρόγραμμα έχει προϋπολογισμό € 9.698.195, εκ των τα € 8.779.380 προέρχονται από ευρωπαϊκή χρηματοδότηση, ενώ οι εθνικές συμμετοχές Ελλάδας και Κύπρου καλύπτουν το υπόλοιπο ποσό κατά 85% (Ελλάδα) και 15% (Κύπρος).

Η κοινοπραξία του προγράμματος LOTUS έχει ως επικεφαλής την εταιρεία Intracom Defense (IDE), η οποία αποτελεί και τον συντονιστή του προγράμματος, ενώ οι υπόλοιποι εταίροι είναι:

• το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, μέσω του Εργαστηρίου Μηχανικής Ρευστών & Στροβιλομηχανών (ΕΜΡΣ) -ελλαδική συμμετοχή
  • το Πανεπιστήμιο Πειραιώς – ελλαδική συμμετοχή
  • το Πανεπιστήμιο Πατρών  – ελλαδική συμμετοχή
  • το Εργοστάσιο Τηλεπικοινωνιακών και Ηλεκτρονικών Μέσων (ΕΤΗΜ) της ΠΑ – ελλαδική συμμετοχή
  • την εταιρεία ALTUS-LSA – ελλαδική συμμετοχή
  • την εταιρεία Carbon Fibers Technology (CFT) – ελλαδική συμμετοχή
  • την εταιρεία SignalGenerix – κυπριακή συμμετοχή
  • την εταιρεία Cyric – κυπριακή συμμετοχή
  • την εταιρεία Geoimaging – κυπριακή συμμετοχή
  • την εταιρεία Embention – ισπανική συμμετοχή
  • την εταιρεία RHEA Group – ολλανδική συμμετοχή

Απ’ ότι έχει δηλώσει ο κ. Υάκινθος, το Εργαστηρίου Μηχανικής Ρευστών & Στροβιλομηχανών  τπθ Α{Θ έχει αναλάβει τη σχεδίαση του «μητρικού» σκάφους, ενώ εικάζεται ότι η εταιρεία ALTUS-LSA έχει αναλάβει τον σχεδιασμό των «θυγατρικών» σκαφών. Το Πανεπιστήμιο Πειραιώς είναι υπεύθυνο για τον σχεδιασμό των Αλγορίθμων Διαχείρισης Σμήνους. Η ολλανδική εταιρεία RHEA Group είναι υπεύθυνη για την κυβερνοασφάλεια του συστήματος, ενώ από τον προσανατολισμό των υπολοίπων εταιρειών εύκολα συνάγεται λογικά το αντικείμενο της συμμετοχής τους στο πρόγραμμα.

Το πρόγραμμα ξεκίνησε τον Δεκέμβριο του 2020, έχει διάρκεια 45 μηνών και αναμένεται να ολοκληρωθεί στο τέλος του 2024.

2.2.2 Το Σύστημα

Σύμφωνα με τις υπάρχουσες ανοικτές πληροφορίες, το σύστημα θα στηρίζεται στο αεροσκάφος Delaer RX-3 που έχει ήδη αναπτύξει το Εργαστήριο Μηχανικής Ρευστών & Στροβιλομηχανών του ΑΠΘ, και το οποίο προφανώς θα εξελιχθεί περαιτέρω στο πλαίσιο του προγράμματος. Το αεροσκάφος RX-3 έχει εκπέτασμα 7,2 μέτρα και αεροδυναμική διαμόρφωση συγχωνευμένων με την άτρακτο πτερύγων (Blended Wing-Body ή BWB), μήκος 4,15 μ., μέγιστο βάρος απογείωσης 190 χλγρ. με μέγιστο φορτίο 50 χλγρ.  Η ταχύτητα πλεύσεως του αεροσκάφους είναι 97 κόμβοι, ενώ η μέγιστη ταχύτητα 130 κόμβοι, και η μέγιστη διάρκεια πτήσεως είναι 10 ώρες. Έτσι, το RX-3 ανήκει, έστω και οριακά, στην κατηγορία ανεπάνδρωτων αεροσκαφών Μέσου ύψους Μεγάλης Εμβέλειας (Medium Altitude Long Endurance – MALE), ενώ είναι εύλογο να εικάζεται ότι η περαιτέρω εξέλιξή του στο πλαίσιο του προγράμματος LOTUS θα επιφέρει βελτίωση των προαναφερθεισών επιδόσεων.

Με αυτά ως δεδομένα, αναμένεται ότι οι πτητικές επιδόσεις του LOTUS θα είναι βελτιωμένες έναντι του Delaer, καθώς η ανάπτυξη του αεροσκάφους είναι βασικό στοιχείο του προγράμματος. Ήδη, ο καθηγητής κ. Υάκινθος έχει δηλώσει ότι το μητρικό αεροσκάφος θα είναι ένα «μεγάλο και βαρύ drone με 8 έως 9 μέτρα άνοιγμα πτέρυγας», δηλαδή θα είναι μία μεγενθυμένη έκδοση του RX-3.

Το αεροσκάφος θα είναι σχεδιασμένο για την ελαχιστοποίηση του ίχνους του, κάτι στο οποίο η αεροδυναμική σχεδίαση των συγχωνευμένων με την άτρακτο πτερύγων ευνοεί εγγενώς.

Το μητρικό σκάφος θα είναι εξοπλισμένο με αισθητήρες για συλλογή πληροφοριών, επιτήρηση καθώς και εντοπισμό στόχων, και θα διαθέτει ενσωματωμένη στο σκάφος υπολογιστική ικανότητα για την επεξεργασία των δεδομένων των αισθητήρων για την αναγνώριση, ταυτοποίηση και κατάταξη στόχων. Επιπλέον, κάθε μητρικό σκάφος θα φέρει τέσσερα μικρά ανεπάνδρωτα σκάφη με αναδιπλούμενα πτερύγια τα οποία θα εκτοξεύονται από αυτό και θα είναι σε θέση να ενεργούν σε ασφαλή απόσταση από αυτό. Αυτό σημαίνει σε πρώτη φάση ότι το μητρικό σκάφος έχει μεγάλη δυνατότητα να αναγνωρίζει και να επιτηρεί με μεγάλη ασφάλεια από μεγάλη απόσταση από τους στόχους του (συνδυασμός του χαμηλού του ίχνους και των εκτοξευόμενων «θυγατρικών» ανεπάνδρωτων) ενώ δεν είναι δύσκολο να μετατραπούν τα τέσσερα «θυγατρικά» σκάφη σε όπλα. Το αεροσκάφος θα ελέγχεται από σταθμό εδάφους.

2.3 Βασικά Στοιχεία του Προγράμματος του Υπουργείου Οικονομίας (με την επωνυμία «Αρχύτας»)[ii]

2.3.1 Το Πρόγραμμα

Το δεύτερο πρόγραμμα με το όνομα «Αρχύτας», αυτό του Υπουργείου Οικονομικών (εφεξής «πρόγραμμα του Υπ.Οικ.»)[iii], και το πιο προβεβλημένο στα μέσα μαζικής ενημέρωσης και τον ειδικό τύπο, είναι μία πρωτοβουλία του Υπουργείου Οικονομίας (;!) και αφορά την ανάπτυξη ενός «Αυτόνομου Εναέριου Οχήματος Πολλαπλών Χρήσεων» (HUV) (σε κανονικά ελληνικά: ανεπάνδρωτου αεροσκάφους) μέσω της συνεργασίας:

• της Ελληνικής Αεροπορικής Βιομηχανίας (ΕΑΒ) και
• τριών πανεπιστημιακών ιδρυμάτων:
  • του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, μέσω του Εργαστηρίου Μηχανικής Ρευστών & Στροβιλομηχανών (ΕΜΡΣ) με επί κεφαλής τον καθηγητή Κύρο Υάκινθο  του Τμήματος Μηχανολόγων Μηχανικών,
  • του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, μέσω του Εργαστηρίου Ρομποτικής και Αυτοματισμών με επί κεφαλής τον καθηγητή Αντώνιο Γαστεράτο του Τμήματος Μηχανικών Παραγωγής και Διοίκησης, και
  • του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, μέσω του Εργαστηρίου Ηλεκτρονικής του Τμήματος Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών και επί κεφαλής τον .

Το πρόγραμμα οργανώνεται και χρηματοδοτείται από το Υπουργείο Οικονομικών, υπό την ιδιότητα του ως κυρίου μετόχου και εποπτεύοντος φορέως της ΕΑΒ. Από πλευράς Υπουργείου, και δεδομένου ότι αυτό εκ της φύσεώς του και του αντικειμένου του δεν έχει υπηρεσιακή δομή για να εμπλέκεται σε βιομηχανικά εγχειρήματα, το εγχείρημα οργανώθηκε και επιβλέπεται από τους συνεργάτες του Υπουργού Οικονομικών σε θέματα Έρευνας και Καινοτομίας (sic) Κωνσταντίνο Τσαμαδιά (ομότιμο καθηγητή στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο), Κωστή Μαγουλά (καθηγητή στη Σχολή Χημικών Μηχανικών Ε.Μ.Π.) και Δρ. Χρήστο Χριστοδούλου.

Το Μνημόνιο Συνεργασίας για την υλοποίηση του προγράμματος υπεγράφη στις 28 Αυγούστου 2021 και προέβλεπε την άμεση έναρξή του την 1^η Σεπτεμβρίου 2021 και ολοκλήρωσή του περί το τέλος του 2023 ή τις αρχές του 2024.

Ταυτόχρονα, σύμφωνα με διακηρύξεις της στελεχών της ΕΑΒ, προχωρούν οι προεργασίες για δεύτερο, αναβαθμισμένο σύστημα, με συνεργασία των Υπουργείων Οικονομικών, Εθνικής Άμυνας και Ανάπτυξης και Επενδύσεων.

2.3.2 Το Σύστημα

Το πρόγραμμα έχει ως στόχο την ανάπτυξη ενός ανεπάνδρωτου αεροσκάφους, δηλαδή αποκλειστικά μίας «ιπτάμενης μηχανής» χωρίς επιχειρησιακό εξοπλισμό ή επιχειρησιακές δυνατότητες. Το προϊόν του προγράμματος, όταν ολοκληρωθεί, είναι δυνατόν να καταστεί επιχειρησιακό σύστημα κατόπιν περαιτέρω εξελίξεως. Επισημαίνεται ότι η «περαιτέρω εξέλιξη» δεν είναι απλώς η χωροθετική ενσωμάτωση επιχειρησιακού εξοπλισμού στο σκάφος αλλά ουσιώδης ανάπτυξη των απαραίτητων υποσυστημάτων και ενοποίησή τους.

Το σκάφος έχει την αεροδυναμική διαμόρφωση συγχωνευμένων με την άτρακτο πτερύγων (Blended Wing-Body ή BWB) και έχει τη δυνατότητα κάθετης αποπροσγείωσης. Η ακριβής διαμόρφωση του σκάφους δεν έχει γίνει ακόμη γνωστή· το αεροσκάφος φαίνεται να βρίσκεται ακόμη υπό διαμόρφωση. Σε πρόσφατη συνέντευξη τύπου, όμως, παρουσιάστηκε το αεροδυναμικό πρόπλασμα του αεροσκάφους, έστω και χωρίς (εμφανή, τουλάχιστον) τη διαμόρφωση πρόωσής του. Στην Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης παρουσιάστηκε μία ελαφρώς διευκρινισμένη εικόνα του αεροσκάφους.

Από τη διαμόρφωση που δημοσιεύτηκε, καθίσταται σαφές ότι το υπό ανάπτυξη σκάφος αποτελεί περαιτέρω εξέλιξη του αεροσκάφους RX-4, το πιο πρόσφατο από τα τρία κύρια σχέδια ανεπανδρώτων αεροσκαφών που το ΕΜΡΣ του ΑΠΘ έχει αναπτύξει την τελευταία δεκαετία υπό τη δραστήρια καθοδήγηση του καθηγητή Κύρου Υάκινθου. To RX-4 είναι αεροσκάφος συγχωνευμένων με την άτρακτο πτερύγων, με δύο προωστήριες έλικες τοποθετημένες στα άκρα δύο πρόσθιων πτερυγίων καθώς και κατακόρυφο στροφείο τοποθετημένο εντός της ατράκτου του σκάφους. Η διαμόρφωση συγχωνευμένων με την άτρακτο πτερύγων εξαλείφει την ανάγκη ουραίων πτερυγίων και εξασφαλίζει αυξημένο εσωτερικό χώρο. Ο συνδυασμός του κεντρικού στροφείου και πρόσθιων στροφείων, τα οποία μαζί με τα πτερύγιά τους είναι μεταβλητής κατεύθυνσης, παρέχουν τη δυνατότητα κάθετης αποπροσγείωσης. Με δεδομένη τη δημοσιευθείσα αεροδυναμική διαμόρφωση του αεροσκάφους του προγράμματος του Υπ.Οικ., εκτιμάται ότι θα διατηρηθεί και η ίδια διάταξη στροφείων. Το πρόπλασμα της ΔΕΘ δείχνει μικρή διαφοροποίηση της διάταξης πρόωσης, τουλάχιστον στον βαθμό που αυτή έχει οριστικοποιηθεί.

Αξίζει να σημειωθεί ότι η διαμόρφωση αυτή βρίσκεται στην αιχμή της σύγχρονης έρευνας, και μόνον ένας παρεμφερής σχεδιασμός, σε ερευνητικό επίπεδο, είναι μέχρι σήμερα γνωστός, αυτός του πανεπιστημίου της Αριζόνας.[iv]

Το υπό σχεδίαση αεροσκάφος προβλέπεται να έχει βάρος περίπου 200 χλγ. και ωφέλιμο φορτίο 25 χλγρ. Η ταχύτητα πλεύσης του αεροσκάφους είναι 65 κόμβοι και η αυτονομία του είναι τέσσερεις ώρες, παραμένει δηλαδή στην κατηγορία των Μέσου Ύψους και Μικρής Αυτονομίας ανεπάνδρωτων αεροσκαφών. Με δεδομένο ότι το RX-4 έχει εκπέτασμα 1,8 μέτρα, μέγιστο βάρος απογείωσης 4 χλγρ. και χρόνο πτήσης περί τις δύο ώρες, το υπό ανάπτυξη αεροσκάφος του Υπουργείου Οικονομικών είναι μία μεγεθυμένη -και προφανώς βελτιωμένη- έκδοση του RX-4. Σημειώνεται ότι, σε αντίθεση με το αεροσκάφος RX-4 που, έστω και ως σκάφος επίδειξης τεχνολογίας, είχε σχεδιαστεί εξ αρχής ως επιχειρησιακό αεροσκάφος -αδιαφόρως των επιδόσεων στον τομέα αυτόν- με τη συμμετοχή των εταιρειών MLS Multimedia SA και Geosense, το αεροσκάφος του Υπ.Οικ. είναι απλώς μία ιπτάμενη μηχανή χωρίς επιχειρησιακές δυνατότητες. Οι επιχειρησιακές δυνατότητες του RX-4 αφορούν τη χαρτογράφηση, φωτογραμμετρία καθώς και έρευνα και επιτήρηση.

Σύμφωνα με διακηρύξεις στελεχών της ΕΑΒ, «ετοιμάζονται επόμενα μοντέλα της οικογένειας, που θα συνεργάζονται με αεροσκάφη και χειριστή, με μαχητικά που θα συνοδεύονται από έναν αριθμό Μη Επανδρωμένων Αεροσκαφών και η «”προέκταση” του «Αρχύτα» (sic) θα μπορεί να… κουμπώνει με αυτά». Πρόκειται προφανώς για σκέψεις και προθέσεις της εταιρείας, και τίποτα περισσότερο, με δεδομένα ότι:

(α) Δεν έχει ολοκληρωθεί ακόμη η ανάπτυξη του αεροσκάφους του Υπουργείου Οικονομικών, με επιδόσεις δραματικά υποδεέστερες από τις απαιτούμενες για τις αναφερόμενες αποστολές. Η ανάπτυξη επόμενης έκδοσης προϋποθέτει την ολοκλήρωση της παρούσας, που είναι υπό ανάπτυξη.

(β) Όλες οι διακηρύξεις της ΕΑΒ για μελλοντικές εκδόσεις του «προγράμματος του Υπ.Οικ.», που μάλιστα «θα επιτρέπουν στον (μελλοντικό) αεροσκάφος να συνεργάζεται με μαχητικά αεροσκάφη στο πλαίσιο δικτυοκεντρικών επιχειρήσεων και που θα φέρουν και τέσσερα μικρά «αεροσκάφη» για τα οποία το κυρίως σκάφος θα λειτουργεί ως μητρικό αεροσκάφος», λαμβάνουν χώρα ενώ δεν έχει υπάρξει καμία απολύτως ανάπτυξη.

(γ) Η ανάπτυξη επόμενης έκδοσης της «ιπτάμενης μηχανής» σημαίνει επιπλέον -σημαντική- χρηματοδότηση για την ανάπτυξή του. Κυρίως, όμως, σημαίνει ένα άλλο, διαφορετικό πρόγραμμα, το οποίο θα συμπεριλάβει εταιρείες οι οποίες θα αναλάβουν τον εξοπλισμό αποστολής του «προγράμματος του Υπ.Οικ.» ενώ θα χρειαστεί μεγάλης κλίμακας ανασχεδιασμός και του αεροσκάφους καθ’ εαυτού, καθώς το προκηρυσσόμενο αεροσκάφος αφ’ ενός θα πρέπει να έχει πολύ βελτιωμένες πτητικές επιδόσεις για να ανταποκριθεί στους αναφερόμενους ρόλους, ενώ θα πρέπει να γίνει περαιτέρω σχεδιασμός τόσο των αναφερόμενων τεσσάρων «θυγατρικών» αεροσκαφών και την προσαρμογή του «μητρικού» αεροσκάφους ώστε να φέρει τα θυγατρικά αυτά σκάφη. Είναι προφανές ότι ο υπολειπόμενος σχεδιασμός και ανάπτυξη ξεπερνούν κατά πολύ την ανάπτυξη του τρέχοντος «Αρχύτα Υπ.Οικ.», ενώ το άλμα από την τρέχουσα σχεδίαση στη μελλοντική είναι ιδιαίτερα μεγάλο -με όλον τον κίνδυνο που αυτό ενέχει.

(δ) Η ανάπτυξη των επομένων εκδόσεων που διακηρύσσει η ΕΑΒ… μικρή σχέση έχουν με την ίδια την ΕΑΒ. Η ανάπτυξη επομένων εκδόσεων απαιτεί αφ’ ενός νέα χρηματοδότηση, αφ’ ετέρου τον σχεδιασμό νέου εταιρικού σχήματος ανάπτυξης. Και στα δύο αυτά στοιχεία, η ΕΑΒ έχει μηδενική συμμετοχή. Η μεν χρηματοδότηση αποφασίζεται και παρέχεται από το Υπουργείο Οικονομίας, δηλ. τον Υπουργό Οικονομίας και τους τρεις τεχνικούς συμβούλους του, η δε ανάπτυξη γίνεται από εταιρείες που κατέχουν κάποια σχετική τεχνογνωσία και δυνατότητα ανάπτυξης. Ως γνωστόν, η ΕΑΒ δεν έχει τίποτα από τα δύο αυτά. Όπως και στην παρούσα φάση, ο ρόλος της θα περιοριστεί στην… παρακολούθηση του χρονοδιαγράμματος. Εάν και όποτε προκύψει βιομηχανικό πρωτότυπο, η ΕΑΒ θα κληθεί να το παραγάγει, κι εν συνεχεία να το εκμεταλλευτεί εμπορικά.

3. Μία Αποτίμηση της Καταστάσεως

Η πρώτη αποτίμηση της καταστάσεως είναι ότι αυτή τη στιγμή είναι υπό εξέλιξη τρία διαφορετικά προγράμματα ανεπάνδρωτων αεροσκαφών:

3.1 Μὴ γνώτω ἡ δεξιά σου τί ποιεῖ ἡ ἀριστερά σου.

Το πρώτο πράγμα που κάνει εντύπωση κατά την επισκόπηση των τριών αυτών βασικών κρατικών προγραμμάτων είναι ότι ο ελληνικός αμυντικός μηχανισμός τηρεί το βιβλικό ρητό με… θρησκευτική ευλάβεια. Αυτή τη στιγμή είναι ενεργά τρία διαφορετικά κρατικά προγράμματα ανάπτυξης ανεπάνδρωτων αεροσκαφών, από τρεις διαφορετικούς φορείς, καθένας εκ των οποίων αγνοεί θεσμικά την ύπαρξη των υπολοίπων.  Η σημασία του στοιχείου αυτού είναι κρίσιμη, αφού οδηγεί σε σπατάλη των ελαχίστων πόρων που διατίθενται στην Ελλάδα για ανάπτυξη οποιουδήποτε αμυντικού συστήματος. Επειδή ο όρος «σπατάλη πόρων» είναι μάλλον αόριστος και ενδεχομένως παραπέμπει (λανθασμένα) σε διασπάθιση χρήματος, θα πρέπει να εξηγηθεί τι ακριβώς σημαίνει.

3.1.1 Παρέκβαση: Η «Κατασπατάληση Πόρων»

Η ανάπτυξη ενός συστήματος κάποιας πολυπλοκότητας, όπως εν προκειμένω τα ανεπάνδρωτα αεροσκάφη, έχει ιδιαίτερα υψηλό κόστος ανάπτυξης· στην πραγματικότητα το κόστος ανάπτυξης είναι εξ ίσου μεγάλου κατά τάξη μεγέθους (και ανά μονάδα) με το κόστος παραγωγής ανά μονάδα, ιδιαίτερα σε συστήματα με σχετικά περιορισμένους αριθμούς παραγωγής. Επιπλέον, το κόστος της ανάπτυξης σχετίζεται άμεσα με την «έκταση» της ανάπτυξης, δηλαδή την πολυπλοκότητα και τις ικανότητες του υπό ανάπτυξη συστήματος. Για να το πούμε πιο απλά: εάν κάποιος διαθέσει π.χ. ένα εκατομμύριο ευρώ για την ανάπτυξη ενός συστήματος, και ένας άλλος διαθέτει δύο εκατομμύρια ευρώ για την ανάπτυξη ενός «αντιστοίχου» (υπό την ευρεία έννοια) συστήματος, τότε, με την υπόθεση ότι αυτοί που αναλαμβάνουν την ανάπτυξη για κάθε μέρος είναι «ισοδύναμης» ικανότητας, δεν πρόκειται και τα δύο μέρη να αποκτήσουν το ίδιο (με την ευρεία έννοια) σύστημα, με τον έναν να έχει απλώς κατορθώσει να το αποκτήσει πιο οικονομικά. Αντίθετα, αυτός που διέθεσε τα διπλάσια χρήματα για την ανάπτυξη θα πάρει ένα σύστημα πολύ μεγαλύτερων ικανοτήτων, όπου οι «μεγαλύτερες ικανότητες» μπορεί να μεταφράζονται σε δύο διακριτές κατηγορίες: καλύτερες επιδόσεις στους ίδιους τομείς, και επιπλέον δυνατότητες.

Οι καλύτερες επιδόσεις μπορεί επιτυγχάνονται με αυξημένο κόστος ανάπτυξης μέσω δύο μηχανισμών: μεγαλύτερος χρόνος ανάπτυξης, άρα μεγαλύτερη δυνατότητα για πιο εξεζητημένο σχεδιασμό, για σχεδιασμό βασιζόμενο σε πιο εξελιγμένη τεχνολογία, που απαιτεί πιο απαιτητική ενασχόληση και περισσότερο χρόνο για την επίλυση των σχετιζόμενων με αυτήν σχεδιαστικών προβλημάτων, και περισσότερο χρόνο για τις δοκιμές του συστήματος. Οι δοκιμές ενός υπό ανάπτυξη συστήματος δεν αποτελούν μια τυπική διαδικασία «επιβεβαίωσης» των επιδόσεων του υπό ανάπτυξη συστήματος αλλά έναν διαδοχικό κύκλο εντοπισμού αδυναμιών της προηγούμενης σχεδίασης (που αναπόφευκτα και εγγενώς υπάρχουν σε κάθε αρχική σχεδίαση, ειδικά όταν υπάρχει περιορισμένη τεχνογνωσία), τροποποίησης του σχεδιασμού, βελτίωσης των επιδόσεων και, ιδιαίτερα, βελτίωσης της αξιοπιστίας.

Οι επιπλέον δυνατότητες επιτυγχάνονται κατά κύριο λόγο με την εμπλοκή περισσοτέρων διακριτών υποσυστημάτων, τα οποία επιτελούν διακριτές λειτουργίες και οι οποίες απαιτούν αντίστοιχα διακριτές «υποομάδες» ανάπτυξης με διαφορετικά μεταξύ τους αντικείμενα. Όσο περισσότερες υποομάδες μπορεί κανείς να εμπλέξει, τόσο περισσότερες δυνατότητες μπορεί να ενσωματώσει σε ένα σύστημα, και όσο πιο υψηλού επιπέδου είναι οι υποομάδες (και συνεπώς και υψηλότερου κόστους), τόσο πιο αποτελεσματικά υποσυστήματα λαμβάνει.

Η παραπάνω απλουστευτική αναφορά στις διαδικασίες της ανάπτυξης (το “Development” του περίφημου, πολυαναφερόμενου “R&D” ή ελληνιστί η Ανάπτυξη της «Έρευνας και Ανάπτυξης») είναι απαραίτητη εάν κανείς θέλει να αντιλαμβάνεται για τι μιλάει και να μη χρησιμοποιεί όρους κατά σύμβαση. Κυρίως όμως, γίνεται για να καταδειχθεί για ποιον λόγο το ύψος της χρηματοδότησης της ανάπτυξης είναι ένας απολύτως κρίσιμος παράγων, και συνεπώς γιατί η εκ παραλλήλου ανάπτυξη παρεμφερών συστημάτων που αντλούν πόρους από την ίδια πηγή χρηματοδότησης αποτελούν κατασπατάληση: επειδή ο επιμερισμός πιστώσεων για την ανάπτυξη δύο παρεμφερών συστημάτων σημαίνει τη διαίρεση δια του δύο των πιστώσεων που παρέχεται για την ανάπτυξη ενός συστήματος της κατηγορίας αυτής, και η διαίρεση δια δύο των πιστώσεων σημαίνει, μιλώντας αδρά, την ανάπτυξη δύο συστημάτων της ιδίας κατηγορίας με τις «μισές» δυνατότητες απ’ ότι θα επετύγχανε κανείς εάν αφιέρωνε τους συνολικούς πόρους στην ανάπτυξη ενός μόνον συστήματος. Τα ποσά που δίνονται για την ανάπτυξη του ενός ή του άλλου συστήματος μπορεί να ακούγονται συμβατικά ή αδιάφορα στον ανυποψίαστο παρατηρητή, όμως είναι μία από τις πλέον κρίσιμες παραμέτρους. Όταν ακούει κανείς ότι διατέθηκαν «τέσσερα» ή «έξι» ή «δώδεκα» εκ. ευρώ για ένα σύστημα, πιθανότατα δεν είναι σε θέση να αξιολογήσει τι σημαίνει αυτό και να το αντιμετωπίζει σαν μία τυπική παράμετρο που «λογικά» θα είναι «επαρκής» για να καθορίζεται στο ύψος αυτό. Δυστυχώς, το ζήτημα τίθεται αντίστροφα. Με «τέσσερα» εκ. ευρώ κόστους ανάπτυξης λαμβάνει κανείς ένα ορισμένο σύστημα, με «έξι» ένα σημαντικά πιο ικανό, και με «δώδεκα» ένα πολύ πιο ικανό. Ή, εάν με «τέσσερα» εκ. ευρώ κόστους λαμβάνει ένα ικανοποιητικό σύστημα, διαθέτει τα άλλα «δύο» ή «τέσσερα» ή «έξι» για την ανάπτυξη ενός άλλου συστήματος, από τα πάρα πολλά που η ελληνική άμυνα έχει άμεση και επείγουσα ανάγκη.

3.2 Η Απουσία Κεντρικού Σχεδιασμού

Ο βασικός λόγος για την έλλειψη συντονισμού μεταξύ ομοειδών προσπαθειών είναι, προφανώς, η απουσία ενός οργάνου που να είναι υπεύθυνο για τον κεντρικό σχεδιασμό και συντονισμό των βιομηχανικών εγχειρημάτων που σχετίζονται με την άμυνα.

Θεωρητικά, το αρμόδιο όργανο είναι η Διεύθυνση Αμυντικών Επενδύσεων και Τεχνολογικών Ερευνών (ΔΑΕΤΕ) της Γενικής Διεύθυνσης Αμυντικών Εξοπλισμών και Επενδύσεων (ΓΔΑΕΕ). Είναι προφανές ότι η ΔΑΕΤΕ, με επί κεφαλής ανώτερο αξιωματικό, δεν έχει ούτε κατά διάνοια ούτε την επιχειρησιακή ικανότητα ούτε τη γνώση για να αναλάβει την άσκηση βιομηχανικής πολιτικής.

Σε αντιπαραβολή, μπορεί κανείς να δει το όργανο κεντρικού σχεδιασμού της πολιτικής πολεμικής βιομηχανίας της Τουρκίας, την Υπηρεσία Αμυντικής Βιομηχανίας – SSB, τις αρμοδιότητές του και τη στελέχωσή του, για να αντιληφθεί έναν βασικό λόγο της χαώδους διαφοράς μεταξύ της ελληνικής και της τουρκικής πολεμικής βιομηχανίας κατά τα τελευταία έτη.

Και επειδή κατά τα τελευταία έτη οι ιδεοληψίες έχουν λάβει επικίνδυνες διαστάσεις, και μπορεί να κατηγορηθεί κανείς για «σοσιαλιστικές» αντιλήψεις περί «κεντρικού σχεδιασμού», ορισμένες διευκρινίσεις είναι απαραίτητες.

Δεν υφίσταται σε καμία χώρα του κόσμου, «φιλελεύθερου» ή άλλου οικονομικού προσανατολισμού, σοβαρή πολεμική βιομηχανία χωρίς κεντρικό σχεδιασμό. Οι ΗΠΑ, η Γαλλία, η Γερμανία, Βρετανία, το Ισραήλ, η Ιαπωνία, η Ν. Κορέα, η Τουρκία, με άλλα λόγια όλες οι χώρες που έχουν ή φιλοδοξούν να αποκτήσουν πολεμική βιομηχανία, υπάρχουν ισχυρότατες θεσμικά υπηρεσίες που διευθύνουν την πολεμική βιομηχανία.  Σε μία αγορά που δεν προσομοιάζει με τίποτα το υπόδειγμα της «ελεύθερης αγοράς» ούτε στην προσφορά ούτε στη ζήτηση, και σε έναν τομέα, αυτόν της βιομηχανίας, που δεν έχει αναπτυχθεί πουθενά στον κόσμο χωρίς κεντρική κρατική πολιτική (που είναι διαφορετικό πράγμα από την κρατική ιδιοκτησία των επιχειρήσεων, φυσικά), είναι ελαφρώς κωμικό να συζητηθεί το υπόδειγμα της «ελεύθερης αγοράς» και του ρόλου των Ενόπλων Δυνάμεων ως απλού πελάτη που βελτιστοποιεί τις επιλογές του επιλέγοντας μεταξύ πωλητών που εμφανίζονται «αγνωστικιστικά». Αυτό ισχύει κατά μείζονα λόγο σε μία χώρα σαν την Ελλάδα, με αναιμική και υπό ανάπτυξη πολεμική βιομηχανία, όπου οι διπλές προσπάθειες με διπλές χρηματοδοτήσεις, που δεν κατορθώνουν να δημιουργήσουν «εθνικούς πρωταθλητές» έστω και ισχυρές εταιρείες που να είναι σε θέση να κάνουν αποκτήσουν μέγεθος και ικανότητες διεθνώς ανταγωνιστικές.

Εν προκειμένω είναι χαρακτηριστικό ότι στην προσπάθεια του ΠΝ έχει αφεθεί εκτός ο ικανότερος φορέας σχεδιασμού αεροσκαφών στη Χώρα (το ΕΡΜΣ του ΑΠΘ) ενώ η σχετική συμμετοχή (από τον όμιλο EFA) είναι η σχετικά πιο αδύναμη. Αντιθέτως, στο πρόγραμμα LOTUS έχει αφεθεί εκτός προγράμματος ο ικανότερος σχεδιαστής και παραγωγός αισθητήρων της Χώρας, που είναι αναμφισβήτητα ο όμιλος EFA. Έτσι, χάθηκε η ευκαιρία να μεταβιβαστεί κρίσιμη τεχνογνωσία από έναν ερευνητικό φορέα σε μία εμπορική εταιρεία (διότι ακριβώς αυτός είναι ο ρόλος των ερευνητικών φορέων) ενώ το εγχείρημα του LOTUS μένει χωρίς εμπορικό φορέα που να μπορέσει να κεφαλαιοποιήσει την έρευνα που παράγεται από το ΕΡΜΣ, στοιχείο κρίσιμο για την ανάπτυξη τεχνογνωσίας και, τελικώς, αμυντικών συστημάτων. Περί αυτών και κατωτέρω.

Σε κάθε περίπτωση, η ΔΑΕΤΕ τελεί σε απόλυτη αδυναμία να παίξει τον ρόλο του κεντρικού φορέα σχεδιασμού και υλοποίησης πολιτικής αμυντικής βιομηχανίας -αν υποθέσουμε ότι υφίσταται πολιτική αμυντικής βιομηχανίας. Εν προκειμένω, και για να γίνει κατανοητή η απόλυτη άγνοια που φαίνεται να υφίσταται θεσμικά σχετικά με το ζήτημα, δεν έχει κανείς να αντιπαραβάλει το θεσμικό κείμενο της Ελληνικής Δημοκρατίας σχετικά με την «Εθνική Αμυντική και Βιομηχανική Στρατηγική»  με τη σελίδα της «αντίστοιχης» τουρκικής υπηρεσίας, της «Υπηρεσίας Αμυντικής Βιομηχανίας» ( Savunma Sanayii Başkanlığı – SSB), και την ευκρίνεια με την οποία δηλώνονται οι στόχοι της· η ευκρίνεια είναι πάντα αποτέλεσμα σαφούς αντιλήψεως των πραγμάτων. Μια αντιπαραβολή του βιογραφικού του προέδρου της τουρκικής υπηρεσίας Ισμαήλ Ντεμίρ με το βιογραφικό του επικεφαλής της ΔΑΕΤΕ διευκρινίζει τα πράγματα έτι περαιτέρω -χωρίς την παραμικρή μομφή προς τον συνταγματάρχη που… του έλαχε η μετάθεση στη ΔΑΕΤΕ.[v]

3.3 Η αθλιότητα του Υπουργείου Οικονομικών και της ΕΑΒ

Έχοντας πλήρη εικόνα της κατάστασης που επικρατεί στην πολιτική πολεμικής βιομηχανίας, μπορεί κανείς σε κάθε περίπτωση να αντιληφθεί τους λόγους ανάπτυξης του προγράμματος Αρχύτας καθώς και του προγράμματος LOTUS. Το μεν πρώτο εξυπηρετεί τις άμεσες και πιεστικές ανάγκες του ΠΝ με εκ των ενόντων μέσα και χρηματοδότηση, το δε δεύτερο εξυπηρετεί την ανάγκη για την ανάπτυξη ενός ικανού «εθνικού» ανεπάνδρωτου της κατηγορίας MALE, και μάλιστα με εξαιρετικά προηγμένα χαρακτηριστικά σε όλο το φάσμα λειτουργίας του και με ευρωπαϊκή συγχρηματοδότηση. Η πρωτοβουλία που δημιουργεί αλγεινή εντύπωση είναι αυτή του Υπουργείου Οικονομικών και της Ελληνικής Αεροπορικής Βιομηχανίας Α.Ε.

Ενδεχομένως να μπορεί κανείς να αντιπαρέλθει ως ήσσονος σημασίας την αθέμιτη κίνηση του Υπουργείου Οικονομικών και της ΕΑΒ Α.Ε. να σφετεριστεί το όνομα «Αρχύτας» για το πρόγραμμά της, ενώ το όνομα αυτό είχε ήδη δοθεί στο πρόγραμμα του Πολεμικού Ναυτικού και το γεγονός διαμηνύθηκε αρμοδίως στους υπευθύνους. Ήσσονος σημασίας μπορεί να πει κανείς, αλλά «εξ όνυχος τον λέοντα».

Η ουσία του ζητήματος έγκειται στον αυθαίρετο τρόπο με τον οποίον η ΕΑΒ Α.Ε. επιδοτείται για να αποκτήσει ένα «προϊόν» άνευ αξίας και αντικειμένου, απλώς επειδή το Υπουργείο Οικονομικών, ο εποπτεύων την ΕΑΒ Α.Ε. φορέας, έχει την άνεση να εκταμιεύσει ένα ποσόν για να το «δωρίσει» στην εταιρεία χωρίς καμία περαιτέρω προοπτική και χρησιμότητα.

Ειδικότερα, όπως έχει προαναφερθεί, βρίσκονται υπό εξέλιξη δύο προγράμματα ανεπάνδρωτων:

• το πρόγραμμα «Αρχύτας» του Π.Ν. που εξυπηρετεί με τρόπο άμεσο τις άμεσες ανάγκες του Π.Ν. για ένα σχετικά μικρών πτητικών δυνατοτήτων ανεπάνδρωτο αεροσκάφος, με δυνατότητες κάθετης αποπροσγείωσης ώστε να μπορεί να επιχειρεί από πλοία και να μεταφέρει άμεσα εικόνα στα πλοία αυτά, έστω και σε περιορισμένη -σχετικά- απόσταση και για περιορισμένο -σχετικά- χρόνο πτήσεως
• το πρόγραμμα «LOTUS» της ΓΔΑΕΕ, που εξυπηρετεί τις ανάγκες των ΕΔ για ένα ιδιαίτερα προηγμένο ανεπάνδρωτο κατηγορίας MALE το οποίο θα εξυπηρετεί τις ανάγκες αναγνώρισης αλλά και προσβολής στόχων, και μάλιστα εγγενώς και εκ του σχεδιασμού του και όχι σε μεταγενέστερες εκδόσεις του.

Εν όψει της υπάρξεως και ενεργού προόδου των δύο αυτών προγραμμάτων, τίθεται το ερώτημα: ποιον ακριβώς στόχο εξυπηρετεί η χρηματοδότηση του προγράμματος του Υπ.Οικ.;

Στην ερώτηση αυτή, μόνον προβληματικές απαντήσεις μπορούν να δοθούν:

(α) σε αντίθεση με τα δύο προγράμματα που εξ αρχής αναπτύσσουν επιχειρησιακά συστήματα, το πρόγραμμα του Υπ.Οικ. χρηματοδοτεί αποκλειστικά την ανάπτυξη (περαιτέρω εξέλιξη για την ακρίβεια) ενός ιπταμένου οχήματος αποκλειστικά. Οι προοπτικές για επιχειρησιακό σύστημα είναι του απώτερου μέλλοντος (και επιπλέον χρηματοδοτήσεως).

(β) είναι απολύτως ασαφές ποια ακριβώς σκοπιμότητα εξυπηρετεί η ανάπτυξη του αεροσκάφους του Υπ.Οικ. Για την ακρίβεια, η «πετομηχανή» του Υπ.Οικ. ανήκει εγγενώς στην κατηγορία ανεπάνδρωτων περιορισμένης εμβέλειας και ωφέλιμου βάρους, εκ του εγγενούς χαρακτηριστικού της κάθετης αποπροσγείωσης. Αυτή άλλωστε είναι και η κατηγορία των επιδόσεων την οποίαν αναφέρουν οι εμπλεκόμενοι στο πρόγραμμα. Όμως αυτή η κατηγορία καλύπτεται ήδη από το πρόγραμμα «Αρχύτας». Οι επαγγελίες για μελλοντικές εκδόσεις που θα συνεργάζονται με μαχητικά αεροσκάφη και θα φέρουν όπλα, αφ’ ενός καλύπτονται ήδη από το υπό ανάπτυξη ανεπάνδρωτο LOTUS, αφ’ ετέρου είναι πρακτικά αδύνατον να εκπληρωθούν από ένα αεροσκάφος της κατηγορίας του προγράμματος του Υπ.Οικ., εξ αιτίας της κατηγορίας αεροσκαφών στην οποία ανήκει.

(γ) Η εταιρεία στην οποία το Υπ.Οικ. «πετάει», κυριολεκτικά, λεφτά, έχει απόλυτη αδυναμία να τα εκμεταλλευτεί. Η ΕΑΒ Α.Ε. είναι μια βιομηχανία η οποία, όπως άλλωστε και το σύνολο των κρατικών πολεμικών βιομηχανιών, αδυνατούν απολύτως να επιτελέσουν τη βασικότερη λειτουργία μίας βιομηχανίας εν γένει, και κατά μείζονα λόγο μιας πολεμικής βιομηχανίας: να αναπτύξουν προϊόντα. Η μοναδική δυνατότητα της ΕΑΒ Α.Ε. εξαντλείται στην περίφημη «παραγωγική δυνατότητα». Η δυνατότητα αυτή είναι εξαιρετικά αμφιβόλου χρησιμότητας, η έμπρακτη δυνατότητα της ΕΑΒ Α.Ε. για κάτι τέτοιο είναι ακόμη μεγαλύτερο ερωτηματικό, ενώ η δυνατότητα της εταιρείας για Έρευνα και Ανάπτυξη, δηλαδή για τον πυρήνα της δραστηριότητας μιας πολεμικής βιομηχανίας είναι μηδενική· όχι μηδαμινή αλλά μηδενική. Για όποιον έχει αμφιβολίες περί αυτού, αρκεί να αναγνώσει την κατάσταση, με συγκλονιστική λεπτομέρεια, από την πλέον έγκυρη πηγή: τον κ. Πάνο Αγερίδη, πρώην Γενικό Διευθυντή Έρευνας & Ανάπτυξης και Στρατηγικών Δραστηριοτήτων της ΕΑΒ Α.Ε. Άλλωστε, το Υπ.Οικ., με την πρωτοβουλία του, επιβεβαιώνει πλήρως την κατάσταση αυτή: αναγνωρίζει εμμέσως πλην σαφώς την απόλυτη αδυναμία της ΕΑΒ Α.Ε. να αναπτύξει προϊόντα, και μέσω της ΕΑΒ, χρηματοδοτεί τρεις άλλους φορείς να αναπτύξουν «κάτι» (οτιδήποτε) για να το παράσχουν εν συνεχεία στην ΕΑΒ να το κατασκευάσει. Ο ρόλος της ΕΑΒ Α.Ε. στην όλη διαδικασία είναι να… παρακολουθεί διακριτικά τους εμπλεκόμενους φορείς και να βεβαιώνεται ότι… τηρείται το χρονοδιάγραμμα. Για το υπό ανάπτυξη «προϊόν» θα έχει το αποκλειστικό δικαίωμα παραγωγής, πλην όμως το υπό ανάπτυξη προϊόν, διακηρυγμένα, δεν έχει καμία επιχειρησιακή δυνατότητα, άρα δεν έχει και καμία προοπτική παραγωγής. Τέτοια δυνατότητα θα υπάρξει… αφού το Υπ.Οικ. δώσει και άλλα χρήματα, σε άλλους φορείς, προκειμένου να φέρουν στην ΕΑΒ Α.Ε. κάτι που να παράγεται.

(δ) Ακόμη πιο σκανδαλώδες είναι το γεγονός ότι το πρόγραμμα του Υπ.Οικ. δεν έχει καμία απολύτως συμμετοχή των Ενόπλων Δυνάμεων στη σύλληψη και τον καθορισμό των προδιαγραφών του. Αυτό εξηγεί άλλωστε και την «ακατανόητη» κατηγορία της πτητικής μηχανής που αναπτύσσεται. Είναι όμως βέβαιο ότι, όταν κάποια στιγμή στο μέλλον το Υπ.Οικ. αναπτύξει κάτι που να μπορεί να παριστάνει το επιχειρησιακό σύστημα, θα εκβιάσει τις Ένοπλες Δυνάμεις να το προμηθευτούν προκειμένου να «στηρίξουν» την ΕΑΒ Α.Ε., παρ’ όλο που το σύστημα δεν θα ικανοποιεί καμία απαίτηση ή προδιαγραφή των ΕΔ, και οι ανάγκες των ΕΔ θα καλύπτονται ήδη από τα δύο συστήματα που προαναφέρθηκαν.

(ε) Η έναρξη του προγράμματος του Υπ.Οικ. είναι η χρονολογικά τελευταία, που σημαίνει ότι όταν το Υπ.Οικ. αναλάμβανε την πρωτοβουλία για τη χρηματοδότηση της ΕΑΒ Α.Ε., γνώριζε ήδη με ασφάλεια και λεπτομέρειες ότι προβαίνει σε διπλή και άσκοπη χρηματοδότηση.

(στ) Με δεδομένα όλα τα ανωτέρω στοιχεία που δεν αφήνουν πολλά περιθώρια ως προς την ουσία του προγράμματος, το Υπουργείο Οικονομικών επιζητά να «νομιμοποιήσει» το εγχείρημά του με την επίμονη και συνεπή προβολή του εγχειρήματος, με «τακτικές ενημερώσεις» και συνεντεύξεις τύπου από τον ίδιο τον Υπουργό Οικονομίας. Επιδιώκεται έτσι ο επηρεασμός της κοινής γνώμης, που αφ’ ενός δεν έχει εποπτεία του ζητήματος -μιας και τα προγράμματα «Αρχύτας» και «LOTUS» είναι άγνωστα, μην έχοντας λάβει ευρεία δημοσιότητα- αφ’ ετέρου επιζητά μία «ρεβάνς» έναντι των σημαντικών τουρκικών επιτυχιών στον τομέα αυτόν.

3.3.1 «Κρατικές» Πολεμικές Βιομηχανίες στην Ελλάδα και Αλλού – Σύντομη Παρέκβαση

Η έντονα αρνητική αναφορά στην ΕΑΒ Α.Ε. ενδεχομένως να δημιουργήσει την εντύπωση ότι πρόκειται για μία επί της αρχής και συνολική αρνητική στάση απέναντι σε οποιαδήποτε κρατική βιομηχανία, και μάλιστα στον τομέα της πολεμικής βιομηχανίας. Αυτό είναι κάθε άλλο παρά ακριβές.

Κρατικές πολεμικές βιομηχανίες υπήρξαν και υπάρχουν πολλές, και έχουν παίξει κρίσιμο ρόλο στη στρατιωτική ισχύ των χωρών τους. Συχνά υπήρξαν τα εφαλτήρια για την ανάπτυξη του συνολικού τομέα της πολεμικής βιομηχανίας. Ο κρατικός χαρακτήρας ενδεχομένως να συνδέεται με μικρότερο οικονομικό δυναμισμό, σε καμία περίπτωση όμως δεν συνδέεται με τη μοναδική κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει το σύνολο της ελληνικής κρατικής «πολεμικής» βιομηχανίας, δηλαδή η ΕΑΒ, τα ΕΑΣ και τα Ναυπηγεία, τόσο της Ελευσίνας όσο και του Σκαραμαγκά. Οι βιομηχανίες αυτές δεν είναι «κρατικές». Είναι ανεπανόρθωτα πασοκικές κρατικές επιχειρήσεις της δεκαετίας του ’80. Έχουν διαποτιστεί βαθύτατα και ανεπίστροφα από το πνεύμα της της ανδρεϊκής «Αλλαγής» και αποτελούν απλώς καρκίνωμα στο σώμα της ελληνικής οικονομίας και βιομηχανίας. Δεν αποτελούν εταιρείες αλλά ομάδες ανθρώπων που απομυζούν πόρους από το ελληνικό κράτος.

Επειδή σχετικά με την ΕΑΒ Α.Ε. και τις «επιτυχίες» της έχουν επικρατήσει εσχάτως μύθοι, η κατάσταση είναι απλή: η ΕΑΒ Α.Ε. εισπράττει μεγάλα ποσά από την Πολεμική Αεροπορία προκειμένου να εκτελέσει εργασίες συντήρησης στα αεροσκάφη της, βάσει της αρχαίας «Βασικής Συμβάσεως» της δεκαετίας του ’70, εργασίες στις οποίες είναι εξωφρενικά ασυνεπής, δημιουργώντας κρίσιμα προβλήματα στην Π.Α. Ταυτόχρονα, και εκμεταλλευόμενη τις χρηματικές ενέσεις (προκαταβολές) άνευ αντικρίσματος από την Π.Α., αναλαμβάνει υποκατασκευαστικό έργο για την Lockheed Martin, μικρής χρηματικής αξίας και τεχνολογικής πολυπλοκότητας, το οποίο εκτελεί σε προνομιακές για την LM τιμές και με τη χρήση… ξένων συνεργείων τα οποία προσλαμβάνει με συμβάσεις έργου, δηλαδή τα απασχολεί αποκλειστικά για την εκτέλεση των εργασιών της LM, οψέποτε αυτές εμφανίζονται.

Το δέον γενέσθαι για την ΕΑΒ Α.Ε. και τις λοιπές κρατικές πολεμικές «βιομηχανίες» είναι μία μεγάλη συζήτηση που δεν αποτελεί αντικείμενο του παρόντος άρθρου. Αρκεί να καταγραφεί ότι η δήθεν χρηματοδότηση της ΕΑΒ Α.Ε. για την ανάπτυξη του Αρχύτα αποτελεί θνησιγενή προσπάθεια.

3.4 Οι Εμπλεκόμενοι Φορείς

Η συνεργασία της Ομάδας του ΑΠΘ με τις ιδιωτικές εταιρείες έδειξε τις μεγάλες δυνατότητες που μπορούν να υπάρξουν στην χώρα μας και στα συστήματα ανεπάνδρωτων αεροσκαφών. «Η φιλοσοφία της συνεργασίας βασίζεται στην εκτέλεση της έρευνας και την αναζήτηση της καινοτομίας από το ΑΠΘ και στην υλοποίηση και την βιομηχανοποίηση για την αγορά από τις ελληνικές εταιρείες», τόνισε ο κοσμήτορας της Πολυτεχνικής Σχολής του ΑΠΘ, παρατηρώντας πως  «στα σχεδόν δέκα χρόνια ανάπτυξης της τεχνολογίας των μη-επανδρωμένων αεροχημάτων στο ΑΠΘ, φάνηκε ξεκάθαρα ότι για την ανάπτυξη καινοτόμων προϊόντων η συνεργασία με τις ελληνικές εταιρείες είναι μονόδρομος, αλλά τα οφέλη αμφίδρομα».

Μόνον που στην «αρχιτεκτονική» αυτή υφίσταται ένα συστηματικό λάθος. Αν και το ανεπάνδρωτο αεροσκάφος αποτελεί ένα ολοκληρωμένο επιχειρησιακό σύστημα, ο πυρήνας του είναι το ιπτάμενο αεροσκάφος, και η τεχνολογία και τεχνογνωσία στον τομέα αυτόν είναι θεμελιώδεις. Όμως η δυνατότητα παραγωγής μίας κατηγορίας συστημάτων, προκειμένου να είναι μακροχρόνια, με συνέχεια και προοπτικές ανάπτυξης, πρέπει νομοτελειακά να εμπλέκει εμπορικές εταιρείες, ασχέτως εάν αυτές είναι ιδιωτικές ή κρατικές. Ο λόγος γι’ αυτό δεν είναι «ιδεολογικός». Ο λόγος είναι ότι μόνον εταιρείες μπορούν να διατηρήσουν στον χρόνο το προσωπικό και την τεχνογνωσία που μέσα από διαδοχικές προσπάθειες εξελίσσεται και δίνει, αντιστοίχως, όλο και πιο εξελιγμένα συστήματα.

Η εμπλοκή ερευνητικών φορέων, διεθνώς και ιστορικά, αφορά συγκεκριμένους ρόλους: συνηθέστατα αφορά την επίλυση δύσκολων τεχνικών προβλημάτων καθώς και τη συνεισφορά νέων ιδεών που προέρχονται από τη βασική έρευνα, και οι ερευνητικοί φορείς, εμπλεκόμενοι στην ανάπτυξη συστημάτων, συνεισφέρουν στην αρχική ανάπτυξη και στη μεταφορά της σχετικής τεχνολογίας σε εταιρικά σχήματα. Ενίοτε, ερευνητικοί φορείς αναλαμβάνουν τη λεγόμενη «άμεση ανάπτυξη πρωτοτύπου» (“rapid prototyping”), όταν στην αγορά δεν υφίσταται η τεχνογνωσία για ένα σύστημα που κρίνεται αναγκαίο, και ο ερευνητικός φορέας αναλαμβάνει να κάνει άμεσα ένα πρωτότυπο. Ο λόγος που οι ερευνητικοί φορείς δεν είναι το κατάλληλο όχημα για την ανάπτυξη και συνεχή εξέλιξη συστημάτων, είναι ότι η συνεχής εξέλιξη συστημάτων (που δημιουργεί τεχνογνωσία) απαιτεί διαδοχικούς κύκλους εξέλιξης ενός προϊόντος (που για να είναι βιώσιμη, πρέπει να έχει και εμπορική εκμετάλλευση) και τη συσσώρευση της τεχνογνωσίας στις ομάδες και τους ανθρώπους που συσσωρεύουν την εμπειρία από την εξέλιξη αυτή. Αυτό, με τη σειρά του, απαιτεί μία σταθερότητα στον πυρήνα των εμπλεκομένων ομάδων, έτσι ώστε η εμπειρία να συσσωρεύεται και να μην χάνεται. Κάτι τέτοιο είναι φύσει αδύνατον να γίνεται σε ερευνητικούς φορείς, αφ’ ενός επειδή δεν γίνεται να υπάρχει σταθερότητα στο προσωπικό, αφ’ ετέρου και κυρίως, επειδή δεν γίνεται ένας ερευνητικός φορέας να ασχολείται συνεχώς με την συνεχιζόμενη ανάπτυξη και εξέλιξη ενός συστήματος.

Εν προκειμένω, στις τρεις προσπάθειες που βρίσκονται σε εξέλιξη, εμφανίζεται το εξής φαινόμενο: στις δύο από τις τρεις προσπάθειες (LOTUS και Υπ.Οικ.) την ανάπτυξη του αεροσκάφους την έχει αναλάβει το ΕΡΜΣ του ΑΠΘ, χωρίς κανέναν εμπορικό εταίρο με αυτό το αντικείμενο, ο οποίος να μπορεί να δεχτεί την τεχνογνωσία και να την εξελίσσει σε διαδοχικές, μελλοντικές προσπάθειες. Στο πρόγραμμα «Αρχύτας», δεν συμμετέχει το ΕΜΡΣ ή άλλος ερευνητικός φορέας που να έχει άμεσα διαθέσιμη τεχνογνωσία σε αεροπορικά συστήματα. Αντιθέτως, εκεί και με αρμοδιότητα την ανάπτυξη του αεροσκάφους συμμετέχει μία εμπορική εταιρεία, η UKANDRONE του ομίλου EFA, η οποία έχει σαφώς πιο περιορισμένη δυναμικότητα από το ΕΜΡΣ και που, επίσης, δεν πρόκειται να αποκομίσει την τεχνογνωσία που απαιτεί η παραγωγή ανεπάνδρωτων κάποιων απαιτήσεων.

Ο λόγος που συμβαίνει αυτή η αστοχία είναι, ακριβώς, η απουσία μίας κεντρικής αρχής σχεδιασμού της πολιτικής στην αμυντική βιομηχανία: Η ΔΑΕΤΕ, όταν ενημερώνεται καν, για προγράμματα, δεν έχει ούτε την αρμοδιότητα ούτε την ικανότητα και τη γνώση για να σχεδιάσει την κατανομή έργου σε εταίρους έτσι ώστε να βελτιστοποιηθεί η μεσοπρόθεσμη και μακροπρόθεσμη αποτελεσματικότητα της βιομηχανίας.

4. Επίλογος

Από τα προαναφερθέντα μπορεί κανείς να βγάλει ορισμένα ειδικά και ορισμένα γενικά συμπεράσματα.

Το πολυδιαφημιζόμενο πρόγραμμα του Υπουργείου Οικονομικών δεν έχει να προσφέρει κάτι περισσότερο από τη δημοσιότητα που του εξασφαλίζουν οι επαναλαμβανόμενες συνεντεύξεις τύπου του Υπουργού Οικονομίας· αποτελεί όμως μια ανεπίτρεπτη δαπάνη με μοναδικό στόχο να «στηριχτεί» η ΕΑΒ Α.Ε., στόχος προδήλως μάταιος.

Υπάρχουν εν εξελίξει δύο ιδιαιτέρως ενδιαφέροντα προγράμματα ανεπανδρώτων αεροσκαφών: το πρόγραμμα «Αρχύτας» του Πολεμικού Ναυτικού και το πρόγραμμα LOTUS του Υπουργείου Εθνικής Αμύνης. Το μεν πρώτο προσφέρει άμεση λύση σε επείγουσες ανάγκες του ΠΝ με ιδιαίτερα οικονομικό τρόπο, το δε δεύτερο προσφέρει στο προσεχές μέλλον μία ιδιαίτερα προηγμένη λύση ανεπάνδρωτου αεροσκάφους κατηγορίας MALE για τις ΕΔ.

Το πρόβλημα και με τα δύο προγράμματα είναι ότι από την δομή των σχημάτων που τα αναπτύσσουν εγείρονται σοβαρότατα ερωτήματα για τις προοπτικές συνέχειας και εξέλιξης των συστημάτων ώστε να δημιουργηθεί μία βιομηχανική βάση ανάπτυξης ανεπανδρώτων αεροσκαφών με μακροπρόθεσμες προοπτικές.

Το πρόβλημα οφείλεται πρωτίστως στην αδυναμία του Ελληνικού Κράτους να συγκροτήσει και να ασκήσει πολιτική στον τομέα της Πολεμικής Βιομηχανίας.

Τα ανεπάνδρωτα αεροσκάφη είναι απλώς μία «μελέτη παραδείγματος» της αδυναμίας του Ελληνικού Κράτους να ασκήσει βιομηχανική πολιτική. Τα παραδείγματα της τραγικής διαχείρισης και των ιλαροτραγικών επιλογών στις κρατικές «πολεμικές» βιομηχανίες, που συνεχίζονται αδιάλειπτα τα τελευταία σαράντα χρόνια, είναι απλώς η κορυφή του παγόβουνου. Και είναι φύσει αδύνατον οι ιδιωτικές πολεμικές βιομηχανίες να υποκαταστήσουν την αδυναμία αυτή.

Η πολεμική βιομηχανία, όπως και η βιομηχανία εν γένει, ειδικά στην «εμβρυακή» της φάση, έχει απόλυτη ανάγκη βιομηχανικής πολιτικής. Η βιομηχανία και η τεχνολογία είναι πρωτίστως οργανωτικό και δευτερευόντως μόνον τεχνικό ζήτημα.

[i] Συμφωνία Χρηματοδότησης EDIDP-ISR-TRPAS-2019-030

[ii] Για λόγους που εξηγούνται στο κείμενο, το πρόγραμμα δεν αναφέρεται στο παρόν άρθρο με την ονομασία «Αρχύτας»

[iii] Εφεξής: «Αρχύτας Υπ.Οικ.». Δεδομένου ότι το πρόγραμμα έλαβε το όνομά του μετά από το πρόγραμμα του ΠΝ με το ίδιο όνομα, και παρ’ ότι οι αρμόδιοι ενημερώθηκαν εγκαίρως ότι άλλο, αρχαιότερο πρόγραμμα είχε το ίδιο όνομα, οι αρμόδιοι του Υπ.Οικ., κατά τρόπο αθέμιτο επέμειναν στην ονομασία αυτή. Κατόπιν τούτων, το όνομα «Αρχύτας» δικαιωματικά ανήκει στο πρόγραμμα του ΠΝ, και η απλή αναφορά σε πρόγραμμα «Αρχύτας» εννοεί το πρόγραμμα του ΠΝ.

[iv] Aerodynamic Characteristics of the Blended-Wing-Body VTOL UAV, Parisa Footohi, Adrien Bouskela and Sergey Shkarayev*, Department of Aerospace and Mechanical Engineering, University of Arizona, USA, Journal of Aerospace Engineering and Mechanics, vol 1, Issue 4.

[v] Και αυτό, λες και η Ελλάδα έχει έλλειψη από έμπειρους και ικανούς τεχνοκράτες, ιδίως στο εξωτερικό (όπου εκ των πραγμάτων μπορεί κάποιος Έλληνας να αποκτήσει εμπειρία στη βιομηχανική και τεχνολογική πολιτική). Βεβαίως, όταν το Ελληνικό Κράτος έκανε το… σφάλμα να μετακαλέσει στην Ελλάδα έναν πραγματικά σημαντικό τεχνοκράτη σε παρεμφερή τομέα, τον Σταμάτη Κριμιζή, ως επικεφαλής του Ελληνικού Διαστημικού Οργανισμού, αυτός εξαναγκάστηκε σε παραίτηση έναν μήνα αργότερα υπό συνθήκες απολύτως χαρακτηριστικές της λειτουργίας του Ελληνικού Κράτους. Τον κ. Κριμιζή διεθέχθη ο… Αντιπλοίαρχος Μουτζούρης Γεώργιος (Π.Ν.). Σε ερώτηση, σε αδιάφορο τόνο, του γράφοντος προς στενό συνεργάτη του τότε υπουργού «γιατί έφυγε ο Κριμιζής;», ο συνεργάτης, απάντησε ευθαρσώς: «Ο Κριμιζής είναι πάρα πολύ καλός, αλλά όχι για την Ελλάδα». Η δήλωση αυτή μάλλον συνοψίζει και το πρόβλημα.

belisarius21.wordpress.com