Τα πρώτα, δειλά βήματα της Διεθνούς Έκθεσης Θεσσαλονίκης (ΔΕΘ), που πρωτολειτούργησε το 1926 στο Πεδίον του Άρεως, παρουσιάζονται μέσα από σπάνιο υλικό του μεσοπολέμου που περιλαμβάνει κάρτες και φωτογραφίες και «ξεφυλλίζει» την ασπρόμαυρη ιστορία του εκθεσιακού φορέα μέχρι το 1940, οπότε και πραγματοποιήθηκε η τελευταία προπολεμική έκθεση. Τα ανεκτίμητα ντοκουμέντα βρίσκονται στην προσωπική συλλογή του παλαιοπώλη Θεολόγη Ηλιάδη, ο οποίος, όπως λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, αποτελούν καρπό έρευνας 30 χρόνων.
«Είναι “ δύσκολες” οι φωτογραφίες και κάρτες με το συγκεκριμένο θέμα και χρονολογία, λόγω παλαιότητας και σπανιότητας αλλά όσο ψάχνεις… βρίσκεις»,εξηγεί ο «επίμονος» συλλέκτης. Την άποψη αυτή συμμερίζεται και ο διευθύνων σύμβουλος της ΔΕΘ-Helexpo Κυριάκος Ποζρικίδης, ο οποίος μελετά την ιστορία της ΔΕΘ και κυκλοφόρησε το 2018 το λεύκωμα «Διεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης 1926-2017».
Κάνοντας μια ιστορική αναδρομή στη δημιουργία της ΔΕΘ, ο κ. Ποζρικίδης υπενθύμισε ότι εμπνευστής της ήταν ο Νικόλαος Γερμανός, ο οποίος ίδρυσε το 1925 την εταιρία και όταν πήρε την άδεια χρησιμοποίησης του Πεδίου του Άρεως, την εγκαινίασε στις 3 Οκτωβρίου του 1926.
«Στην πρώτη διεθνή έκθεση υπήρχαν δύο ξένες συμμετοχές, της Βουλγαρίας και της Σοβιετικής Ένωσης, με μεγαλειώδη συμμετοχή. Μετά ξεκίνησε να μεγαλώνει η Έκθεση και από το 1930 άρχισε ο Γερμανός να ψάχνει για την μεταφορά της καθώς ο χώρος ήταν δανεικός και πλέον δεν έφτανε. Η μεταφορά στις νέες εγκαταστάσεις έγινε το 1940 όπου και πραγματοποιήθηκε η τελευταία προπολεμική έκθεση της ΔΕΘ και επαναλειτούργησε το 1951», είπε ο κ.Ποζρικίδης.
Σύμφωνα με τον ίδιο, η ΔΕΘ είχε ταχεία εξέλιξη με αυξητική τάση, κυρίως μετά το 1960 ενώ παλαιότερα ήταν ενταγμένες στη διοργάνωση οι «μέρες των χωρών», σε αντίθεση με το θεσμό της «τιμώμενης χώρας» που άρχισε το 1998.
Περίπτερο από τον αρχιτέκτονα Μαξ Ρούμπενς
H πορεία της ΔΕΘ προπολεμικά, από τις πρώτες της εγκαταστάσεις στο Πεδίον του Αρεως, σε χώρο ανάμεσα στις Λεωφόρους Στρατού και Βασιλέως Γεωργίου, περιγράφεται μέσα από τις συλλεκτικές φωτογραφίες και κάρτες. Οι χωμάτινοι δρόμοι, τα περίτεχνα περίπτερα, οι στρατιωτικές στολές, η απίστευτη κοσμοσυρροή, οι βιομηχανίες καπνού και οι ακμάζουσες τότε ελληνικές και ξένες εταιρίες, τα καφενεία, όλη η ασπρόμαυρη απεικόνιση της ζωής δύο και πλέον δεκαετιών, δίνει το στίγμα της Θεσσαλονίκης του μεσοπολέμου.
Ιδιαίτερη θέση στη συλλογή καταλαμβάνει μία κάρτα η οποία απεικονίζει ένα περίπτερο στην 4η ΔΕΘ, (1929) και στη λεζάντα της αναγράφει «Περίπτερο ανωνύμου ελληνικής εταιρίας βιομηχανίας καπνού. Σιγαρέτα Ego-Μπάφρα – Νέστος. Αρχιτέκτονας Μαξ Ρούμπενς».
Ο αρχιτέκτονας Μαξιµιλιανός Ρουµπένς, απόφοιτος της Σχολής Καλών Τεχνών Κωνσταντινουπόλεως το 1912, ασχολήθηκε με τη μελέτη και εκτέλεση αρχιτεκτονικών έργων στη Θεσσαλονίκη στην πυρίκαυστο ζώνη. Ήταν ένας από τους παραγωγικότερους αρχιτέκτονες του Μεσοπολέμου στην πόλη, με έργα όπως το Αχίλλειον Μέγαρο (πρώην Μάισσα) που δημιούργησε το 1923 και βρίσκεται στη συμβολή των οδών Βασιλέως Ηρακλείου 19 με Βενιζέλου και το Ξενοδοχείο Ηλύσια, στην οδό Εγνατίας 24, που χτίστηκε με σχέδιά του το 1924.
«Είναι αξιοσημείωτη η φωτογραφία που είναι βραδινή και φυσικά, η υπογραφή του αρχιτέκτονα έχει βαρύνουσα σημασία», λέει ο κ. Ποζρικίδης.
Στο λεύκωμά του πάντως γίνεται ιδιαίτερη μνεία και στο καπνικό περίπτερο της 4ης ΔΕΘ που ήταν «από τα μεγαλύτερα και η διακόσμησή του έγινε από τον Ρώσο καλλιτέχνη Μορζοβάνοφ» και στο οποίο απονεμήθηκε ειδικό βραβείο συμμετοχής.
Εορτασμός 100 χρόνων από τη σύσταση του ελληνικού κράτους
Η 5η διοργάνωση, το 1930, συνέπεσε με τον εορτασμό των 100 χρόνων από τη σύσταση του ελληνικού κράτους. Μάλιστα, σύμφωνα με όσα αναγράφονται στο σχετικό λεύκωμα, «η έκθεση παρέμεινε μια επιπλέον ημέρα ανοιχτή, ύστερα από παράκληση της Γενικής Διοίκησης Μακεδονίας, προκειμένου να διατεθούν οι εισπράξεις για τη διοργάνωση των εορτών της εκατονταετηρίδας».
Στη συλλογή του κ. Ηλιάδη ξεχωρίζουν κάρτες όπου φαίνεται στολισμένος ο κεντρικός δρόμος της ΔΕΘ με επιγραφές «1830-1930» και πινακίδες σε στύλους με τις λέξεις «Ήπειρος», «Θράκη», «Ρούμελη», «Πατρίς», «Ελευθερία».
Η 5η ΔΕΘ μάλιστα ήταν η πιο φωτεινή απ’ όλες αφού η επιγραφή ΔΕΘ στην είσοδο ήταν διακοσμημένη με φωτισμένα λαμπιόνια, ενώ στην κεντρική λεωφόρο υπήρχαν φωτισμένες αψίδες και εκατέρωθεν, ελληνικά και ξένα περίπτερα, καφενεία, εστιατόρια και ζαχαροπλαστεία.
Μέχρι τη 15η ΔΕΘ, το 1940 και το ξέσπασμα του πολέμου, η Έκθεση εξελισσόταν δείχνοντας τη δυναμική της. Έκλεισε προπολεμικά τις πύλες της στις 22 Οκτωβρίου του 1940, με την τελευταία διοργάνωση για να ξανανοίξει 11 χρόνια μετά, στις 16 Σεπτεμβρίου του 1951 με συνολικό αριθμό επισκεπτών πάνω από μισό εκατομμύριο.
Νατάσα Καραθάνου
*Επισυνάπτονται φωτογραφίες από το προσωπικό αρχείο του κ. Ηλιάδη που ο ίδιος παραχώρησε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ
ΑΠΕ-ΜΠΕ
