Ταγίπ Ερντογάν: ο άνθρωπος που ήθελε να γίνει Σουλτάνος αλλά… αιχμαλωτίστηκε.

του ΠΑΝΤΕΛΗ ΣΑΒΒΙΔΗ.

Ο Ταγίπ Ερντογάν, ο άνθρωπος που θέλει να γίνει Σουλτάνος με το δημοψήφισμα της Κυριακής 16 Απριλίου, αποτελεί την τέταρτη προσπάθεια πολιτικών που δραστηριοποιήθηκαν μέσα στο κεμαλικό καθεστώς και επιχείρησαν να ανασυστήσουν σε όποιο βαθμό θα ήταν δυνατόν, τον οθωμανισμό.

Στις 15 Οκτωβρίου 1922 καταργείται το σουλτανάτο από το Μουσταφά Κεμάλ και στις 29 Οκτωβρίου 1923 ιδρύεται η Τουρκική Δημοκρατία.

Το κεμαλικό καθεστώς δεν επέτρεπε τη δημιουργία άλλων κομμάτων και όποια απόπειρα γινόταν, διαλύονταν.

Η πρώτη πετυχημένη προσπάθεια έγινε  μετά τον πόλεμο όταν ο Μεντερές, δημιούργησε, μαζί με άλλους πολιτικούς, το “Δημοκρατικό Κόμμα” που εξέφρασε μια Τουρκία συντηρητική, αγροτική, παραδοσιακή και θρησκευόμενη.

Ο άνθρωπος που ήταν ο κύριος υπεύθυνος για τις ωμότητες των «Σεπτεμβριανών», ο Αντνάν Μεντερές, απαγχονίστηκε από στρατιωτικό πραξικόπημα το 1961.

Η δεύτερη προσπάθεια έγινε με τον Τουργκούτ Οζάλ ο οποίος ανέλαβε την εξουσία το 1983. Ίσως ήταν ο μεγαλύτερος πολιτικός της σύγχρονης Τουρκίας. Επισήμως, πέθανε αλλά οι φήμες ότι δηλητηριάσθηκε είναι έντονες. Από ένα σημείο και πέρα άρχισε να ενοχλεί το κεμαλικό κατεστημένο.

Ακολούθησε ο Ερμπακάν, για τον οποίο έγινε το μεταμοντέρνο πραξικόπημα το 1997 όταν άρματα μάχης βγήκαν στους δρόμους και, τώρα, ο Ερντογάν, ο οποίος ηγήθηκε, επιτυχώς,  του ισλαμικού κινήματος. Ξεκίνησε δημιουργώντας μεγάλες προσδοκίες και, καταλήγει, ως ένας αυταρχικός ηγέτης που πολλοί ανησυχούν ότι θα περιορίσει τη δημοκρατία στη χώρα του. Αν χάσει το δημοψήφισμα, αρχίζει μια πορεία αποκαθήλωσής του.

Αν και η απόπειρα πραξικοπήματος του Ιουλίου έχει αφήσει πολλά κενά ως προς τους υποκινητές των πρωταγωνιστών του, η παράδοση στην Τουρκία τηρήθηκε. Μια μη κεμαλική κυβέρνηση, αμφισβητήθηκε από το στρατό, σημαντικό μέρος του οποίου επηρεάζεται από το Κίνημα Γκιουλέν, μέντορα του Ερντογάν, με τον οποίο ο τούρκος πρόεδρος αρνήθηκε να διαμοιραστεί την εξουσία. Ο Ερντογάν τα θέλει όλα δικά του και αυτό θα αποτελέσει την αιτία της καταστροφής του.

Ανεξαρτήτως του αποτελέσματος του δημοψηφίσματος, όπως έχει επισημάνει σε σειρά άρθρων του ο Σάββας Καλεντερίδης στο pontos-news, ο Ταγίπ Ερντογάν θα είναι πολιτικός αιχμάλωτος της Δύσης και, κυρίως, των ΗΠΑ, οι οποίες έχουν στοιχεία που τον ενοχοποιούν  για οικονομικές ατασθαλίες και παραβίαση διεθνών συμφωνιών.

Η άνοδος και η μακρά παραμονή του Ερντογάν στην εξουσία, όπως και η ανάδειξη και άλλων ισλαμιστών πολιτικών όποτε τα καταπιεστικά μέτρα χαλάρωναν, δείχνει πως ο κεμαλισμός, και οι Νεότουρκοι, δεν μπόρεσαν να εδραιώσουν τη δύναμή τους στη χώρα.  Το μεγαλύτερο ποσοστό που συγκέντρωσε το αντιπολιτευόμενο Ρεπουμπλικανικό Κόμμα, το οποίο ίδρυσε ο Κεμάλ, ήταν 25%. Αυτή είναι, πάνω κάτω η δύναμη των κεμαλιστών στη Τουρκία.

Πρόβλημα αποδοχής και εδραίωσης, είχαν οι Νεότουρκοι από την αρχή της δημιουργίας του κινήματός τους.

Με το κίνημά τους, που ξεκίνησε από τη Θεσσαλονίκη, καθαίρεσαν τον δαιμόνιο Σουλτάνο Αβδούλ Χαμίτ και, στην αρχή, ξεγέλασαν με τις υποσχέσεις τους τις διάφορες εθνότητες και εθνικές ομάδες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αποκτώντας την υποστήριξή τους.

Χαρακτηριστικός είναι ο ενθουσιασμός που οι Νεότουρκοι προκάλεσαν στην Αθήνα, πρωτεύουσα του μικρού ελληνικού κράτους. Ο ηγέτης της αντιπολίτευσης Δημήτριος Ράλλης, επισκέφθηκε την οθωμανική- τότε-  Θεσσαλονίκη και συμμετείχε στις χαρές και τα πανηγύρια των Νεότουρκων, μιλώντας, μάλιστα, με ενθουσιασμό, για τους μελλοντικούς σφαγείς του ελληνισμού.

Είναι χαρακτηριστική η σχετική αναφορά του Δημητρίου Ζάννα, ο οποίος συμμετείχε σε μια από αυτές τις εκδηλώσεις. Καθόταν δίπλα στον Ταξίμ Πασά, το διοικητή της Θεσσαλονίκης που λίγα χρόνια μετά παρέδωσε την πόλη στους Έλληνες. «Έχετε και άλλους τέτοιους πολιτικούς στην Ελλάδα;» ρώτησε ο Ταξίμ το Ζάννα, καθώς άκουγαν τον Δ. Ράλλη.

Γρήγορα, όμως, οι στόχοι των Νεότουρκων έγιναν αντιληπτοί και η απήχησή τους μειώθηκε. Το Κομιτάτο «Ένωση και Πρόοδος», όπως αποκάλεσαν το κίνημά τους , ουδέποτε ανέκτησε την υποστήριξη των υπηκόων της Αυτοκρατορίας και, τελικώς, εξέπεσε της εξουσίας το 1912 για να επανέλθει με πραξικόπημα τον Ιανουάριο του 1913.

Στη θέση του Αβδούλ Χαμίτ  (1876-1909), τον οποίο εξόρισαν στη Θεσσαλονίκη και διέμενε στη «Βίλα Αλλατίνι»,  τοποθέτησαν τον ετεροθαλή αδελφό του Μεχμέτ Ε! Ρεσάτ (1909- 1918), ο οποίος προσπάθησε να παίξει το ρόλο της συνύπαρξης όσο καλύτερα μπορούσε. Οι Νεότουρκοι τον προέβαλλαν ως μια ενωτική προσωπικότητα, ως «πατέρα του Έθνους» ρόλος που του ταίριαζε, σύμφωνα με ορισμένους ιστορικούς. Αλλά, οι ημέρες του ήταν λίγες.

Το «κίνημα των Νεότουρκων, το οποίο, όπως δείχνουν τα πράγματα δεν τα πήγε καλά, ήταν η κατάληξη μιας μακράς πορείας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας η οποία ξεκίνησε το 1299 και ιδρύθηκε από τον Οσμάν, ηγέτη της φυλής των Ογούζ.

Ο Οσμάν ήταν γιός του Ερτογρούλ, του πρώτου αρχηγού της νομαδικής φυλής που κατέβηκε στο μικρασιατικό χώρο από τις πηγές του Ευφράτη.

Όταν ο Ερτογρούλ πέθανε, τέσσερις άνθρωποι, που υπήρξαν συνεργάτες του και ήρθαν μαζί του από την Κεντρική Ασία, αποφάσισαν για το διάδοχό του: ο γιός του Οσμάν, ο οποίος και επελέγη, ο Τουρχάν αλλά και δύο Έλληνες εξισλαμισθέντες. Ο Κιοσέ Μιχάλ και ο Εβρενός, ο οποίος εγκαταστάθηκε στα Γιαννιτσά και πέθανε σε ηλικία πάνω από 100 ετών.

Το γεγονός της συμμετοχής δύο Ελλήνων στην ιδρυτική πράξη της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, οδηγεί ορισμένους ιστορικούς και αναλυτές στην εκτίμηση ότι η Αυτοκρατορία συνιδρύθηκε από Οθωμανούς και Έλληνες.

Ο Οσμάν ήταν μια σημαντική προσωπικότητα, όπως και ο γιός του Ορχάν, γαμπρός του Ιωάννη ΣΤ! Καντακουζηνού, τον οποίο βοήθησε να ανακτήσει τη βυζαντινή εξουσία. Ήταν ένας από τους 38 Οθωμανούς αυτοκράτορες που παντρεύτηκαν και έμειναν πιστοί – τρόπος του λέγειν- στις γυναίκες τους. Οι άλλοι δύο ήταν ο Σουλειμάν ο Μεγαλοπρεπής και ο Μεχμέτ Ρατσίντ.

Ήταν τέτοια η παρακμή της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας που πολλές φορές οι Οθωμανοί καλούνταν να ρυθμίσουν τις εμφύλιες διαμάχες.

Στα 625 χρόνια που κράτησε η Οθωμανική Αυτοκρατορία, έφθασε μέχρι τα περίχωρα της Βιέννης την οποία και πολιόρκησε δύο φορές χωρίς επιτυχία. Στα σουλτανικά χαρέμια υπήρξαν πολλές ελληνίδες με τις οποίες οι σουλτάνοι έκαναν τους διαδόχους τους και ορισμένοι σουλτάνοι επιχείρησαν να εκσυγχρονίσουν την αυτοκρατορία για να της δώσουν ανάσα ζωής.

Ο Αχμέτ Γ! (1703-1730), ο οποίος και εκθρονίστηκε, ήταν ο πρώτος μεταρρυθμιστής. Η μεταρρυθμιστική του προσπάθεια ονομάστηκε «Εποχή της Τουλίπας», από την αγάπη που είχε στο λουλούδι αυτό και τη συγκέντρωση κάθε είδους στους κήπους των ανακτόρων.

Πριν από λίγες ημέρες, κατά την προεκλογική εκστρατεία στην Τουρκία για το δημοψήφισμα, ο βρετανός πρόξενος στην Κωνσταντινούπολη ενθουσιασμένος από την καλή πορεία του «Όχι», έγραψε- δήθεν διπλωματικά- πως ίσως ανθίσουν και πάλι οι τουλίπες. Πολλοί δεν κατάλαβαν τι ακριβώς υπονοούσε ο πρόξενος αλλά οι άνθρωποι του Ερντογάν, που αντιλήφθηκαν το υπονοούμενο, του απάντησαν  σκληρά. Ο πρόξενος, θυμήθηκε την πρώτη μεταρρυθμιστική προσπάθεια του Αχμέτ Γ!, ο οποίος στην ιστορία είναι συνδεδεμένος με τις τουλίπες.

Η επόμενη σημαντική μεταρρύθμιση έγινε από το Σουλτάνο Σελίμ Γ! (1789-1807) και αφορούσε, κυρίως, στο στρατό. Και αυτός εκθρονίστηκε.

Ο χρόνος περνούσε, η αυτοκρατορία αντιμετώπιζε προκλήσεις και εξασθενούσε αλλά η ύπαρξή της ήταν χρήσιμη στη Δύση, ως ανάχωμα στη Ρωσία. Κατά τους δυτικούς υπολογισμούς (αγγλογάλλων), η αυτοκρατορία θα επιβίωνε μόνο αν προέβαινε σε μεταρρυθμίσεις.

Ο Σουλτάνος Αβδούλ Μετσίντ ο Α!, υπογράφει το 1839 δύο διατάγματα, το Χάτι ι Σερίφ και το Χάτι ι Χουμαγιούν και εισάγει τη χώρα στην περίοδο του Τανζιμάτ. Σημαντικές μεταρρυθμίσεις, υποχρεώνουν στην αναγνώριση της τιμής και της περιουσίας των υπηκόων αλλά και στην ίση αντιμετώπιση των εθνοτήτων.

Οι αγγλογάλοι βοηθούν την αυτοκρατορία να αντιμετωπίσει, επιτυχώς, τους Ρώσους στον Κριμαϊκό Πόλεμο και αμέσως με τη λήξη του, με τη Συνθήκη των Παρισίων (1856) την εντάσσουν, ουσιαστικά στη Δύση. Ήταν η πρώτη προσπάθεια, περισσότερο επιτυχής, ίσως, από τη σημερινή για ένταξη των Οθωμανών στη Δύση.

Άρχισαν να δίνονται δάνεια, να αυξάνεται το χρέος και να αντιμετωπίζονται κρίσεις.

Είναι η αρχή της αποδόμησης. Αυτό που ήταν αναγκαιότητα για την επιβίωση της Αυτοκρατορίας, ο εκσυγχρονισμός της, δηλαδή, αποτέλεσε και την αιτία της αμφισβήτησής της. Τα διατάγματα βοήθησαν στην ανάδειξη των εθνοτήτων και η ανάδειξη αυτή στην αποδόμηση της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Αλλά, η υποχώρηση ήταν, πλέον, αδύνατη.

Αυτή την υποχώρηση επιχείρησε ο σουλτάνος, Αβδούλ Χαμίτ, (1876-1909), ο οποίος αναζήτησε έναν συνδυασμό του καινούριου με το παλιό. Να αποδεχθεί ορισμένες μεταρρυθμίσεις αλλά να επαναφέρει και το χαλιφάτο, ως ενοποιητικό στοιχείο όλων των μουσουλμάνων της αυτοκρατορίας.

Απέτυχε διότι ήταν, πλέον, αργά.

Το εθνικό κίνημα των Τούρκων αναδύθηκε με τους Νεότουρκους και επεδίωξε- και πέτυχε- την αντικατάσταση της Αυτοκρατορίας με αυτό που ίδρυσε ο Μουσταφά Κεμάλ.

Ανεξαρτήτως της εμφανίσεως του Κεμάλ, μια μορφή Τουρκίας θα αναδύετο.

Το κεμαλικό κίνημα βασίστηκε στην καταστολή και την εθνική εκκαθάριση την οποία πέτυχε με τη γενοκτονία των χριστιανικών λαών της Ανατολής. Η κατάληξή του, όμως, δεν είναι ικανοποιητική για τους τούρκους.

Παρά τις εκκαθαρίσεις δεν κατάφερε να εδραιωθεί ούτε καν στην τουρκική κοινωνία, η οποία, όταν αφήνεται ελεύθερη αμφισβητεί τις κεμαλικές επιλογές.

Η μακρόχρονη παρουσία του Ερντογάν αυτό υποδηλοί.

Αλλά, και η πρόταση των τούρκων ισλαμιστών διέρχεται και αυτή κρίση. Στην Τουρκία έχει διαμορφωθεί μια κρίσιμη μάζα με επιρροή στη δημόσια σφαίρα και τη διαμόρφωση της κοινής γνώμης, που δεν είναι ούτε κεμαλική ούτε ισλαμική.

Το δημοψήφισμα δεν μπορεί να καταγράψει αυτές τις διαφοροποιήσεις αλλά, ακόμη και αν ο Ερντογάν κερδίσει με μικρή πλειοψηφία, το μήνυμα της αμφισβήτησης θα είναι σαφές.

Μια ήττα του τούρκου προέδρου θα επιταχύνει τις εξελίξεις. Αλλά, και μια νίκη του δεν θα λύσει κανένα πρόβλημα. Ο Ερντογάν θα «νερώσει» πολύ το κρασί του το επόμενο διάστημα. Όχι, μόνο λόγω των πολιτικών αδιεξόδων που αντιμετωπίζει, τα οποία δεν μπορεί να λύσει, αλλά και διότι είναι αιχμάλωτος της Δύσης.

Οι εξελίξεις θα είναι καταλυτικές.