Σωτήρης Μητραλέξης:τι να πρωτοπεί κάποιος για τον Γιανναρά!

Για το (κυρίως) έργο του Χρήστου Γιανναρά θα ήθελα να σημειώσω πολύ λίγα, διότι πολλοί έχουμε γράψει αρκετά αλλού (το κατ’ εμέ κυρίως αγγλιστί, μια παλιά μικρή ελληνιστί μου σύνοψη της σκέψης του είναι το κειμενάκι «Πρόσωπο, Έρως, Κριτική Οντολογία»: θα το έγραφα διαφορετικά σήμερα). Δύσκολα συνοψίζεται, διότι είναι ένας ιδιαίτερα πολυπρισματικός στοχαστής.

Η ασύλληπτη επιδραστικότητα των βιβλίων του και της παρουσίας του στην Ελλάδα είναι γνωστή για όσους έχουν μάτια, όπως και ο φθόνος που αυτή παρήγαγε (αυτόν τον φθόνο για τον Γιανναρά τον συναντούσα εμφανή, τακτικά και εγγράφως σε αποκλειστικά ελλαδικές ακαδημαϊκές εκλογές μου).

Η διεθνής πρόσληψη της σκέψης του βρίσκεται σε αλματώδη άνοδο, ιδίως μετά το άνοιγμα στον αγγλόφωνο χώρο την τελευταία μία-μιάμιση δεκαετία (κυρίως γαλλικής και δευτερευοντως γερμανικής παιδείας ο Γιανναράς γαρ): τα συνέδρια στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης το 2013 και του πανεπιστημίου του Cambridge το 2017, καθώς και οι τόμοι που προέκυψαν εξ αυτών, είναι μόνο επιφαινόμενα μιας διεθνούς πρόσληψης εν τω (ταχέως) γίγνεσθαι. Διευκρινίζω ότι δεν ήταν σημαντικός ΕΠΕΙΔΗ είχε επίδραση στην Ελλάδα ή

ΕΠΕΙΔΗ έχει διεθνή πρόσληψη, αλλά λόγω της ίδιας της πρωτοτυπίας, του πλούτου και συνεισφοράς της σκέψης του: θεωρώ αδιαμφισβήτητο ότι, επί της ουσίας, είναι ο σημαντικότερος Έλληνας στοχαστής του τελευταίου μισού αιώνα, hands down. Εν πάση περιπτώσει αυτά θα φανούν στο μέλλον, και από το μέλλον, όχι στους τριήμερους κύκλους των φεησμπουκικών αψιμαχιών.

Ναι, είναι σημαντική η διάκριση ανάμεσα στο κυρίως έργο και στις επιφυλλίδες, εβδομαδιαίες ή βιβλιοδετημένες (δεν είναι αυτές τα βιβλία του). Πολλοί τον πρωτογνωρίσαμε από τις παλιές επιφυλλίδες, και προσωπικά ευγνωμονώ γι’ αυτό — αλλά μετά γνωρίσαμε μια ασύλληπτα ευρύτερη και φωτεινότερη προσωπικότητα.

Ο Μότσαρτ μπορεί να ήταν επιπροσθέτως και κηπουρός, αλλά συνηθίζουμε να τον θυμόμαστε για τη Μουσική του, όχι για τις βουκαμβίλιες του, ούτε επειδή εκείνη τη συγκεκριμένη βουκαμβίλια ενδεχομένως την πετσόκοψε. Πέρα από τη σπορά των προσωπικών σχέσεων και το κάρπισμά τους —που είναι το πραγματικά Αιώνιο—, αυτό που θα μείνει θα είναι το κυρίως έργο, της κυρίως σκέψης, των κυρίως βιβλίων και μελετημάτων· όχι επειδή οι επιφυλλίδες ήταν ή καλές ή κακές ή ό,τι, αλλά επειδή αυτή είναι η φύση των πραγμάτων.

Τις δε απλουστευτικές συζητήσεις του φουμπού περί των ακριβών και δεδομένων και αυστηρών ορίων πεδίων όπως η φιλοσοφία και η θεολογία (να μας πει και η θρησκευτική στροφή της φαινομενολογίας τη γνώμη της, ο Ζαν-Λυκ Μαριόν, ή η πρόσληψη π.χ. του Λακάν από πεδία άλλα της ψυχανάλυσης) τις θεωρώ εντελώς εξω-ακαδημαϊκές, δηλωτικές παχυλής άγνοιας βασικών (καίτοι πολύπλοκων) ζητημάτων τόσο περί φιλοσοφίας όσο και θεολογίας (άρα, προσόν εκλογιμότητας σε ακαδ. θέση).

Και έξω από τα τείχη της ακαδημίας όμως, εν γένει η πλούσια σκέψη αφορά πολλά πεδία και η ασήμαντη σκέψη κανένα. (Επίσης, και παρά τις κάποτε εργοστασιακές μου ρυθμίσεις και στα δύο θέματα, εμμέσως πλην όμως σαφέστατα ο Χρήστος Γιανναράς με δίδαξε ότι είναι εντελώς αδύνατον να είσαι Χριστιανός και δεξιός ταυτόχρονα: αυτό θα ξενίσει κάποιους, αλλά αυτή είναι η μαρτυρία μου. Και με δίδαξε να ελέγχω κριτικά τις αυθεντίες μου, κατά προτίμηση να μην έχω καθόλου αυθεντίες, πρωτίστως συμπεριλαμβανομένου του ιδίου).

Όμως άνθρωπος εκοιμήθη, δεν θάπτονται βιβλία — όση ευαρέσκεια κι αν θα είχαν οι πάνσοφοι του φουμπού αν τα καίγαμε. Βιβλία γράφουν πολλοί — σίγουρα όχι τόσο καλά, όμως πολλοί. Στην παρουσία του έξω από τα βιβλια, ο Γιανναράς είχε το απαρόμοιαστο χάρισμα να ζυμώνει ανθρώπους, να «γεννά» ανθρώπους. Όχι έναν και δυο, όχι δέκα ή πενήντα, πολλούς• όχι χάρη σε μια ιδεολογική ή ιεραποστολίζουσα εύκολη ιδεολογική ξηρότητα (που διαπιστώνω άφθονη σε πολλούς που βρήκαν ευκαιρία να λάμψουν πυροβολώντας άταφους νεκρούς), αλλά χάρη στη μεταδοτικότητα της άφθονης αγάπης του, της πολλής, τόσο πολλής του γλυκύτητας (η λέξη γλυκύτητα δεν αποδίδει επαρκώς αυτό που ζούσαμε), της πραγματικά ασίγαστης δίψας του για πληρότητα ζωής, για περισσόν ζωής. Στη διαπροσωπική σχέση ο Χρήστος Γιανναράς ήταν (μάλλον: είναι, και θα είναι) εκεί που διασταυρώνεται το φοβερό, τρομερό πάθος για τη ζωή που δομεί η αγάπη και τα απολύτως έκτακτα διανοητικά χαρίσματα.

Το είπε κι ο Διονύσης, είχε πραγματικό και σπανιότατο χάρισμα πατρότητας, από αυτό που σε διανοίγει στον πλούτο που μπορεί να δώσει η ζωή, ζωντάνεψε τον σπόρο πάρα πολλών, και όλοι μας καλούμαστε τώρα να καρπίσουμε κατά το μέτρο της δυνάμεώς μας.

Κάποιοι προτείνουν χαρακτηριστικά κείμενα: κακή ιδέα δεν είναι. Παραθέτω πλήρη στα σχόλια (α) το «Σχόλιο στο Άσμα Ασμάτων», κείμενο ποιητικό και πολύ χαρακτηριστικό της σκέψης του Χρήστου Γιανναρά αλλά και του ιδίου εν γένει• (β) το μνημειώδες έργο φιλοσοφικής οντολογίας και γνωσιοθεωρίας «Το Πρόσωπο και ο Έρως»• (γ) το «Ορθός Λόγος και Κοινωνική Πρακτική», για όσους είναι της φιλοσοφίας, της πολιτικής θεωρίας και των πέριξ αυτών• (γ) το αυτοβιογραφικό «Τα Καθ’ Εαυτόν»• και τέλος, (δ) το σύντομο «Αλφαβητάρι της Πίστης», για όσους θέλουν κάτι που λείπει απελπιστικά από τη χώρα μας: μια στοιχειώδης, βασική ενημέρωση περί της χριστιανικής εκκλησίας. Εντελώς ενδεικτική η λίστα, τι να πρωτοπροτείνει κανείς, την «μετα-Νεωτερική μετα-Φυσική», τη μαρτυρία του «Καταφυγίου Ιδεών», τι.

Λυπάμαι και πενθώ για εμάς τους περιλειπομένους, που προσωρινώς τον χάσαμε: ο ίδιος ο Χρήστος Γιανναράς εκοιμήθη σε γήρας βαθύ, με πνευματικές και σωματικές δυνάμεις μέχρι την τελευταία ημέρα, με δικούς του ανθρώπους, στο νησί του, εντελώς «ανώδυνα, ανεπαίσχυντα, ειρηνικά» — μόνο να ελπίζουμε, να ευχόμαστε και να προσευχόμαστε μπορούμε μήπως κι αξιωθούμε κι εμείς παρόμοιου δώρου. Και, αν κάτι έμαθα από τον Χρήστο Γιανναρά (όχι από τον ίδιο, αλλά μέσω αυτού) αυτό είναι η ψηλαφητή πραγματικότητα της Αναστάσεως. Οδεύει προς ποθεινή πατρίδα, σε χώρα ζώντων, και ελπίζω ο Πρωτότοκος των Νεκρών να ακούει την ευγνωμοσύνη και ευχαριστία όλων ημών όταν θα τον αγκαλιάζει και θα τον υποδέχεται στη χαρά και στη γιορτή Του.

Κατὰ Ἰωάννην, Κεφ. 11, 25-27· 12, 24· 16, 21· 15, 9-13· 10,10· 14, 27· 14, 19):

Εἶπεν ὁ Κύριος· ἐγώ εἰμι ἡ ἀνάστασις καὶ ἡ ζωή. Ὁ πιστεύων εἰς ἐμέ, κἂν ἀποθάνῃ, ζήσεται· καὶ πᾶς ὁ ζῶν καὶ πιστεύων εἰς ἐμὲ οὐ μὴ ἀποθάνῃ εἰς τὸν αἰῶνα. Ἀμὴν ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ἐὰν μὴ ὁ κόκκος τοῦ σίτου πεσὼν εἰς τὴν γῆν ἀποθάνῃ, αὐτὸς μόνος μένει· ἐὰν δὲ ἀποθάνῃ, πολὺν καρπὸν φέρει. Ἡ γυνὴ ὅταν τίκτῃ, λύπην ἔχει, ὅτι ἦλθεν ἡ ὥρα αὐτῆς· ὅταν δὲ γεννήσῃ τὸ παιδίον, οὐκέτι μνημονεύει τῆς θλίψεως διὰ τὴν χαρὰν ὅτι ἐγεννήθη ἄνθρωπος εἰς τὸν κόσμον. Μείνατε ἐν τῇ ἀγάπῃ τῇ ἐμῇ. Καθὼς ἠγάπησέ με ὁ πατήρ, κἀγὼ ἠγάπησα ὑμᾶς. Ταῦτα λελάληκα ὑμῖν ἵνα ἡ χαρὰ ἡ ἐμὴ ἐν ὑμῖν μείνῃ καὶ ἡ χαρὰ ὑμῶν πληρωθῇ. Μείζονα ταύτης ἀγάπην οὐδεὶς ἔχει, ἵνα τις τὴν ψυχὴν αὐτοῦ θῇ ὑπὲρ τῶν φίλων αὐτοῦ. Ἐγὼ ἦλθον ἵνα ζωὴν ἔχωσι καὶ περισσὸν ἔχωσι. Μὴ ταρασσέσθω ὑμῶν ἡ καρδία, μηδὲ δειλιάτω. Ἐγὼ ζῶ καὶ ὑμεῖς ζήσεσθε.

(Παρακαλώ πολύ όχι σχόλια από κάτω, κανενός είδους, θα διαγράφονται. Έχω εγκαταλείψει την πλατφόρμα, και η ώρα του πένθους δεν είναι η στιγμή για συζητησούλες.)