Η Τουρκία κάνει τα πάντα για να κεφαλαιοποιήσει τα κέρδη της από τη μετατροπή της Συρίας σε προτεκτοράτο της. Διπλωματικά, θα παζαρέψει με ΗΠΑ και ΕΕ, ζητώντας βαρύτιμα ανταλλάγματα. Σε ισχυρούς κύκλους στη Δύση, εξάλλου, πλειοψηφεί στην παρούσα η αντίληψη ότι καλύτερα είναι να παζαρεύουμε με ένα μέλος του ΝΑΤΟ, την Τουρκία. Κάτι που διόλου ωφελεί την Ελλάδα, στην ελληνοτουρκική σκακιέρα. Σε αυτό το σκηνικό, μεγάλη σημασία έχει η πολιτική που θα ακολουθήσει το Ισραήλ, για το οποίο πολλοί -βιαστικά πάντως- σπεύδουν να προκαταλάβουν ακόμα και ανοικτή σύγκρουση με την Τουρκία.
Στο σύνθετο -και εν πλήρη εξελίξει- σκηνικό στη Συρία και γενικότερα στη Μέση Ανατολή, με αρκετούς απρόβλεπτους παράγοντες, μεταξύ των οποίων είναι και η τακτική που θα αποφασίσει να ακολουθήσει η νέα κυβέρνηση Τράμπ των ΗΠΑ απέναντι στην Τουρκία, πλειάδα αναλυτών επιχειρεί να προσεγγίσει τη μεσανατολική «σπαζοκεφαλιά», η οποία πάντως λόγω της γειτνίασης με τη χώρα μας και την Κύπρο, καθώς και λόγω των ελληνοτουρκικών, αφορά άμεσα την Ελλάδα. Στην παρούσα, «πυρήνας» μιας ενδεχόμενης νέας υποτροπής στις μεσανατολικές υποθέσεις, με επίκεντρο τη Συρία, είναι το Κουρδικό ζήτημα, για το οποίο εδώ και χρόνια αδιαφορεί η ελληνική κυβέρνηση.
Τουρκία κατά Ρωσίας – Ιράν
Για τον Alper Coşkun, αναλυτή στο think tank, Carnegie Endowment, «η Τουρκία πανηγυρίζει μετά την κατάρρευση του καθεστώτος του Μπασάρ αλ Άσαντ και προσπαθεί να κεφαλαιοποιήσει τα κέρδη της. Με τον Άσαντ εκτός, τη ρωσική και την ιρανική επιρροή σε πτώση και τη γενικότερη δυναμική στη Συρία να αλλάζει υπέρ της, η Άγκυρα βλέπει μια ιστορική ευκαιρία για να προωθήσει τα γεωστρατηγικά της συμφέροντα και να αποκτήσει πλεονέκτημα έναντι του Ιράν για περιφερειακή κυριαρχία».
Συριακές πολιτοφυλακές που έριξαν τον Ασαντ
Οπως παρατηρεί ο ίδιος, «επί σειρά ετών, η Τουρκία παρακολουθούσε με αγωνία το Ιράν να αυξάνει την περιφερειακή του επιρροή. Πρώτα στο Ιράκ και μετά στη Συρία, δημιουργώντας μια σιιτική ζώνη στα ανατολικά σύνορα της Τουρκίας. Με τον ίδιο τρόπο, η Τουρκία έβλεπε τη Ρωσία να βάζει πόδι στη Συρία, να αυξάνει την παρουσία της στη Λιβύη και στην αφρικανική ήπειρο γενικότερα. Ετσι, βρέθηκε να περικυκλώνεται από την επεκτατική ρωσική παρουσία που ξετυλίγεται πέρα από τη Μαύρη Θάλασσα και τα βόρεια. Το γεγονός ότι και οι δύο δυνάμεις, Ρωσία και Ιράν, έχουν χάσει έδαφος και έχουν αποδυναμωθεί είναι ευπρόσδεκτο για την Τουρκία. Κάτι που της δίδει περισσότερο χώρο για ελιγμούς και την ικανότητα να οικοδομήσει την επιρροή της εντός και εκτός της Συρίας».
Αγκάθια και ευκαιρίες
Ωστόσο, σημειώνει, «στην καλύτερη περίπτωση, η ενδυνάμωση της ερντογανικής Τουρκίας προκαλεί ανάμεικτα συναισθήματα. Το Ιράν και η Ρωσία βλέπουν έναν καιροσκόπο αντίπαλο που προωθεί τα συμφέροντά του εις βάρος τους, ενώ η Δύση βλέπει έναν σύμμαχο που τα τελευταία χρόνια, με διάφορους τρόπους, έχει αναπτύξει τις αποστάσεις του (σ.σ. από τη Δύση). Ταυτόχρονα πολλά αραβικά έθνη ξαναθυμούνται, όχι μόνο ότι ήταν υποταγμένα παλαιότερα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, αλλά και την «Αραβική Άνοιξη», οπότε ο Ερντογάν πρωτοστάτησε στην υποστήριξη των πολιτικών φιλοδοξιών της Μουσουλμανικής Αδελφότητας για να αποκτήσει εξουσία και ουσιαστικά υποστήριξε την αλλαγή καθεστώτος στις αραβικές χώρες».
Η Τουρκία, κατά τον Alper Coşkun, «νοιώθει ότι δικαιώνεται από την εξέλιξη των γεγονότων στη Συρία και προσπαθεί να επωφεληθεί από το momentum, αναπτύσσοντας μεγάλη διπλωματική κινητικότητα. Προσπαθεί να έχει τον κεντρικό ρόλο στις πολιτικές εξελίξεις στη Συρία και την ανοικοδόμησή της, κάτι που η κυβέρνηση Ερντογάν πάντα φιλοδοξούσε να κάνει, με μια δόση νοσταλγίας από την οθωμανική εποχή».
Ωστόσο, υπογραμμίζει ο ίδιος, «σε παρόμοιες περιπτώσεις με τη Συρία, όπως στο Ιράκ ή στη Λιβύη, έχουν φανεί ότι η ευφορία μετά την ανατροπή ενός αντιλαϊκού καθεστώτος μπορεί γρήγορα να εξατμιστεί. Όταν η σκόνη καταλαγιάσει, αρχίζουν οι προκλήσεις της διακυβέρνησης, οι θρησκευτικοί και εθνοτικοί ανταγωνισμοί, οι εσωτερικές διαμάχες εξουσίας και τα αντικρουόμενα συμφέροντα εξωτερικών».
Οι Αμερικανοί μπορεί να χρειαστεί να σκοτώσουν Τούρκους
Τα πράγματα, όμως, όπως όλα δείχνουν, τουλάχιστον σε αυτή τη φάση, κινούνται σε τεντωμένο σκοινί. Σε τέτοιο σημείο που μερίδα Αμερικανών αναλυτών, εκφράζουν την άποψη ότι, λόγω της διάστασης των συμφερόντων ΗΠΑ – Τουρκίας, λόγω του Κουρδικού, δεν αποκλείεται να χρειαστεί οι Αμερικανοί που βρίσκονται στην βορειοανατολική Συρία, στις περιοχές που ελέγχουν οι Κούρδοι, να συγκρουστούν με τουρκικά στρατεύματα, τα οποία θα θελήσουν να επιτεθούν σε αυτές τις περιοχές. Ως γνωστόν, είναι δεδηλωμένη η πρόθεση της Τουρκίας να πλήξει τις Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις (SDF – ένοπλες πολιτοφυλακές, με βασικό βραχίονά του το PYD – Κόμμα Δημοκρατικής Ένωσης), είτε δια του «στρατού» της νέας αλά τούρκα «κυβέρνησης» της Δαμασκού, είτε ευθέως, είτε -το πιθανότερο- και τα δύο μαζί.
Χαρακτηριστική είναι η ανάλυση του Michael Rubin, ο οποίος, σημειώνει ότι «οι εορτασμοί για το τέλος της οικογένειας Άσαντ τελείωσαν. Βραχυπρόθεσμα, η Ρωσία και το Ιράν είναι χαμένοι. Η Τουρκία, η οποία εξάλλου ήταν ο κύριος υποστηρικτής της οργάνωσης Hay’at Tahrir al-Sham που κατέλαβε τη Συρία, είναι η νικήτρια».
Ο ίδιος αναφέρει πως «η Τουρκία έχει εντάξει δικές της Ειδικές Δυνάμεις και Υπηρεσίες Πληροφοριών στη Hay’at Tahrir al-Sham και σε άλλες οργανώσεις που ελέγχει, κάνοντας ουσιαστικά το ίδιο με αυτό που έκαναν οι Ιρανοί σύμβουλοι στη Συρία, για τους οποίους η Τεχεράνη ισχυριζόταν ότι δεν είχαν ενεργή στρατιωτική επιχειρησιακή δράση».
Το άρθρο 5 του ΝΑΤΟ
Ο Μάϊκλ Ρούμπιν (Michael Rubin) σημειώνει πως «μπορεί να φαίνεται διπλωματικά άκομψο για να το πούμε ανοικτά, αλλά εάν οι δυνάμεις που υποστηρίζονται από την Τουρκία ενθαρρύνουν την τρομοκρατία και συνεχίσουν να αποτελούν απειλή για τις αμερικανικές δυνάμεις στην περιοχή (σ.σ. βορειοανατολική Συρία – κουρδικές περιοχές), εναπόκειται στις ΗΠΑ εάν θα πρέπει να στρέψουν τα όπλα στους Τούρκους σπόνσορες της τρομοκρατίας».
Και συνεχίζει: «Μπορεί η Τουρκία να είναι μέλος του ΝΑΤΟ, αλλά κτυπήματα των δυνάμεών της εκτός των συνόρων της δεν θα ενεργοποιούσαν τις ρήτρες αυτοάμυνας του ΝΑΤΟ (σ.σ. άρθρο 5). Ειδικά, μάλιστα, εάν η Τουρκία διαβεί τον Ρουβίκωνα και θέσει σε κίνδυνο τις αμερικανικές δυνάμεις και συμφέροντα. Ο καλύτερος τρόπος για να αποφευχθεί μια τέτοια άμεση σύγκρουση, θα ήταν να καταλάβουμε ότι η Τουρκία συμπεριφέρεται επιθετικά έξω από τα σύνορά της και να της καταστήσουμε σαφές τι θα κάνουν οι ΗΠΑ εφόσον θέσει σε κίνδυνο ζωές Αμερικανών. Εάν η Τουρκία θέλει να σκοτώσει Αμερικανούς που εκτελούν αποστολή στο πλαίσιο της επίσημης αμερικανικής πολιτικής στη Συρία, τότε οι ΗΠΑ θα πρέπει να είναι πρόθυμες να σκοτώσουν Τούρκους έξω από τα σύνορα της Τουρκίας. Είναι μια δύσκολη συζήτηση, αλλά γίνεται ολοένα και πιο επίκαιρη».
Δυτικοί υπέρ της Αγκυρας
Οπως εξηγεί ο Μάϊκ Ρούμπιν, «πολλοί ειδικοί στον τομέα της άμυνας εξακολουθούν να εκθειάζουν την Τουρκία, λόγω του ρόλου της στο ΝΑΤΟ. Ήταν μία από τις δύο -μόνο- χώρες του ΝΑΤΟ που συνόρευαν με τη Σοβιετική Ένωση κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, και έχει τον δεύτερο μεγαλύτερο στρατό στο ΝΑΤΟ. Βέβαια, το να μετράει κανείς τον αριθμό των στρατευμάτων της Τουρκίας δεν έχει καμία ουσία. Αυτό που έχει μεγαλύτερη σημασία είναι η δυνατότητα αξιοποίησής τους για αποστολές του ΝΑΤΟ.
Κούρδισες αντάρτισσες
»Εκτός αυτού, η στρατηγική σημασία της αεροπορικής βάσης, Ιντσιρλίκ, έχει μειωθεί μετά την υλοποίηση εναλλακτικών λύσεων στην Ελλάδα και τη Ρουμανία. Στην πραγματικότητα, όπως στο Κατάρ με την αεροπορική βάση al-Udeid, η Τουρκία χρησιμοποιεί το Ιντσιρλίκ ως ένα χαρτί για να αποφύγει τις επικρίσεις σε βάρος της. Επίσης, αναλυτές στα θέματα άμυνας υποστηρίζουν ότι ο σταθμός ραντάρ έγκαιρης προειδοποίησης της Τουρκίας στη Μαλάτια είναι απαραίτητος για την ανίχνευση τυχόν εκτόξευσης ενός ιρανικού πυρηνικού όπλου».
Οπως και να’ χει, καταλήγει ο ίδιος, «πάρα πολλοί Δυτικοί αξιωματούχοι και αναλυτές κάνουν δύο βασικά λάθη όταν πρόκειται για την Τουρκία. Πρώτον, βλέπουν την Τουρκία όπως ήταν, ή όπως θέλουν να είναι, παρά όπως είναι. Δύο δεκαετίες διακυβέρνησηςΕρντογάν έχουν μεταμορφώσει ριζικά και αμετάκλητα τη χώρα. Δεύτερον, πιστεύουν ότι επειδή η Τουρκία δεν είναι Ιράν ή Ρωσία, αντιπροσωπεύει μια θετική δύναμη».
Τα διλήμματα του Ισραήλ
Εξαιρετικά ενδιαφέρουσα είναι η ανάλυση της Gallia Lindenstrauss, από το Ινστιτούτο Μελετών Εθνικής Ασφάλειας του Ισραήλ, η οποία εστιάζει στον «Γόρδιο δεσμό» του Κουρδικού και τις σχέσεις Ισραήλ – Τουρκίας έτσι όπως διαμορφώνονται υπό το φως των τελευταίων εξελίξεων.
Με αφορμή τις -θετικές για τις Τουρκία- εξελίξεις στη Συρία, η αναλύτρια σημειώνει ότι «η Άγκυρα επιδιώκει να εκμεταλλευτεί την ευκαιρία για να επιφέρει σημαντικό πλήγμα στις στρατιωτικές δυνάμεις των Κούρδων». Και διερωτάται: «Πώς πρέπει να διαχειριστεί το Ισραήλ το θέμα των Κούρδων αυτή την ευαίσθητη περίοδο, οπότε η Τουρκία απειλεί την αυτόνομη διοίκηση της βορειοανατολικής Συρίας;» Κατά την ίδια, «αυτό δημιουργεί μια σειρά διλημμάτων στο Ισραήλ:
1.Τι θα συμβεί εάν οι ΗΠΑ αποφασίσουν να αποσύρουν τις δυνάμεις τους από τη βορειοανατολική Συρία; Προς το συμφέρον του Ισραήλ είναι να συνεχιστεί η παρουσία των περίπου 2.000 Αμερικανών στρατιωτικών.
Ωστόσο, κατά την πρώτη του θητεία, ο πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ έφτασε πολύ κοντά στο να αποσύρει τις αμερικανικές δυνάμεις από τη Συρία. Μια κίνηση που απετράπη μόνο μετά από προσπάθειες της τελευταίας στιγμής, μεταξυ των άλλων και του Πενταγώνου. Επιπλέον, μετά την πτώση του Άσαντ, οι Αμερικανοί πιέζουν το PYD να επιδείξει ευελιξία έναντι της Τουρκίας, παραιτούμενο από ορισμένα από τα δικαιώματα αυτονομίας που έχουν κατακτηθεί, ακόμη και παραχωρώντας τον έλεγχο εδαφών δυτικά του Ευφράτη.
Ενδεχόμενη αμερικανική απόσυρση θα αποδυνάμωνε τις δυνατότητες αποτροπής των τουρκικών επιθέσεων κατά των Κούρδων, ενώ θα είχε σοβαρές επιπτώσεις τόσο σε συμβολικό όσο και σε επιχειρησιακό επίπεδα. Σε μια τέτοια περίπτωση, εάν το Ισραήλ σκοπεύει να βοηθήσει το PYD, δεν μπορεί να αρκεστεί να παρέχει μόνο ανθρωπιστική βοήθεια. Πάντως, είναι δύσκολο να πιστέψει κανείς ότι το Ισραήλ θα αναλάβει ουσιαστική δράση εάν οι αμερικανικές δυνάμεις εγκαταλείψουν τη Συρία.
Αυτή η ανάρτηση στα social media του πρώην υπουργού του Ισραήλ, Μπένι Γκάντζ, για τον Ερντογάν, είναι ενδεικτική του κακού κλίματος μεταξύ Ισραήλ – Τουρκίας
Πάντως, καθώς οι Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις (SDF) πιθανότατα θα απαιτήσουν ουσιαστική υποστήριξη στο εγγύς μέλλον, η ισραηλινή βοήθεια προς τους Κούρδους θα θεωρηθεί από την Τουρκία ως μια σημαντική αλλαγή στην πολιτική του Ισραήλ. Γεγονός που θα πρέπει να εξεταστεί προσεκτικά ως προς τις συνέπειες μιας τέτοιας απόφασης.
Οι πρόσφατες δηλώσεις Ισραηλινών αξιωματούχων περί υποστήριξης των Κούρδων της Συρίας, ειδικότερα από τον υπουργό Εξωτερικών, Gideon Sa’ar, φαίνεται να έχουν ως στόχο να πιέσουν τις ΗΠΑ να διατηρήσουν την παρουσία τους στη βορειοανατολική Συρία. Ωστόσο, εάν οι ΗΠΑ αποφασίσουν τελικά να αποσύρουν τις δυνάμεις τους από εκεί, αυτές οι δηλώσεις θα αποδειχθούν τελικά … απλά ρητορικά σχήματα.
Πάντως, εάν το Ισραήλ αποφασίσει να στηρίξει τους Κούρδους στη Συρία, μπορεί να παίξει ρόλο σε διπλωματικές διεργασίες μεταξύ της Δύσης, της Τουρκίας και του PYD, οι οποίες θα περιλαμβάνουν στην ατζέντα τους το επίπεδο της κουρδικής αυτονομίας στη Συρία στη μετά Άσαντ εποχή.
Σενάριο εισόδου τουρκικών στρατευμάτων στη νότια Συρία
2. Δεδομένης της αναμενόμενης μεγάλης εξάρτησης της Συρίας από την Τουρκία, μια ουσιαστική υποστήριξη του Ισραήλ στον κουρδικό αγώνα θα μπορούσε να προκαλέσει την -ανεπιθύμητη- της Τουρκίας να αποκτήσει στρατιωτική παρουσία στη νότια Συρία. Περιοχή, για την οποία το Ισραήλ ενδιαφέρεται ιδιαίτερα.
Παρά τις τεταμένες σχέσεις Ισραήλ – Τουρκίας, εξαιτίας της κατάστασης στη Λωρίδα της Γάζας και της απερίφραστης υποστήριξης της Τουρκίας στη Χαμάς, οι εξελίξεις αναγκάζουν το Ισραήλ να δώσει μεγαλύτερη προσοχή στη θέση που πλέον έχει η Τουρκία στη Συρία.
Κούρδοι του Βορείου Ιράκ
Κατά τη διάρκεια του συριακού εμφυλίου πολέμου, το ενδιαφέρον του Ισραήλ στρεφόταν στη νότια Συρία. Ετσι, δεν συγκρούονταν τα συμφέροντά του με αυτά της Τουρκίας στη βόρεια Συρία. Τώρα, η αυξανόμενη επιρροή της Τουρκίας σε ολόκληρη τη Συρία, αλλάζει αυτή την εικόνα. Ωστόσο, η «ισορροπία συμφερόντων» παραμένει, δεδομένου ότι το κύριο μέλημα του Ισραήλ είναι η νότια Συρία (προστασία των συνόρων του, αποτροπή διείσδυσης εχθρικών δυνάμεων, αποκλεισμός ιρανικών αποστολών όπλων προς τη Χεζμπολάχ, στον Λίβανο, μέσω Συρίας).
Ωστόσο, λαμβάνοντας υπόψη ότι το Ισραήλ πιθανότατα θα χρειαστεί να διεξάγει συζητήσεις με την Τουρκία σχετικά με το μέλλον του συριακού κράτους, οποιαδήποτε ισραηλινή αμφισβήτηση των συμφερόντων της Τουρκίας στη βόρεια Συρία, θα μπορούσε να αυξήσει τις πιθανότητες να αναπτυχθούν τουρκικές δυνάμεις στη νότια Συρία. Με το πρόσχημα την υπεράσπιση της εθνικής κυριαρχίας της Συρίας και της υποστήριξης του συριακού στρατού, ο οποίος αναμένεται να αναδιοργανωθεί από την Τουρκία και θα εξοπλιστεί από την πολεμική βιομηχανία της Τουρκίας».
Σε εξέλιξη η επίθεση
Στην ανάλυση αναφέρεται ότι, «μετά την πτώση Άσαντ, έχουν εκδηλωθεί συγκρούσεις στη βόρεια Συρία, ιδιαίτερα δυτικά του ποταμού Ευφράτη, ανάμεσα στον Εθνικό Στρατό της Συρίας (SNA), ενός μωσαϊκού ένοπλων πολιτοφυλακών που υποστηρίζεται από την Τουρκία, και των Συριακών Δημοκρατικών Δυνάμεων (SDF) που υποστηρίζονται από τις ΗΠΑ. Οι SDF είναι πολιτοφυλακή, η οποία αποτελείται από Άραβες, Κούρδους και άλλες μειονότητες. Η σημαντικότερη δύναμή τους είναι οι στρατιωτικές δυνάμεις του PYD».
Προσθέτει, δε, ότι «το γεγονός ότι τα μεγαλύτερα αποθέματα πετρελαίου της Συρίας βρίσκονται στις περιοχές υπό τον έλεγχο των Κούρδων, είναι ένα επιπλέον στοιχείο που ενισχύει τα κίνητρα της Τουρκίας για να δράσει κατά των Κούρδων, καθώς και να βοηθήσει στην εδραίωση μιας κυβέρνησης στη Συρία στη μετά τον Άσαντ εποχή. Επιπλέον, κρίσιμης σημασίας είναι ότι η πολιτική της Τουρκίας για τη Συρία, έχει να κάνει άμεσα με το κουρδικό στοιχείο εντός της Τουρκίας, το οποίο αποτελεί περίπου το ένα πέμπτο του πληθυσμού της χώρας».
Να σημειωθεί, θυμίζει, «η Τουρκία έχει ήδη κάνει τρεις στρατιωτικές επιχειρήσεις κατά των Κούρδων στη βόρεια Συρία από το 2016 έως το 2019. Στις, δε, περιοχές που κατέλαβε, εφάρμοσε την πρακτική του «εκτουρκισμού». Τώρα, έχει αναφερθεί συγκέντρωση τουρκικών στρατιωτικών δυνάμεων κοντά στην πόλη Κομπάνι (βόρεια Συρία), πλησίον των τουρκικών συνόρων. Το Κομπάνι, με κουρδική πλειοψηφία του πληθυσμού, αποτελεί για τους Κούρδους πόλη – σύμβολο, λόγω της νίκης τους εκεί επί του Ισλαμικού Κράτους το 2014-2015».
Επίσης, η Gallia Lindenstrauss τονίζει ότι ο υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας, Χακάν Φιντάν, «αναφερόμενος στις εξελίξεις στη βορειοανατολική Συρία, δήλωσε ότι ολόκληρη η στρατιωτική ηγεσία και δομή των Κούρδων στη Συρία, που εκτός των άλλων περιλαμβάνουν Τούρκους και Ιρανούς Κούρδους, πρέπει να εγκαταλείψει τη Συρία, μαζί με τους Σύρους διοικητές τους. Απαντώντας, ο αρχηγός των SDF, Mazloum Abdi, πρότεινε να αποστρατικοποιηθεί το Κομπάνι υπό την επίβλεψη στρατιωτικών περιπόλων των ΗΠΑ».
Στο μεταξύ, ωστόσο, «Αραβες που είχαν ενταχθεί στις SDF έχουν αρχίσει να αποστατούν. Γεγονός που θα τις αποδυναμώσει, δεδομένου ότι εκτιμάται ότι πάνω από τους μισούς από τους 100.000 μαχητές των SDF δεν είναι Κούρδοι».
