Στο ραντάρ των Belharra τα γερμανικά υποβρύχια της Τουρκίας

Η Ανατολική Μεσόγειος μετατρέπεται αργά αλλά σταθερά σε πεδίο στρατιωτικοποιημένης αντιπαράθεσης. Αυτό οφείλεται σε διαφορετικά, πλην όμως και αλληλένδετα ζητήματα. Στο επίκεντρο βρίσκεται η διαμάχη για τα θαλάσσια σύνορα και τις αποκλειστικές οικονομικές ζώνες (ΑΟΖ) μεταξύ Τουρκίας, Ελλάδας και Κύπρου. Ο ανταγωνισμός για τις διεκδικήσεις επί των ενεργειακών πόρων, πετρελαίου και φυσικού αερίου, στην περιοχή κλιμακώνεται. Σε αυτό το πλαίσιο, η Ανατολική Μεσόγειος είναι η κεντρική σκακιέρα, όπου πολλοί διεθνείς δρώντες, κράτη και υπερεθνικοί οργανισμοί επιχειρούν να προβάλουν τις γεωπολιτικές τους φιλοδοξίες και να αναδείξουν τα ανταγωνιστικά τους συμφέροντα με στόχο την ανακατανομή της περιφερειακής ισχύος.

Οι πρόσφατες παρενοχλήσεις εντός Κυπριακής ΑΟΖ από τουρκικές φρεγάτες στο ερευνητικό σκάφος Nautigal Geo καταδεικνύουν τον εκνευρισμό-ανησυχία της Άγκυρας μετά την ελληνο-γαλλική Αμυντική Συμφωνία και την πώληση των Belharra στο Ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό. Η Άγκυρα κατηγορεί την Ελλάδα ότι αυξάνει τη ναυτική της δύναμη σε βάρος της στρατιωτικής ισορροπίας στην περιοχή, ενώ πράττει το ίδιο, καθώς πολύ πρόσφατα το τουρκικό ναυτικό απέκτησε το πρώτο από τα έξι νέα γερμανικής κατασκευής υποβρύχια Type 214. Την ώρα δηλαδή που επανέρχεται στο προσκήνιο το ζήτημα μιας ενιαίας αμυντικής στρατηγικής, οι δυο παραδοσιακά ισχυρές χώρες της Ένωσης ενισχύουν με στρατιωτικό εξοπλισμό δυο παραδοσιακούς αντιπάλους: την Ελλάδα και την Τουρκία.

Διαφορετικοί στόχοι ΕΕ-ΝΑΤΟ

Οι φρεγάτες Belharra είναι πλήρως εξοπλισμένες με συστήματα αεράμυνας και διαθέτουν δυνατότητες κατάρριψης αεροπορικών στόχων σε πολύ μεγάλες αποστάσεις. Υπάρχει όμως και ένα σύστημα «κλειδί», που αλλάζει άρδην τις ανθυποβρυχιακές δυνατότητες του ελλαδικού Πολεμικού Ναυτικού. Ο λόγος για το πρωτοπόρο σόναρ CAPTAS-4, που διαθέτουν οι Belharra και κατασκευάζεται από τον «κολοσσό» στον χώρο των εξοπλισμών, την Thales. Θεωρείται ένα από τα πιο προηγμένα σε ολόκληρο τον κόσμο. Αυτό αναμένεται να λειτουργήσει ως πολλαπλασιαστής ισχύος στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο. Τα πράγματα όμως περιπλέκονται ακόμη περισσότερο, όταν αφενός η Ε.Ε χαρακτηρίζει την αμυντική συνεργασία μεταξύ Ελλάδας και Γαλλίας ως «ένα βήμα προς την αμυντική ένωση», και αφετέρου ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ, Γενς Στόλτενμπεργκ, επικρίνει τις χώρες που επιθυμούν να ενισχύσουν την ευρωπαϊκή άμυνα, τονίζοντας ότι η δημιουργία δομών που «ανταγωνίζονται» το ΝΑΤΟ κινδυνεύει να αποδυναμώσει και να διχάσει τη Βορειοατλαντική Συμμαχία.

Σε κάθε περίπτωση, παρόλο που η Γερμανία και η Γαλλία μοιράζονται σε μεγάλο βαθμό παρόμοιες ανησυχίες σχετικά με τη δράση της Τουρκίας, οι απόψεις τους διαφέρουν ως προς τον τρόπο χειρισμού της Άγκυρας. Η διαφορετική αυτή προσέγγιση επηρεάζει αναπόφευκτα την ικανότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης να ανταποκριθεί στις εντεινόμενες προκλήσεις της περιοχής, ενώ προβληματίζει το ΝΑΤΟϊκό οικοδόμημα.

Βερολίνο σε ρόλο ΟΗΕ

Υπενθυμίζεται ότι η Γερμανία είναι η χώρα που έπαιξε ρόλο μεσολαβητή στις προσπάθειες για την αποκλιμάκωση των εντάσεων μεταξύ Αθήνας-Άγκυρας, όταν τον Αύγουστο του 2020 η ελληνική φρεγάτα «Λήμνος» επακούμβησε το «Κεμάλ Ρέι» ανοικτά του Καστελορίζου. Αναλαμβάνοντας ρόλο «προξενήτρας», η Γερμανίδα Καγκελάριος Άγκελα Μέρκελ μίλησε τότε απευθείας με τον Τούρκο Πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και τον Έλληνα Πρωθυπουργό, Κυριάκο Μητσοτάκη, ενώ το Βερολίνο κίνησε τους μηχανισμούς αποκλιμάκωσης του ΝΑΤΟ εν μέσω ανησυχιών για κίνδυνο πιθανής στρατιωτικής αντιπαράθεσης μεταξύ των δύο ευρωπαϊκών-ΝΑΤΟϊκών χωρών. Μάλιστα, ο Γερμανός Υπουργός Εξωτερικών Χάικο Μάας έκανε τότε περιοδείες σε Άγκυρα, Αθήνα και Λευκωσία, πετυχαίνοντας την επανέναρξη των αποτυχημένων διερευνητικών επαφών. Λαμβάνεται υπόψη πως οι τουρκικής καταγωγής πολίτες στη Γερμανία αποτελούν τη μεγαλύτερη ομάδα στη μουσουλμανική κοινότητα της χώρας. Μια ανοικτή αντιπαράθεση με την Τουρκία θα ενεργοποιούσε αρνητικά αντανακλαστικά στην τουρκική διασπορά και τις τουρκικές ισλαμικές οργανώσεις εντός της χώρας, πράγμα που θέλει να αποφεύγει κάθε γερμανική κυβέρνηση. Σε γενικό πλαίσιο, η προσέγγιση του Βερολίνου απέναντι στην Τουρκία ήταν πιο συμφιλιωτική, καθώς υπάρχει συνεργασία σε θέματα ασφάλειας, μετανάστευσης και κυρίως συμφέροντα από εμπορικές συνεργασίες. Η συμφωνία Τουρκίας – Γερμανίας για αγορά των έξι γερμανικών υποβρυχίων που ανακοινώθηκε τον περασμένο Ιούλιο δεν θα μπορούσε να μείνει αναπάντητη από την Αθήνα.

Η στήριξη από Παρίσι

Από την άλλη, η Γαλλία βλέπει παραδοσιακά με μεγαλύτερο σκεπτικισμό την Τουρκία όσον αφορά τη διαδικασία ένταξης στην Ε.Ε. Επίσης, η παρουσία της αρμενικής διασποράς έχει εδραιώσει ένα εθνικό συναίσθημα εναντίον της Τουρκίας. Ακόμα, η συνεργασία με την Τουρκία για τη διαχείριση των προσφύγων είναι λιγότερο σημαντική για το Παρίσι, καθώς έχει δεχθεί λιγότερους πρόσφυγες και έκτοτε εκτέθηκε σε συγκριτικά μικρότερη εσωτερική πίεση για το θέμα. Το Παρίσι υποστήριξε με έναν πιο ξεκάθαρο τρόπο τις ελληνικές θέσεις στο ζήτημα της θαλάσσιας οριοθέτησης. Με τις σχέσεις Μακρόν – Ερντογάν να αγγίζουν το κόκκινο, η Γαλλία στάθηκε υποστηρικτική προς τα αιτήματα Ελλάδας-Κύπρου για τη χάραξη μιας πιο σκληρής γραμμής της ΕΕ απέναντι στην Τουρκία. Η Γαλλία αύξησε τη στρατιωτική της παρουσία στην Ανατολή Μεσόγειο με τη γαλλική φρεγάτα “La Fayette”, που συμμετείχε σε κοινή στρατιωτική άσκηση με Ελλάδα και Κύπρο, συνοδευόμενη από τρία μαχητικά αεροσκάφη Rafale. Επιπλέον, το γεγονός ότι ο γαλλικός ενεργειακός κολοσσός της Total κατέχει συμφωνίες εξερεύνησης κοιτασμάτων φυσικού αερίου στην ΑΟΖ της Κύπρου, σε ελληνικά, λιβανέζικα και αιγυπτιακά ύδατα, καθιστά τη Γαλλία σημαντικό παίκτη στον ανταγωνισμό για τους ενεργειακούς πόρους στην Ανατολική Μεσόγειο. Τον Μάρτιο του 2021 η Γαλλία εντάχθηκε επίσημα στο Φόρουμ Φυσικού Αερίου της Ανατολικής Μεσογείου (EMGF), το οποίο περιλαμβάνει επίσης την Ελλάδα, την Κύπρο, την Ιταλία, το Ισραήλ, την Αίγυπτο, την Ιορδανία, την Παλαιστινιακή Αρχή αλλά όχι την Τουρκία. Συμβολικής σημασίας ήταν και η παρουσία του γαλλικού αεροπλανοφόρου Charles De Gaulle στην Κύπρο. Η ελληνο-γαλλική αμυντική συμφωνία και η αγορά γαλλικών οπλικών συστημάτων από την Ελλάδα είναι το επιστέγασμα μιας στρατηγικής συνεργασίας με ευρύτερες προεκτάσεις. Το σημαντικό είναι πως η μάχη για κυριαρχία στη Μεσόγειο έχει γαλλικό άρωμα από φρεγάτες στην Ελλάδα και γερμανικό χρώμα από τα υποβρύχια σε Τουρκία.

Συνεργασία με Ισραήλ-Κόλπο

Τους τελευταίους μήνες συντελούνται μια σειρά από διαδικασίες, οι οποίες, αν εξεταστούν μακροπρόθεσμα, δείχνουν μια κατεύθυνση για τον τρόπο που ανακατεύεται η γεωπολιτική τράπουλα ισχύος. Η Ελλάδα προσπάθησε να εμβαθύνει τους δεσμούς με τα ΗΑΕ και να στηρίξει τη συμφωνία στρατηγικής εταιρικής σχέσης 2020, στέλνοντας τη φρεγάτα «Ύδρα» του Πολεμικού Ναυτικού στο λιμάνι του Zayed στα Εμιράτα, με τον Έλληνα Υπουργό Άμυνας και τον Αρχηγό του Γενικού Επιτελείου Εθνικής Άμυνας να πραγματοποιούν τριήμερη επίσκεψη τον περασμένο Φεβρουάριο. Η Ελλάδα εγκαινίασε επίσης τριμερείς στρατιωτικές ασκήσεις εκπαίδευσης με δυνάμεις από Ισραήλ και Εμιράτα.

Οι ελληνο-ισραηλινοί δεσμοί ασφαλείας έχουν επίσης τύχει εμβάθυνσης. Φέτος, η Ελλάδα υπέγραψε συμφωνία 1,7 δις δολαρίων για εκπαίδευση αεροσκαφών της ισραηλινής αεροπορίας και επέτρεψε στις ισραηλινές αμυντικές δυνάμεις να χρησιμοποιήσουν το ελληνικό έδαφος για να προσομοιώσουν ασκήσεις απέναντι στην τρομοκρατία. Το ίδιο πράττει κατά διαστήματα και η Κύπρος. Επίσης Αθήνα-Λευκωσία επιχειρούν να αναβαθμίσουν διπλωματικές σχέσεις σε άλλες χώρες της Μέσης Ανατολής, όπως το Μπαχρέιν, το Ιράκ, την Ιορδανία, τη Σαουδική Αραβία, ακόμη και την Ινδία. Μέσα από κινήσεις πολιτικής υποστήριξης και προμήθειας εξοπλισμού, Ελλάδα και Κύπρος θα επιδιώξουν να ενισχύσουν τον αντι-τουρκικό συνασπισμό μετά και την αποχώρηση των ΗΠΑ, με στόχο την σφυρηλάτηση μιας ισχυρής μεσογειακής συμμαχίας.

Ο παράγοντας ΗΠΑ

Αμερικανικά think tanks υπογραμμίζουν πως η Ουάσιγκτον θα πρέπει να εκτιμήσει τον ρόλο που παίζει η Ελλάδα για την ενίσχυση της συνεργασίας Μεσογείου-Κόλπου την ώρα που μειώνει το στρατιωτικό τους αποτύπωμα στην περιοχή και στρέφονται προς τον ανταγωνισμό σε Ανατολική Ευρώπη και την περιοχή Ασίας-Ειρηνικού. Θεωρούν πως η Ελλάδα αλλά και η Κύπρος προσφέρουν στις Ηνωμένες Πολιτείες μια στρατηγική τοποθεσία για μακροπρόθεσμη βάση εφοδιασμού και ως σημείο εκκίνησης για μια σειρά στρατιωτικών δραστηριοτήτων στην Αφρική, την Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή. Θα ήταν αφέλεια να υποστηριχθεί ότι οι ΗΠΑ θα εγκαταλείψουν τη σχέση τους με την Τουρκία για την Ελλάδα, όμως εάν η τουρκική κυβέρνηση εξακολουθεί να θεωρεί τις Ηνωμένες Πολιτείες ως δυνητικό αντίπαλο και συνεχίσει να εργάζεται ενάντια στα στρατηγικά συμφέροντα των ΗΠΑ, ο ελληνικός χώρος θα αναβαθμιστεί ακόμη περισσότερο. Το επόμενο διάστημα δεν αποκλείεται να υπάρξουν δυνάμεις που θα ασκήσουν πίεση προς την κυπριακή πλευρά για υποχωρήσεις σε ενεργειακά ζητήματα προκειμένου να δοθεί ευκαιρία «σταδιακής ενσωμάτωσης της Τουρκίας» στην κοινότητα ασφάλειας της Μέσης Ανατολής.

(δημοσιεύθηκε στη «Σημερινή της Κυριακής», 10/10/2021)