Του Αλκη Καλλιαντζίδη, Οικονομολόγου [email protected] www.kalkis.eu
Μετά την ιστορική απόρριψη του ιταλικού σχεδίου προϋπολογισμού, οι Βρυξέλλες έχουν ελάχιστα περιθώρια ελιγμών. Η Ρώμη δεν εξέφρασε καμία προθυμία να ενδώσει στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η οποία δεν έχει την εξουσία να επιβάλει έναν προϋπολογισμό σε ένα κράτος. Αυτά συνοψίζονται στις 24-10-2018 στο ρεπορτάζ των δημοσιογράφων Cécile Ducourtieux και Jérôme Gautheret του ηλεκτρονικού LE MONDE.
Η σκηνή που είδαμε στους τηλεοπτικούς δέκτες μας θα ήταν σχεδόν αστεία αν το θέμα δεν ήταν τόσο σοβαρό. Συνέβη στο Ευρωκοινοβούλιο στο Στρασβούργο την Τρίτη 23 Οκτωβρίου 2018 στην αίθουσα Τύπου στο τέλος της κοινής συνέντευξης των Επιτρόπων Pierre Moscovici και Valdis Dombrovskis. Μόλις ανακοίνωσαν επίσημα την απόρριψη από την Επιτροπή του ιταλικού προϋπολογισμού για το 2019. «Αυτό είναι πρωτόγνωρο, 
δεν έχει ξανασυμβεί μέχρι στιγμής, είναι μια σοβαρή και ισχυρή στιγμή για εμάς», είπε ο Γάλλος επίτροπος, συμπερασματικά. Αμέσως ο Angelo Ciocca, ιταλός ευρωβουλευτής της ακροδεξιάς Λέγκας, εμφανίζεται στη δεξιά πλευρά του Moscovici, βγάζει το παπούτσι του και χτυπάει επιτιμητικά με αυτό τις σημειώσεις του. Και αμέσως μετά από αυτό το περιστατικό, τουϊτάρει το μήνυμα : «Μόλις τσαλαπάτησα το βουνό των ψεμάτων που ο Moscovici έχει γράψει ενάντια στη χώρα μας. Η Ιταλία αξίζει τον σεβασμό! Αυτοί οι Ευρω-ανόητοι πρέπει να το καταλάβουν, δεν θα σκύψουμε πια το κεφάλι μας!».
Προς στιγμήν μου θύμισε το φαιδρό «Go back madame Merkel» που όλοι ξέρουμε πού κατέληξε στην ελληνική πραγματικότητα. Στον διεθνή πολιτικό νεολογισμό «Kolotumba».
Βέβαια οι Moscovici και Dombrovskis, έδωσαν στην ιταλική κυβέρνηση 3 εβδομάδες έως τις 14 Νοεμβρίου για να διορθώσει τον προϋπολογισμό της, γνωρίζοντας ότι τα τυπικά περιθώρια της Επιτροπής περιορίζονται σε χειρονομίες καλής θέλησης. «Η πόρτα παραμένει ανοιχτή», δήλωσαν την Τρίτη. «Δεν πρόκειται για το τέλος της ιστορίας», πρόσθεσαν ομόθυμα. Ωστόσο, οι ιταλικές αρχές δεν έχουν μέχρι στιγμής εκφράσει καμία πρόθεση να κάνουν πίσω. «Δεν έχουμε σχέδιο Β», δήλωσε ο πρωθυπουργός Giuseppe Conte, (ο οποίος επισκέφτηκε στο
μεταξύ, για άντληση υποστήριξης, διαδοχικά Πούτιν και Τραμπ) μπροστά στις κάμερες του Bloomberg TV. Το νούμερο δύο της κυβέρνησης και ηγέτης της Λέγκας, Matteo Salvini, αντέδρασε άμεσα στην είδηση από το Βουκουρέστι, όπου βρισκόταν σε ένα ταξίδι αστραπή. «Κανείς δεν θα αφαιρέσει ένα ευρώ από αυτόν τον προϋπολογισμό 15 δις. εκατ. ευρώ επενδύσεων». «Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν επιτίθεται σε μια κυβέρνηση, αλλά σε έναν λαό», κατηγόρησε. Από την πλευρά του, ο συνεταίρος του συνασπισμού, Luigi Di Maio (Κίνημα 5 αστέρων), έδειξε την ίδια αποφασιστικότητα, διασφαλίζοντας ότι «θα διατηρηθεί η εκτίμηση της ανάπτυξης» και ότι «δεν υπάρχουν υπερβολικές δαπάνες σε αυτόν τον προϋπολογισμό, αλλά υπάρχουν περικοπές σε πολλά άχρηστα πράγματα». Και οι δύο δεν θέλουν να δώσουν την εντύπωση αδυναμίας μπροστά στις Βρυξέλλες, 6 μήνες πριν από τις ευρωεκλογές οι οποίες, σύμφωνα με αυτούς, θα δείξουν ότι οι εισηγητές της λιτότητας των Βρυξελλών θα πεταχτούν στα δοχεία απορριμμάτων της ιστορίας. Μόνο οι Giuseppe Conte (πρωθυπουργός) και Giovanni Tria (Υπουργός Οικονομικών), φαίνονται να αναζητούν μέτρα για να ικανοποιήσουν την Επιτροπή, όπως π.χ. : αυξήσεις φόρων στον τομέα του καπνού, αναβολή μερικών μηνών από την εφαρμογή της μεταρρύθμισης του συνταξιοδοτικού συστήματος και της έναρξης ισχύος του «εγγυημένου εισοδήματος των 780 ευρώ». Αλλά αυτοί, παρά την επιστημοσύνη τους, είναι ενεργούμενα των δυο αντιπροέδρων.
Πιθανό σκληρό χτύπημα από τις αγορές ;
Τι θα συμβεί στα μέσα Νοεμβρίου, αν η Ρώμη δεν αλλάξει ούτε μια γραμμή στον προϋπολογισμό της ; Δεν θα είναι κάτι σημαντικό, χωρίς αμφιβολία, αφού η Επιτροπή δεν έχει καταστατικά την εξουσία να επιβάλλει έναν προϋπολογισμό σε ένα κράτος ενάντια στη βούληση της κυβέρνησής του. Αντιμετωπίζει μια άνευ προηγουμένου κατάσταση που ένα μέλος της ευρωζώνης απορρίπτει ρητά τους κανόνες του παιχνιδιού του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης. Με την νέα προθεσμία της 14ης Νοεμβρίου, η Επιτροπή μπορεί να κινήσει τη διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος με το επιχείρημα ότι το ιταλικό χρέος, σχεδόν στο 132% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος του, υπερβαίνει κατά πολύ το απαιτούμενο όριο του 60% και με ένα ακόμη επιπρόσθετο έλλειμμα στο 2,4% είναι πιθανότερο να διογκωθεί παραπάνω, αντί να μειωθεί. Αλλά αυτή η διαδικασία θα διαρκέσει μήνες και θα πρέπει να την εγκρίνουν οι υπόλοιποι 18 ηγέτες της ευρωζώνης. Και αν συνοδεύεται από οικονομικές κυρώσεις (ένα πρόστιμο 0,2% του ΑΕγχΠ ή 3,4 δις. εκατ. της ενδιαφερόμενης Ιταλίας), μάλλον πολιτικά είναι σχεδόν αδύνατον να ενεργοποιηθούν. Τα 18 άλλα μέλη της ευρωζώνης παρέμειναν μέχρι σήμερα διακριτικά, πιστεύοντας ότι η Επιτροπή πρέπει πρώτα να λάβει τις αποφάσεις της. Ωστόσο, θα μπορούσαν να ανεβάσουν τους τόνους στο συμβούλιο των υπουργών οικονομικών, αρχές Νοεμβρίου και μετά αρχές Δεκεμβρίου 2018.
Και το 1ο ερώτημα τώρα είναι, αν ο ακροδεξιο-ευρωσκεπτικιστικός ιταλικός Λαϊκισμός θα κάνει την κωλοτούμπα του ή θα προτιμήσει να συγκρουστεί μετωπικά και μέχρις εσχάτων , όπως λέει, με «τους Γραφειοκράτες των Βρυξελλών», καταστρέφοντας το οικοδόμημα της ευρωζώνης και της ιταλικής οικονομίας φυσικά ; Επί του παρόντος η κυβέρνηση έχει την ένθερμη υποστήριξη των Ιταλών εξηντάρηδων που είναι περισσότεροι από τους Ιταλούς τριαντάρηδες. Κατά την περίοδο 2011-2016, η ιταλική οικονομική δραστηριότητα υποχωρεί κατά 0,4% ετησίως, κατά μέσο όρο. Οι επενδύσεις σε κεφαλαιουχικά αγαθά μειώθηκαν απότομα κατά 1,5% ετησίως κατά μέσο όρο μεταξύ 2011 και 2016. Η παραγωγικότητα μειώθηκε κατά 1,5% από έτος σε έτος από το 2000. Η Ιταλία έχασε 600 000 θέσεις εργασίας στη βιομηχανία και ένα τέταρτο της βιομηχανικής παραγωγής της από την αρχή της οικονομικής κρίσης. Ένα άλλο αρνητικό μήνυμα είναι η σημαντική μετανάστευση Ιταλών νέων προσοντούχων (περίπου 300.000 νέων), σε μια χώρα με ανησυχητική δημογραφική κατάσταση, που πηγαίνουν κυρίως στο Ηνωμένο Βασίλειο και τη Γερμανία, σύμφωνα με τα στοιχεία του FRÉDÉRIC FARAH, στις 11/10/2018, στο περιοδικό Alternatives Economiques.
Το 2ο ερώτημα είναι : οι χρηματοπιστωτικές αγορές θα κάνουν την «δουλειά» αντί της Επιτροπής, αναγκάζοντας τη Ρώμη να υποχωρήσει; Ορισμένοι ελπίζουν σε αυτό το σενάριο στις Βρυξέλλες, αλλά άλλοι το φοβούνται. Ποιος ξέρει εάν ένα ενδεχόμενο πλήγμα από τις αγορές θα παραμείνει περιορισμένο στα ιταλικά κρατικά ομόλογα; Ήδη το « spread » (δηλαδή η διαφορά μεταξύ των επιτοκίων δεκαετούς ομολόγου 
Ιταλίας και Γερμανίας) έχει ανέβει στο ανώτατο επίπεδό εδώ και 5 χρόνια. «Η επισημοποίηση της απόρριψης του ιταλικού προϋπολογισμού από την Ευρώπη έχει ενισχύσει το κύμα αποτροπιασμού για τον πολύ ισχυρό κίνδυνο», που ήδη υπάρχει τις τελευταίες εβδομάδες, εξηγεί ο Guillaume Martin, στρατηγικός σύμβουλος ομολόγων της Natixis. «Το ιταλικό χρέος έχει υποστεί έναν ισχυρό αντίκτυπο και το γερμανικό χρέος έγινε περισσότερο από ποτέ ένα ασφαλές καταφύγιο», δήλωσε. Αυτή η φυγή των επενδυτών σε ασφαλείς επενδύσεις ωφελεί τα γερμανικά και τα γαλλικά ομόλογα, σύμφωνα με σχετικό δημοσίευμα στις 24-10-2018 των δημοσιογράφων Mathilde Damgé και Maxime Vaudano στην ηλεκτρονική έκδοση LE MONDE.
Όπως δείχνει το παρακάτω γράφημα της ίδια πηγής, ο βασικός δείκτης του ιταλικού χρηματιστηρίου, FTSE Mib, έχασε το 13% της αξίας του σε ένα μήνα (από τις 25 Σεπτεμβρίου έως τις 23 Οκτωβρίου 2018) και ο 
Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας (ESM), δια του Klaus Regling, αναγνώρισε ένα κίνδυνο μετάδοσης για το τραπεζικό σύστημα στην Ιταλία, που είναι ήδη εύθραυστο . Το πρώτο σημάδι ανησυχίας, ο οίκος αξιολόγησης Moody’s την Τρίτη επανεξέτασε τον βαθμό αρκετών τραπεζών και χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων στην Ιταλία μετά την απόφασή του να μειώσει τον σχετικό βαθμό της Ιταλίας.
Για να δούμε λοιπόν με μεγάλο ενδιαφέρον.
Η ιταλική κυβέρνηση θα εμμείνει στη γραμμή του «τσαλαπατήματος» των πραγματικών κινδύνων που ελλοχεύουν για την Ιταλία ;
