Του Αλκη Καλλιαντζίδη, Οικονομολόγου, [email protected] www.kalkis.eu
Αυτό προκύπτει από την συνέντευξη που παραχώρησε ο Τούρκος οικονομολόγος και πολιτικός επιστήμονας, Ahmet Insel, στις 23-12-2021 στον Vincent Geny, του γαλλικού ιστοτόπου Marianne, με τίτλο : «Τουρκική οικονομική κρίση : Για πρώτη φορά μιλάμε για υποσιτισμό» (Crise économique turque : Pour la première fois on parle de sous-nutrition).
Τι είναι ο «Χαλάλ καπιταλισμός» ;
Είναι το προϊόν μιας απρογραμμάτιστης συνάντησης μεταξύ του νεοφιλελεύθερου
καπιταλισμού και του ισλαμικού φονταμενταλισμού. Ως γνωστόν επισήμως, στο Ισλάμ, η τοκογλυφία είναι «haram – χαράμ», δηλαδή απαγορευμένη. Επιθυμώντας να θεραπεύσει την ονείρωξή του ως μουσουλμάνου ηγέτη, ο Ερντογάν αγωνίζεται (μάταια νομίζω) για περισσότερο από ενάμιση χρόνο να αποφύγει οποιαδήποτε αύξηση των επιτοκίων της τουρκικής λίρας. Το αποτέλεσμα ; Ο πληθωρισμός εκτοξεύτηκε στα ύψη, ακόμα και με τα επίσημα παραπλανητικά στοιχεία, και η Τουρκία βυθίστηκε σε μια άνευ προηγουμένου 
οικονομική κρίση. «Θεού θέλοντος, ο πληθωρισμός θα μειωθεί το συντομότερο δυνατό», προφήτευσε ο Τούρκος πρόεδρος την Κυριακή, 19 Δεκεμβρίου 2021. Εις επίρρωση δε της ίδιας σκοτεινής διαπίστωσης του Ahmet Insel ,για την άσχημη κατάσταση που περνάνε οι μη έχοντες Τούρκοι, αναφέρεται και το σημερινό (27-12-2021) δημοσίευμα της πάντα έγκυρης ανταποκρίτριας της εφημερίδας του Le Monde στην Κωνσταντινούπολη, Marie Jégo, με τίτλο : «Οι Τούρκοι φτωχαίνουν κι ο Ερντογάν βασίζεται στο Κοράνι» (Les Turcs s’appauvrissent, Erdogan s’en remet au Coran). «Ως μουσουλμάνος, θα συνεχίσω να κάνω ό,τι απαιτούν τα θρησκευτικά διατάγματα», απάντησε ο πρόεδρος στους επικριτές του, ενώ η τουρκική λίρα είχε χάσει το 45% της αξίας της φέτος (2021), τιμωρώντας ιδιαίτερα τα φτωχότερα νοικοκυριά. Παρά την ιδιαίτερα ανοδική αναλαμπή της περασμένης βδομάδας λόγω των κυβερνητικών παρεμβάσεων, το νόμισμα των γειτόνων μας έπεφτε 8% σήμερα Δευτέρα πρωϊ (27-12-2021) και είχε ισοτιμία : 1 δολάριο = 11,33 λίρες και 1 ευρώ = 12,81 λίρες.
Αναφερόμενος στον ισλαμικό νόμο που απαγορεύει την τοκογλυφία, ο Τούρκος πρόεδρος αρνείται εδώ και καιρό να αυξήσει τα επιτόκια. Και ενώπιον της επιμονής του τουρκικού
βιομηχανικού και οικονομικού κόσμου (ειδικά εκείνους της εργοδοτικής οργάνωσης Tüsiad), ο «αφέντης» (ο reis όπως τον αποκαλούν στα τουρκικά) κατέφυγε τελικά σε παραπλανητικά στρατηγήματα (ή κόλπα, αν θέλετε) για να διατηρήσει τη μόνη οικονομική λογική που ισχύει υπό το καθεστώς του: τον χαλάλ καπιταλισμό. Για να φιμώσει αυτούς τους επικριτές του, οι οποίοι παροτρύνουν την κυβέρνηση να επιστρέψει στις «βασικές αρχές της οικονομίας», ο Ερντογάν τους παρέπεμψε στην ισλαμική μεταφυσική. Η νομισματική του πολιτική θα καθοριστεί από τις αρχές του Κορανίου. «Να μην περιμένετε τίποτα άλλο από εμένα», δήλωσε το βράδυ της Κυριακής, 19 Δεκεμβρίου 2021, σε μια ομιλία-κήρυγμα που μεταδόθηκε από την τηλεόραση. Συγκεκριμένα την Τρίτη 21 Δεκεμβρίου 2021 ο νέο-σουλτάνος παρουσίασε ένα σχέδιο περιορισμού των ήδη υφιστάμενων ζημιών. Στριμωγμένος, από την αβυσσαλέα πτώση της τουρκικής λίρας, ο Ερντογάν έπρεπε να βάλει νερό στο τσάι του. Στο εν λόγω πρόγραμμα περιλαμβάνεται αύξηση 50% στον κατώτατο μισθό (4.250 τουρκικές λίρες, από τις 2.825 λίρες που είναι σήμερα) καθώς και ένας μηχανισμός προστασίας των τουρκικών καταθέσεων, χωρίς αύξηση των επιτοκίων ! 
Ένα μέτρο εμπνευσμένο από τις ισλαμικές τεχνικές χρηματοδότησης και το οποίο, σύμφωνα με τον Ahmet Insel, σημαίνει de facto το ίδιο πράγμα. Εξ ου και η υπόσχεσή του, που δόθηκε τη Δευτέρα 20 Δεκεμβρίου, να αποζημιώσει τους κατόχους καταθέσεων σε λίρες στις τράπεζες σε περίπτωση περαιτέρω υποτίμησης του νομίσματος, κάτι που ισοδυναμεί με de facto αύξηση των επιτοκίων χωρίς να το λέει, νομίζοντας ότι απευθύνεται σε αχμάκηδες. Ένα μέτρο που επικρίθηκε αμέσως από τον Αλί Μπαμπατζάν, τον ηγέτη του «Κόμματος Δημοκρατίας και Προόδου» (DEVA, της αντιπολίτευσης), ο οποίος ήταν, από το 2009 έως το 2014, υπουργός Οικονομίας. Η αύξηση του κατώτατου μισθού, σημείωσε (κι έτσι είναι), θα ακυρωθεί από τον πληθωρισμό που έχει γίνει «χρόνιος»: από τη μια δηλαδή θα πάρουν την αύξηση του βασικού μισθού τους οι Τούρκοι και από την άλλη θα τους φύγει στις αυξήσεις των βασικών αγαθών που πρέπει να αγοράσουν. Και πώς να 
μην συμβεί αυτό, όταν συνωθούνται στα δημοτικά κιόσκια για να αγοράσουν επιδοτούμενο από τους Δήμους ψωμί, όπως δείχνει η διπλανή φωτογραφία. «Το ψωμί έχει γίνει η βάση της διατροφής μου, δεν μπορώ να αγοράσω τίποτα άλλο. Το κρέας και τα λαχανικά είναι δυσπρόσιτα», ψιθυρίζει μια φοβισμένη νεαρή φοιτήτρια (στην Marie Jégo), με κουκούλα στο κεφάλι της, που αρνείται να πει το όνομά της ενώ κάνει ουρά στην περιοχή Σισλί στην ευρωπαϊκή πλευρά της Κωνσταντινούπολης. Έρχεται καθημερινά στο περίπτερο του δήμου για να αγοράσει το «ψωμί του λαού», που πωλείται φθηνότερα από ό,τι στα κλασικά αρτοποιεία. Υπό τη διαχείριση του δήμου της Κωνσταντινούπολης, που βρίσκεται στα χέρια της κεμαλικής αντιπολίτευσης από το 2019, 393 περίπτερα διάσπαρτα σε όλη την πόλη προσφέρουν στην τιμή των 1,25 τουρκικών λιρών (το αντίστοιχο των 7 λεπτών του ευρώ), αυτό το κοντό ψωμί των 250 γραμμαρίων, έναντι 2,50 λιρών για ένα καρβέλι. συχνά με λιγότερο βάρος από τον αρτοποιό. Διατιθέμενο στο εμπόριο από τα τέλη της δεκαετίας του 1970, το «ψωμί του λαού» δεν είχε ποτέ τόσο μεγάλη ζήτηση, από όση σήμερα στην Τουρκία.
Παραβλέποντας την παγκόσμια πρακτική, όπου οι περισσότερες κεντρικές τράπεζες αυξάνουν τα επιτόκια χρήματος για να περιορίσουν τον πληθωρισμό, η Κεντρική
Τράπεζα της Τουρκίας μείωσε το βασικό της επιτόκιο 4 φορές σε τέσσερις μήνες, υπό την πίεση του Ερντογάν. Ως αποτέλεσμα, η τουρκική λίρα έχει χάσει περισσότερο από το 45% της αξίας της έναντι του δολαρίου φέτος, ωθώντας τις τιμές των εισαγόμενων προϊόντων (ενέργεια, πρώτες ύλες, λιπάσματα, χημικά, φάρμακα, ηλεκτρονικά εξαρτήματα, κλπ) που είναι απαραίτητα για τις τουρκικές επιχειρήσεις, τους αγρότες και τα νοικοκυριά. Τα τελευταία είναι οι μεγάλοι χαμένοι του «νέου οικονομικού μοντέλου» που επέβαλε ο Ερτογάν. Σε αντίθεση με τους εξαγωγείς επιχειρηματίες, που είδαν τις εξαγωγές τους να φτάνουν σε επίπεδο ρεκόρ τον Νοέμβριο (αυξήθηκαν κατά 33,4% σε σύγκριση με το 2020) οι Τούρκοι συσσωρεύουν ζημιογόνες απογοητεύσεις. Οι αποταμιεύσεις τους εξατμίζονται, η αγοραστική τους δύναμη μαραίνεται, ενώ το κόστος των βασικών προϊόντων δεν σταματά να αυξάνεται.
Στο ερώτημα του ιστότοπου Marianne : Η τουρκική λίρα καταρρέει εδώ και ενάμιση 
χρόνο. Ποιες είναι οι αιτίες αυτής της πτώσης ; Ο Τούρκος οικονομολόγος Ahmet Insel απαντά : Είναι κυρίως πολιτικές.
Ο Ερντογάν περνιέται για έναν μουσουλμάνο ηγέτη που αποτελεί παράδειγμα προς μίμηση (η ονείρωξη που είπαμε παραπάνω) για όλο τον κόσμο. Σύμφωνα με την δική του ερμηνεία για τη θρησκεία, τα επιτόκια απαγορεύονται από το Κοράνι. Θέλει να τα μειώσει. Κι έτσι ο πληθωρισμός εκτοξεύθηκε. Το ποσοστό του πλησιάζει το 30%. Το αποτέλεσμα ; Μέσα σε ενάμιση μήνα η τουρκική λίρα έχει υποτιμηθεί γύρω στο 60%. Για ένα δολάριο, πήγε από τις 8,50 στις 18,50 τουρκικές λίρες. Ποιος δεν θυμάται ότι όταν εκδόθηκε το διακοσάρικο της λίρας αυτό αντιστοιχούσε 110 ευρώ κι έφτασε πρόσφατα να αντιστοιχεί σε 9 μόνο ευρώ ! Πραγματική δηλαδή συναλλαγματική καταβαράθρωση.
Στο εύλογο ερώτημα προς τον Ahmet Insel, καλά δεν υπάρχουν δικλείδες ασφαλείας στην Τουρκία; Αυτός αναφέρει : Τα τελευταία χρόνια, ο Ερντογάν έχει καταστείλει την ανεξαρτησία της Κεντρικής Τράπεζας και, από τότε που έκανε το δημοψήφισμα του 2017, το τουρκικό καθεστώς έγινε προεδρο-κεντρικό. Ο πρόεδρος ελέγχει όλα τα υφιστάμενα θεσμικά όργανα και ο ίδιος διορίζει τους επικεφαλής της κεντρικής τράπεζας. Μέσα σε έναν χρόνο ως γνωστόν, τους άλλαξε σαν τα πουκάμισα τρεις φορές, όταν αποπειράθηκαν να αντισταθούν στην πίεσή του να μειώσουν τα υφιστάμενα υψηλά επιτόκια.
Οι δε μη έχοντες Τούρκοι συρρέουν στα ανταλλακτήρια συναλλάγματος κι όπως
είδαμε παραπάνω, σε αυτά τα δημοτικά περίπτερα, που έχουν γίνει το τελευταίο καταφύγιο για τις νοικοκυρές, τους συνταξιούχους, τους φοιτητές και τους ανέργους, που φεύγουν από εκεί με τρία ή τέσσερα ψωμιά, μέσα σε πλαστικές σακούλες. Στην ουρά των πελατών η ομιλία των αναμενόντων σπανίζει, εκτός από τις σπάνιες περιπτώσεις όπου ο θυμός υπερτερεί της ντροπής. «Δεν έχω δουλειά και τίποτα να βάλω πάνω στο τραπέζι ! Αυτή η κυβέρνηση μας κοροϊδεύει…» ξεφουρνίζει ένας άντρας με ξερακιανό πρόσωπο στην Marie Jégo.
Σχεδόν κανείς δεν θέλει να πει το όνομά του, γνωρίζοντας ότι η παραμικρή κριτική 
μπορεί να τον οδηγήσει κατευθείαν στο δικαστήριο. Για τη
μετάδοση συνεντεύξεων με δυσαρεστημένους περαστικούς, τρεις ιδιοκτήτες καναλιών στο YouTube, ο Arif Kocabiyik (δεξιά), ο ιδρυτής του Ilave V, ο Hasan Köksoy (αριστερά), ο ιδιοκτήτης του Kendine Muhabir και ο Turan Kural, του καναλιού Sade Vatandaş (δεξιά), συνελήφθησαν στις 12
Δεκεμβρίου 2021, τέθηκαν σε κατ’ οίκον περιορισμό με απαγόρευση εξόδου από την Τουρκία, εν αναμονή της δίκης τους. Δηλαδή θα λέγαμε στην ελληνική αργκό : οι Τούρκοι αισθάνονται «και κερατάδες και δαρμένοι». Αφού και δύσκολα τα βγάζουν πέρα και δεν πρέπει να κάνουν κριτική στον πασά. Μόνον να τον ζητωκραυγάζουν έχουν δικαίωμα.
Και σε τι διαφέρει η ισλαμική χρηματοοικονομική από τον κλασικό καπιταλισμό; Ερωτάται ο Ahmet Insel , από το ιστότοπο Marianne.
Απλά μόνο στην αμφίεση. Η εξουσία του Ερντογάν δίνει την ψευδαίσθηση ότι τα επιτόκια δεν ανεβαίνουν. Στην δήλωση του Υπουργείου Οικονομικών, μιλάνε για «συμψηφιστική αποζημίωση της διαφοράς στην ισοτιμία λίρας-δολαρίου» και όχι για «καταβολή του επιτοκίου». Δηλαδή πρόκειται για μια απλή φραστική απόχρωση. Για παράδειγμα, στις ισλαμικές χώρες, δεν μιλάνε για εισπραττόμενο «τόκο» αλλά για «συμμετοχή στο κέρδος».
Αυτή η ψευδαίσθηση μου θύμισε τον πραγματικό διάλογο που είχα κάποτε (το 1985) με τον αείμνηστο Δήμαρχο Καλαμαριάς, Θρασύβουλο Λαζαρίδη (ως ειδικός συνεργάτης του τότε), αναφορικά με τον αν ήταν ιδεολογικά ορθό η Δημοτική Επιχείρηση Τελετών να έχει ή όχι κέρδη, αφού ο κύριος σκοπός της ήταν η καταπολέμηση της αισχροκέρδειας κάποιων Γραφείων Κηδειών και η ανακούφιση των δημοτών του. Του είπα λοιπόν επί λέξει : «αν σας ενοχλεί η έννοια του κέρδους, ας το βαφτίσουμε πλεόνασμα». Αρκεί να μην καταλήξουμε στη σίγουρη ζημία σε βάρος των δημοτών της πόλης σας.
Έτσι λοιπόν κι ο «αφέντης» : προσπαθεί μάταια να καμουφλάρει τα επιτόκια σε αντισταθμιστικό συμψηφισμό της καταρρέουσας ισοτιμίας της τουρκικής λίρας, στο όνομα του χαλάλ.
