ΣΚΟΠΙΑ: Το καλομαθημένο παιδί που χρειάζεται προσαρμογή

Του Παντελή Σαββίδη

Όσοι τις δεκαετίες 1990 και 2000 παρακολούθησαν από κοντά την εξέλιξη του «σκοπιανού» ή «μακεδονικού» ό,τι προτιμάτε θα διαπίστωσαν πως παρά τις επίμονες προσπάθειες της Ελλάδας, με στοιχεία και ιστορικά ντοκουμέντα, η Αθήνα δεν κατάφερε να πείσει την διεθνή κοινότητα στο θέμα της ονομασίας. ΗΠΑ και Ε.Ε. είχαν αποφασίσει να δημιουργήσουν ένα κράτος στο κέντρο των Βαλκανίων, χωρίς να πιέζουν την ηγεσία του στο θέμα της ονομασίας. Η μόνη παραχώρηση που έκαναν ήταν μια σύνθετη ονομασία και η όλη διαμάχη, μεταξύ των μερών, περιστρεφόταν γύρω από το αν αυτή η σύνθετη ονομασία θα περιείχε την λέξη Μακεδονία. Τελικά, επικράτησε το Βόρεια Μακεδονία και εμφανίσθηκε ως μείζων υποχώρηση της βόρειας γειτονικής χώρας με αντάλλαγμα όλα τα άλλα: μακεδονική γλώσσα και μακεδονική ταυτότητα. Αλλά αυτά ήταν που διακυβεύονταν, κυρίως.

Αν το ελληνικό πολιτικό σύστημα αποδεχόταν, από τα μέσα του 90, αυτήν την παραχώρηση η διαμάχη θα λυνόταν από τότε. Αλλά τα δύο αυτά στοιχεία προσπαθούσε να αποφύγει η ελληνική πλευρά. Δεν τα κατάφερε, όχι, τόσο λόγω της εμμονής της ηγεσίας της γειτονικής χώρας αλλά, κυρίως, λόγω της προστασίας που της παρείχαν Ευρωπαίοι και Αμερικανοί.

Και οι δύο, όμως, ισχυροί πόλοι της δύσης θεώρησαν ότι με την Συμφωνία των Πρεσπών, το πρόβλημα λύθηκε.  Είναι, μάλιστα, και εγγυητές της τήρησής της.

Αυτήν την επίπονη ισορροπία ήρθε να διαταράξει η δημόσια δήλωση της νέας προέδρου της χώρας Γκορντάνας, Σιλιάνοφσκα Ντάβκοβα κατά την ορκωμοσία της αν και στο τέλος ο συνταγματικός τύπος τηρήθηκε. Η ομοβροντία επικρίσεων από ΗΠΑ και Ε.Ε. σήμανε ότι η περίοδος χάριτος τελείωσε.

 Το μήνυμα αυτό λήφθηκε στα Σκόπια από τους ιδεοληπτικούς πολιτικούς του; Αυτό είναι το μεγάλο ερώτημα, και αν έχουν άλλη επιλογή από το να το αγνοήσουν. Εκτός και αν ο ευρισκόμενος στην Ουγγαρία πρώην πρωθυπουργός, Νίκολα Γκρούεφσκι, ιδεολογικός καθοδηγητής του VMRO ακόμη και σήμερα, μπορεί να επηρεάσει τους στρατηγικούς προσανατολισμούς της χώρας στο NATO και την Ε.Ε. και εισάγει ρωσικά δαιμόνια στη χώρα. Αλλά δεν είναι πιθανό σενάριο.

Η νέα γενιά των Σκοπίων που ηλικιακά αντικαθιστά την μεταπολεμική με τις εμμονές της περί μακεδονισμού, νοιώθει χωρίς αμφιβολία μακεδονικής εθνότητας, και ότι είναι ένας ξεχωριστός και διακριτός λαός, παρά το γεγονός ότι η διαδικασία της εθνογένεσης δεν έχει ολοκληρωθεί. Υπάρχουν πολίτες της βόρειας Μακεδονίας που ακόμη παλεύουν μεταξύ ενός υποσυνείδητου βουλγαρισμού και  της μακεδονικής συνείδησης, σήμερα, με την παραδοχή πως μπορεί κάποτε να ήμασταν βούλγαροι αλλά, τώρα, είμαστε μακεδόνες.

Αυτό το ευμετάβλητο της εθνικής συνείδησης δεν είναι κάτι ασυνήθιστο στα βαλκάνια, ακόμη και σήμερα.

Επί δύο δεκαετίες (1990-2010) που κάλυπτα τα βαλκάνια για την ΕΡΤ3, σε μια επιστροφή μου στην Ελλάδα από την Αλβανία, μέσα του1990 σταμάτησα στο χωριό Ανταρτικό για την παραδοσιακή φασολάδα. Στην γούρνα του χωριού είδα ένα παιδί να σκαλίζει ένα ξύλο και επειδή μιλούσε σπασμένα τα ελληνικά, το ρώτησα:  είσαι Έλληνας; Η απάντηση, τότε, με εξέπληξε: «Τώρα ναι, είμαι Έλληνας» είπε. Και πριν τι ήσουν, τον ρώτησα. «Γιουγκοσλάβος», μου απάντησε. Μάλλον αυτή η διαδικασία του τι είναι ο καθείς δεν έληξε, ακόμη, στα Βαλκάνια.

Η ήττα των Σοσιαλδημοκρατών που υπέγραψαν την Συμφωνία των Πρεσπών, ελάχιστα έχει σχέση με την συμφωνία αυτήν καθ αυτήν. Οι περισσότεροι πολίτες έκαναν μια κατά συνθήκην παραδοχή για να ανοίξει ο δρόμος προς το ΝΑΤΟ (που θα τους παρείχε ασφάλεια) και την Ε.Ε. που τους υποσχόταν οικονομική ευημερία. Η εμπλοκή της ευρωπαϊκής πορείας λόγω της αντίδρασης, αρχικά, της Γαλλίας, το 2018 και στη συνέχεια της Βουλγαρίας τους απογοήτευσε. Ο κόσμος περνά δύσκολα οικονομικά, από της ιδρύσεως του κράτους. Οι νέοι φεύγουν στο εξωτερικό, κυρίως, στη Γερμανία, ο πληθυσμός έχει μειωθεί λόγω αυτής της διαρροής, σε επίπεδο ταξικής διαμόρφωσης υπάρχουν περίπου δέκα πλούσιοι παράγοντες της χώρας, ένας μικρός αριθμός μεσαίας τάξης και η συντριπτική πλειονότητα ζει στο μεταίχμιο της φτώχειας.

Η μεγάλη διαφθορά και η έλλειψη οποιασδήποτε προοπτικής επέτεινε το πρόβλημα. Η υπόσχεση του VMRO ότι θα λύσει αυτά τα προβλήματα και η μακρόχρονη παρουσία των Σοσιαλδημοκρατών στην κυβέρνηση οδήγησε στο εκλογικό αποτέλεσμα της 8^ης Μαίου. Τα προβλήματα, όμως, δεν λύνονται. Το VMRO έχει συνείδηση αυτής της κατάστασης και για να την αντιμετωπίσει προσέφυγε στην γνωστή συνταγή από το εγκόλπιο διακυβέρνησης: προσφυγή στον εθνικισμό. Αυτή η τακτική, όμως, ήταν πρόσφορη τις δύο πρώτες δεκαετίες ανεξαρτησίας του νέου κράτους. Τώρα, δεν περνά, ούτε στο εσωτερικό, ούτε στο εξωτερικό. Το κράτος ενηλικιώθηκε, η συνύπαρξη με τους Αλβανούς καθιερώθηκε, το πρόβλημα με την Ελλάδα, κατά τους διεθνείς παράγοντες διευθετήθηκε καιρός για αλλαγή σελίδας. Ακόμη και με τη Βουλγαρία. Δεν είναι τυχαία η ανταπόκριση που συναντούν οι βουλγαρικές επιφυλάξεις.

Η πολιτική ηγεσία της Βόρειας Μακεδονίας δεν έχει ούτε τη δύναμη, ούτε το εκτόπισμα να αμφισβητήσει τις δεσμεύσεις της Συμφωνίας των Πρεσπών αν και θα επιθυμούσε δια της σταδιακής αποδόμησής της να την καταστήσει, αρχικά ανενεργή και στη συνέχεια, μακροχρόνια να την ακυρώσει χωρίς επιπτώσεις. Αν ακολουθήσει την διαδικασία αμφισβήτησής της, η πιο ήπια εκδήλωση, πριν παρέμβουν με τον γνωστό τρόπο οι Αμερικανοί, θα είναι η διακοπή των ευρωπαϊκών κονδυλίων, η μόνη οικονομική ανάσα από το εξωτερικό.

Η Αθήνα δεν ασχολείται με τα βαλκάνια. Εστιάζει το ενδιαφέρον της μόνο όταν παρουσιάζεται κάποιο πρόβλημα, όπως σήμερα. Είναι λάθος της ελληνικής πλευράς αυτή η αδιαφορία. Εκτός του ότι αν ακολουθούσε μια έξυπνη πολιτική την οποία έχουν υποδείξει διπλωμάτες, θα είχε καταφέρει να έχει μια πολιτιστική επιρροή και λόγω της αποδοχής και της παράδοσης της ελληνικής παρουσίας από την οθωμανική εποχή, ακόμη, θα μείωνε, επιπλέον, και τους κινδύνους που αναδύονται από την επιρροή που αποκτούν κράτη, όπως η Τουρκία στην Αλβανία αλλά σταδιακά και στα Σκόπια. Τα κενά που αφήνει η Ελλάδα σε μια περιοχή στην οποία απολαμβάνει συμπάθειας, τα εκμεταλλεύεται η Τουρκία.

Το 95% των όποιων επενδύσεων γίνονται στο εξωτερικό από πολίτες της Βόρειας Μακεδονίας, πραγματοποιούνται στην Ελλάδα. Στη Θεσσαλονίκη και στη Χαλκιδική έχουν επενδύσει με αγορά ακινήτων, ακόμη και ηγετικές προσωπικότητες της χώρας. Η Ελλάδα, ακόμη, και σήμερα, είναι τρίτη σε επενδύσεις.

Σε αυτήν την αναθεωρητική πολιτική η νέα κυβέρνηση δεν θα βρει δυτικούς συμπαραστάτες. Θα μπορούσε να την εφαρμόσει με τη συνεργασία και υποστήριξη Τουρκίας και Ρωσίας (η οποία μέσω Ουγγαρίας στην οποία βρήκε καταφύγιο ο Γκρούεφσκι μπορεί να επανέλθει στην περιοχή). Αλλά το διακύβευμα θα είναι τεράστιο. Δεν θα το τολμήσει.

Το VMRO θα κρατήσει τους τύπους της Συμφωνίας αλλά όπου μπορεί θα ικανοποιεί το εθνικιστικό του ακροατήριο.

Αυτό δεν σημαίνει ότι η Αθήνα πρέπει να επανέλθει στην βαλκανική της νιρβάνα. Αντιθέτως, να ενδιαφερθεί περισσότερο για τα Βαλκάνια. Με άμεση ώσμωση με την περιοχή την οποία μπορεί να διασφαλίσει η ενίσχυση της παρουσίας του ΥΠΕΞ στη Θεσσαλονίκη. Το πεδίο είναι πρόσφορο. Πολιτική χρειάζεται. Διαφορετικά ας μην εκπλησσόμεθα αν ανακύψουν στο μέλλον πολύ σοβαρότερα προβλήματα. Τα βαλκάνια είναι, ακόμη ανήσυχα.

*Μια μορφή του άρθρου αυτού δημοσιεύθηκε στο “Βήμα” της Κυριακής 19 Μαίου 2024