Του Αλκη Καλλιαντζίδη, Οικονομολόγου, [email protected] www.kalkis.eu
Σε άρθρο μου στις Ανιχνεύσεις στις 21-05-2018 https://www.anixneuseis.gr/?p=190073 είχα αναφερθεί στην νταηλίδικη προσέγγιση των οικονομικών της Τουρκίας από τον Ερντογάν (Erdoganomics) η οποία φυσικά δεν έχει καμία σχέση με το πώς λειτουργεί η παγκοσμιοποιημένη οικονομία, εντός της οποίας είναι υποχρεωμένη να κινείται και η ίδια, είτε του αρέσει είτε όχι. Όμως τότε ήταν προεκλογική περίοδος και το νταηλίκι πουλούσε επιτυχώς σε μεγάλη μερίδα του 
εκλογικού του σώματος, εξ ου και η πολλοστή του νίκη. Σήμερα η ερντογανική εξουσία οφείλει να προσγειωθεί στην σκληρή πραγματικότητα. Απλά είναι συγκεντρωμένη στα χέρια του και στα χέρια του οικονομολόγου γαμπρού του, Νο 2 της εξουσίας, Berat Albayrak, τον οποίο η δημοσιογράφος του ηλεκτρονικού Le Monde Marie Jégo χαρακτήρισε στις 19-11-2018, ως «τον πασά της τουρκικής οικονομίας» (le pacha de l’économie turque) που προώθησε ο πεθερός του ως επικεφαλή του Υπουργείου Οικονομικών, δηλαδή στην κάσα του τουρκικού κράτους.
Ο Berat Albayrak περιγράφει την κατάσταση της τουρκικής οικονομίας ως αποδυναμωμένη από την κατάρρευση του εθνικού νομίσματος μετά από μια σημαντική διπλωματική κρίση που έλαβε χώρα αυτό το καλοκαίρι με τις Ηνωμένες Πολιτείες. «Καταφέραμε να νικήσουμε την επίθεση», είπε το γενειοφόρο αγόρι κατά τη συνεδρίαση της επιτροπής οικονομικών του τουρκικού κοινοβουλίου στις 31 Οκτωβρίου στην Άγκυρα. Μεταξύ των δύο συμμάχων του ΝΑΤΟ, η καταιγίδα πέρασε. Η ηρεμία επέστρεψε, υποτίθεται, με την απελευθέρωση του αμερικανικού πάστορα Andrew Brunson. Οι αμερικανικές κυρώσεις ακυρώθηκαν ή αμβλύνθηκαν και η τουρκική λίρα ανέκαμψε μερικώς, προς ικανοποίηση του υπουργού.
Για το επεισόδιο Brunson, ο υπουργός Albayrak αποφεύγει να πει λέξη, γνωρίζοντας την ασυμφωνία που προκάλεσε στην τουρκική κοινή γνώμη, η οποία είναι πεπεισμένη ότι η Τουρκία «υπέκυψε» στην απελευθέρωση του πάστορα, σύμφωνα με πρόσφατες δημοσκοπήσεις. Σε συμφωνία με τον πεθερό του και την τουρκική κοινή γνώμη ο Albayrak, πιστεύει ότι δεν υπάρχει νομισματική κρίση. Αλλά μάλλον «μια προγραμματισμένη επιχείρηση» από «κερδοσκόπους συνωμότες» για να γονατίσουν την Τουρκία. Ο μύθος του πολιορκημένου τουρκικού φρουρίου αποδίδει. Εάν η επίθεση ξεπεράστηκε, αυτό έγινε χάρη στο «τόσο αποτελεσματικό μας προεδρικό σύστημα» (!), εξήγησε ο νέος υπουργός, στις 8 Νοεμβρίου, σε επιχειρηματίες και εμπόρους στη Bursa, μια βιομηχανική πόλη νότια της Θάλασσας του Μαρμαρά .
Η ραγδαία πολιτική άνοδος του γαμπρού
Το προεδρικό σύστημα, που δημιουργήθηκε μετά τις εκλογές της 24ης Ιουνίου 2018, έδωσε στον Ερντογάν απεριόριστες εξουσίες. Χρησίμευσε δε ως σκαλοπάτι για τον «γαμπρό», λένε οι επικριτές του. Στις 9 Ιουλίου, ο Berat Albayrak, 40 ετών, προωθήθηκε στην δεύτερη θέση του τουρκικού κράτους, υπεύθυνος για τη δημοσιονομική και νομισματική πολιτική του τραπεζικού συστήματος. Σύμφωνα με τις επιθυμίες του πεθερού του, η αποστολή του είναι να φτάσει την Τουρκία, με το ΑΕΠ των 851 δισεκατομμυρίων δολαρίων (745 δις ευρώ) το 2017, στην ομάδα των 10 μεγαλύτερων οικονομιών του κόσμου μέχρι το 2023.
Αυτός ο διορισμός του Berat Albayrak σηματοδοτεί μια μετεωρική άνοδό του. Έχει άμεση πρόσβαση στον πρόεδρο. Βρίσκεται στα ταξίδια του, μαζί με δύο άλλα μέλη του πρώτου κύκλου, τον υπουργό Άμυνας Hulusi Akar και τον αρχηγό των μυστικών υπηρεσιών Hakan Fidan. Ποιος θα ήταν καλύτερος από αυτόν να εκτελεί κατά γράμμα τις αποφάσεις του Ερντογάν;
Στις αρχές της δεκαετίας του 2000 ο Berat Albayrak συναντήθηκε με την Esra, την μεγαλύτερη κόρη του προέδρου. Και οι δύο φοιτητές στις Ηνωμένες Πολιτείες, εκείνη στην κοινωνιολογία στο Πανεπιστήμιο της Ιντιάνα, εκείνος στα χρηματοοικονομικά 
στο Πανεπιστήμιο Pace στη Νέα Υόρκη. Ο Μπεράτ ήταν γνωστός στην οικογένεια Ερντογάν. Ο πατέρας του, Sadik Albayrak, ένας θεωρητικός του εθνικιστικού θρησκευτικού κινήματος, στάθηκε δίπλα στον Ερντογάν μόλις εισήλθε στην πολιτική. Το φλερτ των δύο νέων εγκρίθηκε από τους πατεράδες τους.
Έχει «πολύ μεγάλη ιδέα για τον εαυτό του».
Στις 11 Ιουλίου 2004, το ζευγάρι παντρεύτηκε στην Κωνσταντινούπολη με την παρουσία 7.000 προσκεκλημένων, 
συμπεριλαμβανομένων πολλών αρχηγών κρατών. Αφού ολοκλήρωσε το πτυχίο του MBA, ο νεαρός άνδρας, ξεκίνησε μια επαγγελματική καριέρα στον όμιλο Çalik Holding τα τελευταία χρόνια, έναν όμιλο που δραστηριοποιείται στους τομείς της ενέργειας, των κατασκευών και των μέσων μαζικής ενημέρωσης. Ανέλαβε δε την 
ηγεσία του το 2007, σε ηλικία 29 ετών! Θα διαχειριστεί κυρίως την απόκτηση της καθημερινής εφημερίδας Sabah τον Απρίλιο του 2008, η οποία είναι σήμερα η ναυαρχίδα της ισλαμικής συντηρητικής εξουσίας. Εκτιμώμενη σε περισσότερα από 1 δισεκατομμύριο δολάρια, η αγορά της χρηματοδοτήθηκε με δάνειο από τις 
κρατικές τράπεζες της Halkbank (στην οποία οι ΗΠΑ απειλούν να επιβάλουν πρόστιμα δις δολαρίων για παραβίαση του ιρανικού εμπάργκο) και της Vakifbank, και από μια άλλη ομάδα μέσων
ενημέρωσης του Qatar.
Τον Ιούνιο του 2015, ο γαμπρός εισήλθε στο κοινοβούλιο, εκλεγμένος στην Κωνσταντινούπολη με τη σημαία του κόμματος του πεθερού ΑΚΡ. Τον Νοέμβριο του ίδιου έτους, προήχθη σε Υπουργό Ενέργειας και εισήλθε στην εκτελεστική επιτροπή του κόμματος. Η φήμη του είναι αμφιλεγόμενη. Οι άνθρωποι που είχαν έρθει σε επαφή μαζί του εκείνη την περίοδο τον περιγράφουν ως έναν νεαρό άνδρα με «πολύ μεγάλη ιδέα για τον εαυτό του».
Η αντιπολίτευση τον κατατάσσει στους οπαδούς του Fethullah Gülen. Μάλιστα ο Ozgür Ozel, βουλευτής του 
κύριου αντιπολιτευτικού Ρεπουπλικανικού κόμματος CHP, τον κατηγόρησε τον Δεκέμβριο του 2017 ότι «παρακολούθησε ένα σχολείο στο Cemaat», την 
θρησκευτική κοινότητα του ιερέα Fethullah Gülen, πρώην συμμάχου του Ερντογάν, που έγινε ο χειρότερος εχθρός του, από τότε που κατηγορείται για υποκίνηση του αποτυχημένου πραξικοπήματος στις 15 Ιουλίου 2016. Ο Berat πράγματι έκανε τις δευτεροβάθμιες σπουδές του σε ένα ίδρυμα με διαχείριση της κοινότητας Gülen, το οποίο όμως έκλεισε λίγο μετά την απόπειρα πραξικοπήματος. «Αν δεν ήταν ο γαμπρός, θα σάπιζε στη φυλακή όπως όλοι εκείνοι που κρίθηκαν μετά το πραξικόπημα για το ότι ανήκαν στο κίνημα Gülen», δήλωσε ο βουλευτής. Η απάντηση του Berat: «Ήμουν σε ένα κοινοτικό ίδρυμα, αλλά δεν ήμουν ποτέ υπό την επιρροή του».
Λόγω της θρησκοληπτικής του εκπαίδευσης, ο Berat δεν συνηθίζει να σφίγγει το χέρι των γυναικών! Τον είδανε έτσι, κατά τη διάρκεια του συνεδρίου του AKP στις 22 Μαΐου 2016, να φαίνεται να αρνείται το απλωμένο χέρι της Sare Davutoglu, της συζύγου του Αχμέτ Νταβούτογλου, πρωθυπουργού εκείνης της εποχής, τον οποίο είχε κριτικάρει υπερβολικά. Οι σχέσεις του δεν ήταν και οι πιο εγκάρδιες με τον διάδοχό του, Binali Yildirim, τελευταίου κατόχου της θέσης του πρωθυπουργού, θέση που τώρα καταργήθηκε.
Με τον Suleyman Soylu, τον σημερινό υπουργό Εσωτερικών, η σχέση του βρίσκεται στα τάρταρα. Όπως μαρτυρεί το πισώπλατο χτύπημα που δόθηκε από τον Υπουργό Εσωτερικών στον Υπουργό Οικονομικών, όταν συναντήθηκαν σε επίσημη τελετή στο μαυσωλείο του Ατατούρκ, την Πέμπτη 2 Αυγούστου 2018. Τα μέσα ενημέρωσης έχουν κάνει καυτά σχόλια. «Το τελευταίο επεισόδιο στον αγώνα για τη διαδοχή», έγραψε η αντιπολιτευόμενη εφημερίδα Evrensel.
Νομισματική αναταραχή
Τα πρώτα βήματα του μεγάλου τσάρου ήταν ευσεβείς πόθοι. Τα υποδέχθηκαν άσχημα οι αγορές, καθώς η τουρκικά λίρα έχασε το 3% την επαύριον του διορισμού του και οι αγορές δεν ήταν ευνοϊκές γι ‘αυτόν. Βασίζονταν στον επαναδιορισμό του Mehmet Simsek, πρώην υπουργού Οικονομικών, εκπαιδευμένου στην αμερικανική επενδυτική τράπεζα Merrill Lynch. Δεν πρόλαβε να γίνει πασάς της τουρκικής οικονομίας και τον βρήκε η νομισματική αναταραχή, εξασθενισμένης από τις κυρώσεις του Τραμπ. Σε λίγες μέρες, τον Αύγουστο, η λίρα έχασε το 25% της αξίας της έναντι του δολαρίου. Ο πληθωρισμός αυξάνεται, φτάνοντας τον Οκτώβριο το υψηλότερο επίπεδο στα τελευταία 15 χρόνια (ετήσιος ρυθμός 25,2% τον Οκτώβριο έναντι 24,5% το Σεπτέμβριο 2018). Ένα πραγματικό θέμα ανησυχίας. Όχι όμως για τον υπουργό Albayrak, βέβαιο ότι θα περιοριστεί μέχρι το τέλος του έτους, χωρίς να λέει πώς σκοπεύει να το κάνει. Προς το παρόν, τα νοικοκυριά και οι επιχειρήσεις του ιδιωτικού τομέα, σε μεγάλο βαθμό χρεωμένες σε δολάρια, πλήττονται σκληρά. Για πολλούς, πρόκειται για εκπροσώπους της μεσαίας τάξης για την οποία ο Ερντογάν υπερηφανεύεται ότι ανέδειξε χάρη στα «κινεζικά» ποσοστά ανάπτυξης της οικονομίας μεταξύ 2007 και 2013.
Ο Berat κινείται σε όλα τα μέτωπα, διασχίζοντας τον πλανήτη, προσπαθώντας να αποκτήσει τις 
απαραίτητες πιστώσεις για να καλύψει το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών και να αναχρηματοδοτήσει το χρέος της Τουρκίας. Το κοράνι του πεθερού δεν μετράει. Στα τέλη Ιουλίου, η Τράπεζα της Κίνας κατέληξε να χορηγήσει δάνειο ύψους 3,6 δισ. δολαρίων. Σε έναν πιστό σύμμαχο, ο Εμίρης του Κατάρ, ο Cheikh Tamim Ben Hamad Al Thani, υπόσχεται επενδύσεις ύψους 15 
δισεκατομμυρίων δολαρίων και προσφέρει το προσωπικό του αεροπλάνο στον φίλο του Ερντογάν. Ο εμίρης έγινε δεκτός λίγο αργότερα στο προεδρικό μέγαρο στην Άγκυρα για δείπνο για τρεις, με τον Ερντογάν και τον γαμπρό του.
Μια συνέχεια ευσεβών πόθων
Ο καθησυχασμός των επενδυτών είναι η προτεραιότητά του. Ο Berat επαινεί την ανεξαρτησία (;) της Κεντρικής Τράπεζας, τη δημοσιονομική πειθαρχία, τον έλεγχο των δημόσιων δαπανών και υπόσχεται να 
«εργαστεί μέρα-νύχτα». Κάποιοι το πιστεύουν. Όπως η Güler Sabanci π.χ., επώνυμη επιχειρηματίας του ομίλου Sabanci και μέλος του Tüsiad (το τουρκικό ισοδύναμου του Συνδέσμου Βιομηχάνων Ελλάδας ΣΕΒ), η οποία δηλώνει : «Η εμπιστοσύνη στο πρόσωπό του είναι πλήρης», ανέφερε κατά την παρουσίαση του οικονομικού προγράμματος του Υπουργού στις 10 Αυγούστου. Το πρόγραμμα, μια σειρά από ευσεβείς πόθους, δεν έπεισε όλους. Ειδικά επειδή η πολύ-αναμενόμενη παρουσίασή του άργησε να έρθει. Ο πεθερός επέλεξε την ίδια περίοδο να απευθυνθεί στο έθνος από το Rize (περιοχή της Μαύρης Θάλασσας), με μια ομιλία αντάξια ενός ιμάμη : «Έχουν το δολάριο, έχουμε τον Θεό!». Δηλαδή ο Νο 2 της εξουσίας είναι αναγκασμένος να παραδέρνει μεταξύ αντιφατικών καταστάσεων. Αντιμέτωπος με τους επενδυτές, υποστηρίζει την νομισματική ορθοδοξία, η οποία όμως δεν τον εμποδίζει να προσχωρεί στην άποψη του πεθερού του, δηλαδή ότι τα επιτόκια είναι μια αμαρτία καταδικασμένη από την ισλαμική πίστη! Εξ ου και η διαφορά που διαπιστώνεται μεταξύ των λόγων και των έργων. Ο έλεγχος των δημόσιων δαπανών δεν ανακοινώνεται, ενώ δίδονται υποσχέσεις φοροαπαλλαγών. Αυτή η τάση είναι πιθανό να αυξηθεί καθώς πλησιάζουν οι δημοτικές εκλογές του Μαρτίου του 2019, σε μια εποχή όπου η τουρκική οικονομία 
αναμένεται να έχει αύξηση μόνο 0,4% (έναντι 3,5% αναμενόμενης για το 2018) από το ΔΝΤ στο οποίο εικάζω ότι τελικά θα καταλήξει, παρά τους λεονταρισμούς του Ερντογάν.
Ένα πάντως είναι βέβαιο. Αν είσαι γαμπρός του Ερντογάν, σου αρκεί ένα ξερό αμερικανικό πτυχίο στα χρηματοοικονομικά για να γίνεις ο «πασάς της τουρκικής οικονομίας». Αυτός είναι ο ισλαμιστικός νεποτισμός.
