του Δημήτρη Τσαϊλά, Υποναυάρχου ε.α.
Εδώ είναι η ουσία για το τι πρέπει να θυμάστε στο Αιγαίο. Σκεφτείτε τα νησιά ως ακίνητα πολεμικά πλοία. Θα είναι μια μορφή κλασικής περιμετρικής άμυνας που μεταφέρεται σε ένα θαλάσσιο περιβάλλον ενισχυμένο με υπερσύγχρονη στρατιωτική τεχνολογία.
Η στρατηγική «νησί-σκάφος» εφαρμόζει μια κλασική προσέγγιση περιμετρικής άμυνας στη σύνθετη γεωγραφία του Αιγαίου, χρησιμοποιώντας προηγμένη στρατιωτική τεχνολογία για την ασφάλεια πολλαπλών συμπλεγμάτων νησιών και θαλάσσιων ζωνών. Η περιμετρική άμυνα είναι ιδιαίτερα απαιτητική λόγω της απαίτησης για τους αμυνόμενους να απλώνουν τις δυνάμεις τους κατά μήκος μιας εκτεταμένης γραμμής, καθιστώντας δύσκολη τη διατήρηση μιας ισχυρής θέσης παντού ταυτόχρονα. Σε μια τυπική επίγεια άμυνα, οι διοικητές συχνά βασίζονται σε χαρακτηριστικά εδάφους όπως βουνά ή στενά περάσματα για να περιορίσουν τη γραμμή και να συγκεντρώσουν τη δύναμη. Ωστόσο, σε ένα θαλάσσιο περιβάλλον, ειδικά σε ένα αρχιπέλαγος όπως το Αιγαίο, τέτοια φυσικά εμπόδια είναι σπάνια και η γραμμή άμυνας γίνεται ακόμη πιο περίπλοκη και ευάλωτη σε εστιασμένες επιθέσεις. Εκεί μπαίνει στο παιχνίδι το «νησί-σκάφος».
Η έννοια «νησί-σκάφος» αντισταθμίζει αυτό που μέχρι σήμερα θεωρούσαμε αμυντική γραμμή μετατρέποντας τα νησιά σε οχυρά, δικτυωμένα φυλάκια. Αυτά τα νησιά λειτουργούν ως ακίνητα «πλοία», το καθένα βαριά οπλισμένο και ενσωματωμένο με επιτήρηση, drones και ναυτικά μέσα (ταχύπλοα) ταχείας αντίδρασης. Μαζί, δημιουργούν έναν αμυντικό ιστό σε όλη τη θάλασσα, όπου η τεχνολογία ενισχύει την επίγνωση της κατάστασης, την ταχύτητα και τη δύναμη πυρός. Συνδέοντας τις άμυνες των νησιών, οι διοικητές μπορούν να εστιάσουν την ισχύ όπου χρειάζεται, συντομεύοντας αποτελεσματικά την περίμετρο και ενισχύοντας τη συνολική ανθεκτικότητα.
Η βασική ιδέα της στρατηγικής «άμυνας αλυσίδας νησιών» της Ελλάδας είναι να αξιοποιήσει τη γεωγραφία της, τα στρατιωτικά της μέσα σε ξηρά, αέρα και θάλασσα, και την αποτελεσματική διαχείριση φιλίων δυνάμεων για να δημιουργήσει ένα ισχυρό φράγμα ενάντια στις τουρκικές θαλάσσιες ενέργειες. Οχυρώνοντας μια σειρά από στρατηγικά τοποθετημένα νησιά παράλληλα με την ακτογραμμή της Τουρκίας, ως η «πρώτη νησιωτική αλυσίδα», η Ελλάδα στοχεύει να δημιουργήσει ένα αποτρεπτικό αποτέλεσμα. Η παρουσία οχυρωμένων νησιών, που υποστηρίζονται από προηγμένες δυνατότητες επιτήρησης και ταχείας αντίδρασης, σηματοδοτεί στις τουρκικές δυνάμεις ότι οποιαδήποτε απόπειρα επίθεσης πιθανότατα θα αποτύγχανε και θα είχε υψηλό κόστος. Αυτός ο συνδυασμός της φυσικής γεωγραφίας με τη σύγχρονη στρατιωτική τοποθέτηση και συμμαχίες χρησιμεύει έτσι για να αποτρέψει τους αντιπάλους από το να αμφισβητήσουν τα θαλάσσια σύνορα της Ελλάδας.
Το μήνυμα προς την Άγκυρα είναι σαφές: οι προσπάθειες κίνησης εντός του Αιγαίου θα αντιμετωπιστούν με ισχυρούς περιορισμούς.
Η στρατηγική της Ελλάδας περιλαμβάνει τη δημιουργία ενός τρομερού δικτύου πυραύλων σε όλη τη νησιωτική αλυσίδα, που συμπληρώνεται από την παρουσία επανδρωμένων και μη επανδρωμένων αεροσκαφών και πολεμικών πλοίων. Αυτή η διάταξη θα σφράγιζε ουσιαστικά κρίσιμα στενά, σχηματίζοντας ένα πέρασμα υψηλού κινδύνου για κάθε τουρκική δύναμη που επιχειρούσε να εισέλθει στο ανοιχτό Αιγαίο. Το αποτρεπτικό αποτέλεσμα αυτού του οχυρωματικού «τείχους» θα έδινε παύση σε οποιονδήποτε Τούρκο διοικητή, καθώς το κόστος της αμφισβήτησης τέτοιας άμυνας είναι τεράστιο.
Αυτές οι ιδέες πρέπει να μετατραπούν σε λειτουργικές επιχειρησιακές έννοιες και σχέδια. Ο μετασχηματισμός της αμυντικής ιδέας της αλυσίδας νησίδων σε μια βιώσιμη επιχειρησιακή στρατηγική εξαρτάται από τη μετατροπή της θεωρίας σε υλοποιήσιμα σχέδια -και από την εξασφάλιση των πόρων για την υλοποίησή της. Για να υλοποιηθεί αυτό το όραμα, ο αμυντικός προϋπολογισμός και ο μηχανισμός πολεμικού σχεδιασμού στο ΓΕΕΘΑ πρέπει να ευθυγραμμιστούν ώστε να δώσουν προτεραιότητα στις επενδύσεις σε πυραυλικά συστήματα, drones, τεχνολογία επιτήρησης και οχυρωμένες νησιωτικές εγκαταστάσεις. Αυτή η δέσμευση θα απαιτήσει από τους υπεύθυνους για τον αμυντικό προϋπολογισμό να ενστερνιστούν την ιδέα και να διαθέσουν την απαραίτητη χρηματοδότηση για τον εξοπλισμό και τη διατήρηση ενός στρατηγικά ολοκληρωμένου αμυντικού συστήματος νησιών. Χωρίς αυτές τις απτές επενδύσεις, ακόμη και η πιο ισχυρή αμυντική ιδέα παραμένει μόνο μια ιδέα.
Στη θαλάσσια άμυνα, η πρόκληση έγκειται στη διατήρηση μιας ισχυρής γραμμής απέναντι σε αντιπάλους που αναζητούν συνεχώς αδύναμα σημεία.
Η στρατηγική «νησί-σκάφος» αντιπροσωπεύει μια κλασική περιμετρική άμυνα, προσαρμοσμένη στο θαλάσσιο περιβάλλον με τεχνολογία αιχμής. Η υπεράσπιση μιας περιμέτρου είναι εγγενώς πολύπλοκη, απαιτώντας την εξάπλωση των δυνάμεων σε μια δυνητικά τεράστια περιοχή που σημαίνει ότι οι υπερασπιστές πρέπει να στοχεύουν να είναι ισχυρότεροι από τον εχθρό σε κάθε σημείο κατά μήκος αυτού που είναι ουσιαστικά μια άπειρη γραμμή. Όσο ευρύτερα διασπείρεται η μαχητική ισχύς, τόσο πιο αδύναμη γίνεται σε κάθε μεμονωμένη θέση. Κατά συνέπεια, ακόμη και ένας πιο αδύναμος αντίπαλος μπορεί να συγκεντρώσει τις δυνάμεις του σε ένα σημείο, να διεισδύσει στη γραμμή και να εκμεταλλευτεί αυτό το ρήγμα. Εξ άλλου αυτό έγινε στην κρίση του 1996, στα Ίμια.
Για να αντιμετωπίσουν αυτήν την ευπάθεια, οι διοικητές του Στρατού Ξηράς συχνά συντομεύουν τις αμυντικές τους γραμμές εκμεταλλευόμενοι φυσικά εμπόδια όπως βουνά ή ακτές. Ωστόσο σε ένα θαλάσσιο περιβάλλον, όπου το «έδαφος» είναι η ανοιχτή θάλασσα, η στρατηγική «νησί-σκάφος» της Ελλάδας επιδιώκει να χρησιμοποιήσει τη γεωγραφία των νησιών του Αιγαίου ως αμυντικά ισχυρά σημεία. Αυτό μειώνει την αμυντική γραμμή σε μια σειρά από οχυρωμένα, διασυνδεδεμένα σημεία, με στόχο τη δημιουργία μιας ανθεκτικής, τεχνολογικά βελτιωμένης περιμέτρου που μπορεί να αποκρούσει συγκεντρωμένες επιθέσεις και να διατηρήσει τον έλεγχο σε κρίσιμες θαλάσσιες διαδρομές.
Τα αμυντικά τείχη διαφέρουν θεμελιωδώς από τις γραμμές στρατευμάτων ως προς τη δομή και τον σκοπό τους. Ένα τείχος είναι ένα συνεχές φράγμα, συμπαγές και γενικά πιο εύκολο να φυλαχτεί αφού δημιουργεί μια καθορισμένη περίμετρο. Συνήθως, ένα τείχος σχεδιάζεται με τμήματα υπογείων διαδρόμων που συνδέουν ισχυρότερους, οχυρούς πύργους που λειτουργούν ως εστιακά σημεία για την άμυνα. Ωστόσο, η στρατιωτική αρχιτεκτονική έχει από καιρό αποδεχτεί ότι ακόμη και το ισχυρότερο τείχος δεν είναι πραγματικά αδιαπέραστο. Ο στόχος δεν είναι να αποτραπούν εντελώς οι παραβιάσεις, αλλά να περιοριστούν όπου μπορούν να συμβούν, δημιουργώντας προβλέψιμα, διαχειρίσιμα σημεία ευπάθειας.
Αυτή η προσέγγιση περιορισμού επιτρέπει στους διοικητές να τοποθετούν κινητές δυνάμεις πίσω από το τείχος, έτοιμοι να ανταποκριθούν σε οποιαδήποτε παραβίαση και να ενισχύσουν την άμυνα στις πιο κρίσιμες τοποθεσίες. Αυτή η φιλοσοφία αντικατοπτρίζει άμεσα τη στρατηγική «νησιών-σκαφών» στο Αιγαίο, όπου τα νησιά λειτουργούν ως σταθερές οχυρώσεις κατά μήκος ενός ευρύτερου θαλάσσιου τείχους. Αυτά τα οχυρωμένα νησιά δεν στοχεύουν απλώς να κρατήσουν τους αντιπάλους έξω εντελώς, αλλά να ελέγχουν και να διοχετεύουν την κίνηση, εστιάζοντας πιθανές ανακαλύψεις σε συγκεκριμένες ζώνες. Πίσω από αυτό το «τείχος» των νησιών, η Ελλάδα μπορεί να κρατήσει κινητές δυνάμεις -πλοία Πολεμικού Ναυτικού, αεροσκάφη και άλλες μονάδες ταχείας αντίδρασης- έτοιμες να αντιμετωπίσουν οποιαδήποτε εισβολή. Με αυτόν τον τρόπο, η στρατηγική «νησί-σκάφος|» μετατρέπει το Αιγαίο σε ελεγχόμενο πεδίο μάχης, αξιοποιώντας τη γεωγραφία και την τεχνολογία για να ενισχύσει τόσο τον περιορισμό όσο και τη γρήγορη αμυντική αντίδραση.
Υπό αυτή την έννοια, η στρατηγική «νησί-σκάφος» μοιράζεται πολλά με τα οχυρά του Ρούπελ. Τα οχυρωμένα νησιά της Ελλάδας δεν χρησιμεύουν μόνο ως αμυντικά φυλάκια, αλλά και ως πλατφόρμες προβολής ισχύος, επιτρέποντας στις ελληνικές δυνάμεις να εισβάλουν σε αμφισβητούμενα ύδατα, να αναχαιτίσουν απειλές και στη συνέχεια να επιστρέψουν σε ασφαλή οχυρά. Αυτός ο συνδυασμός αμυντικού περιορισμού και επιθετικής ευελιξίας καθιστά τη στρατηγική «νησί-σκάφος» μια δυναμική και πολυεπίπεδη προσέγγιση στη θαλάσσια άμυνα. Μια ιστορική και διεπιστημονική προσέγγιση, βασισμένη στη στρατιωτική ιστορία, προσφέρει πολύτιμες γνώσεις για τη διαμόρφωση μιας ανθεκτικής αμυντικής στρατηγικής στο Αιγαίο Πέλαγος.
Η έννοια «νησί-σκάφος» είναι κάτι περισσότερο από μια ναυτική στρατηγική.
Είναι ένα διακλαδικό αμυντικό σχέδιο που ενσωματώνει ναυτικές, αεροπορικές και χερσαίες δυνατότητες. Αυτή η ενοποιημένη προσέγγιση αντικατοπτρίζεται στην εικόνα ενός αντιπλοϊκού πυραύλου που εκτοξεύεται από ένα φορτηγό πάνω στο νησί -ένα ισχυρό σύμβολο του τρόπου με τον οποίο τα χερσαία μέσα μπορούν να ενισχύσουν αποτελεσματικά τη θαλάσσια άμυνα. Εξοπλισμοί που βασίζονται στην ξηρά, όπως συστοιχίες πυραύλων κατά πλοίων, είναι κατάλληλοι για την πλήρωση κενών μεταξύ των «πύργων φρουρών» (οχυρωμένων νησιών) εντός του αμυντικού «τείχους» σε όλο το Αιγαίο.
Αυτά τα χερσαία συστήματα έχουν διακριτά πλεονεκτήματα
Είναι σχετικά οικονομικά αποδοτικά, επιτρέποντας στην Ελλάδα να τα τοποθετήσει σε σημαντικό αριθμό και αποτελούν πρόκληση για τους αντιπάλους να εντοπίσουν ή να εξαλείψουν λόγω της κινητικότητας και των επιλογών απόκρυψης κατά μήκος της ακτής. Αναπτύσσοντας στρατηγικά αυτά τα μέσα, η Ελλάδα μπορεί να επεκτείνει την εμβέλειά της σε όλο το Αιγαίο και να περιορίσει τις τουρκικές ναυτικές κινήσεις, περιορίζοντας ουσιαστικά τις τουρκικές δυνάμεις πιο κοντά στις δικές τους ακτές. Ουσιαστικά, η θαλάσσια ισχύς που βασίζεται στην ξηρά προσφέρει στην Ελλάδα ένα ισχυρό εργαλείο για την ενίσχυση του αμυντικού πλαισίου «νησιών-σκαφών», δημιουργώντας ένα ολοκληρωμένο και πολυεπίπεδο φράγμα που ενσωματώνει την ιστορική σοφία με τις σύγχρονες τεχνολογικές δυνατότητες.
Η στρατηγική «νησί-σκάφος» είναι πράγματι μια «συνδυασμένη» προσέγγιση, που βασίζεται όχι μόνο στις αεροπορικές, χερσαίες και ναυτικές δυνάμεις της Ελλάδας αλλά και στην υποστήριξη των φιλίων δυνάμεων που βρίσκονται γύρω από το ανατολικό Αιγαίο. Αυτή η συνδυασμένη προσπάθεια είναι απαραίτητη για δύο λόγους. Πρώτον, ενισχύει το συνολικό αμυντικό δίκτυο με τη συγκέντρωση πόρων, πληροφοριών και ικανοτήτων. Δεύτερον, και ίσως πιο κρίσιμο, παρέχει την απαραίτητη πρόσβαση σε βασικά νησιά που αποτελούν τη ραχοκοκαλιά αυτής της αμυντικής περιμέτρου.
Τα νησιά χρησιμεύουν ως σημεία αγκίστρωσης στη στρατηγική, προσφέροντας σταθερές θέσεις για συστήματα επιτήρησης, συστοιχίες πυραύλων και προκεχωρημένες βάσεις επιχειρήσεων. Ωστόσο, αυτά τα πλεονεκτήματα εξαρτώνται από πολιτικές και στρατιωτικές συνεργασίες. Ο συντονισμός θα διασφαλίσει ότι η Ελλάδα μπορεί να χρησιμοποιήσει αυτά τα νησιωτικά πλεονεκτήματα ελεύθερα και ευέλικτα, ενισχύοντας την αποτροπή μέσω ενός ενιαίου μετώπου. Με αυτόν τον τρόπο, η άμυνα του «νησιού-σκάφος» γίνεται μια πραγματική προσπάθεια συνασπισμού, δημιουργώντας μια πολυεπίπεδη άμυνα στην οποία οι δυνάμεις παίζουν βασικό ρόλο στην ασφάλεια του Ανατολικού Αιγαίου και στην ενίσχυση της περιμέτρου του Αιγαίου ως κοινή, συλλογική δέσμευση.
Η στρατηγική άμυνας «νησί-σκάφος» παρουσιάζει επίσης μια οικονομικά αποδοτική προσέγγιση για την Ελλάδα. Ως διαχειριστής του status quo στο Αιγαίο Πέλαγος, η Ελλάδα επωφελείται από τη διατήρηση της ειρήνης και της σταθερότητας, καθώς οι προσπάθειες ενεργητικής αποτροπής μπορεί συχνά να είναι πιο οικονομικές από την εμπλοκή σε άμεση σύγκρουση. Όταν οι εντάσεις παραμένουν χαμηλές και δεν αναλαμβάνονται επιθετικές ενέργειες, η Ελλάδα μπορεί να διαχειριστεί τον αμυντικό της προϋπολογισμό πιο αποτελεσματικά, εστιάζοντας σε βιώσιμα και επεκτάσιμα αμυντικά μέτρα.
Η θαλάσσια πίεση, ενισχύοντας την αποτροπή μέσω αποκαλυπτικής και ικανής άμυνας -όπως οι οχυρώσεις στα νησιά και τα πυραυλικά συστήματα που βασίζονται στην ξηρά- επιτρέπει στην Ελλάδα να διατηρήσει τη θαλάσσια ασφάλειά της χωρίς την ανάγκη εκτεταμένων, δαπανηρών στρατιωτικών επιχειρήσεων. Αυτή η «επιχείρηση με τα φτηνά συστήματα» σημαίνει ότι μπορεί να διατηρηθεί μια ισχυρή αμυντική στάση με σχετικά χαμηλότερες τρέχουσες δαπάνες σε σύγκριση με πιο ενεργές ή επιθετικές στρατιωτικές στρατηγικές. Αξιοποιώντας την τεχνολογία και τις στρατηγικές συμμαχίες, η Ελλάδα μπορεί να προβάλει δύναμη και αποφασιστικότητα διατηρώντας παράλληλα τους πόρους, διασφαλίζοντας ότι το status quo παραμένει σταθερό και ωφέλιμο.
Η στρατηγική άμυνας «νησιών-σκαφών» παρουσιάζει ένα επιτακτικό πλαίσιο για τη θαλάσσια ασφάλεια της Ελλάδας, συνδυάζοντας ιστορικές γνώσεις, σύγχρονη τεχνολογία και περιφερειακές συμμαχίες. Ωστόσο, όπως κάθε στρατηγική προσέγγιση, δεν είναι χωρίς πιθανά μειονεκτήματα ή προκλήσεις.
- Ενώ η συνεργασία με φιλικές δυνάμεις (ΗΠΑ-Γαλλία) ενισχύει τις ικανότητες, δημιουργεί επίσης εξάρτηση από την πολιτική και στρατιωτική τους υποστήριξη. Οποιεσδήποτε αλλαγές στις συμμαχίες ή στην περιφερειακή δυναμική θα μπορούσαν να επηρεάσουν την αμυντική στάση της Ελλάδας.
- Αν και η στρατηγική μπορεί να φαίνεται προσιτή, απαιτεί προσεκτικό προϋπολογισμό και κατανομή πόρων. Η εξασφάλιση επαρκούς χρηματοδότησης τόσο για την τεχνολογία όσο και για τις υποδομές μπορεί να είναι πρόκληση, ειδικά σε περιόδους οικονομικών περιορισμών.
- Η εξάρτηση από τη σύγχρονη στρατιωτική τεχνολογία, συμπεριλαμβανομένων των συστημάτων επιτήρησης και πυραύλων, συνοδεύεται από τρωτά σημεία. Οι απειλές για την ασφάλεια στον κυβερνοχώρο και η πιθανότητα τεχνολογικής απαξίωσης θα μπορούσαν να υπονομεύσουν την αποτελεσματικότητα της στρατηγικής.
- Η παρουσία οχυρωμένων αμυντικών δυνάμεων θα αυξήσει ακούσια τις εντάσεις με την Τουρκία. Ενώ προορίζεται ως αποτρεπτικός παράγοντας, θα μπορούσε να οδηγήσει σε κούρσα εξοπλισμών ή να προκαλέσει επιθετικές ενέργειες από τους αντιπάλους.
- Ο συντονισμός μιας συνδυασμένης αμυντικής στρατηγικής σε αεροπορικές, χερσαίες και θαλάσσιες δυνάμεις απαιτεί περίπλοκο σχεδιασμό και εκτέλεση μεταξύ Αρχηγείου Στόλου-ΑΣΔΕΝ και ΑΤΑ. Η διασφάλιση απρόσκοπτης ολοκλήρωσης μεταξύ των διαφόρων στρατιωτικών κλάδων μπορεί να είναι περίπλοκη και μπορεί να επιβαρύνει τις επιχειρησιακές δυνατότητες.
- Η μεταβαλλόμενη γεωπολιτική εικόνα στην ανατολική Μεσόγειο μπορεί να επηρεάσει την αποτελεσματικότητα της στρατηγικής. Περιφερειακές συγκρούσεις, οικονομικά ζητήματα ή αλλαγές στις διεθνείς σχέσεις θα μπορούσαν να επηρεάσουν την ικανότητα της Ελλάδας να εφαρμόσει και να διατηρήσει την άμυνα των «νησιών-σκαφών».
Συνολικά, ενώ η στρατηγική άμυνας «νησιών-σκαφών» έχει πολλά ελκυστικά χαρακτηριστικά και θα μπορούσε να ενισχύσει τη στάση ασφαλείας της Ελλάδας, η προσεκτική εξέταση αυτών των προκλήσεων θα είναι απαραίτητη για την επιτυχή εφαρμογή και τη μακροζωία της.
Ο Δημήτριος Τσαϊλάς είναι απόστρατος Αξιωματικός του ΠΝ, δίδαξε επί σειρά ετών στις έδρες Επιχειρησιακής Σχεδιάσεως καθώς και της Στρατηγικής και Ασφάλειας, σε ανώτερους Αξιωματικούς στην Ανώτατη Διακλαδική Σχολή Πολέμου. Σήμερα είναι μέλος και ερευνητής του Institute for National and International Security, του Strategy International και του Research Institute for European and American Studies.
