Πυρηνικοποίηση της Γερμανίας;

Tου ΓΙΩΡΓΟΥ ΒΟΣΚΟΠΟΥΛΟΥ Ιούνιος 21, 2017

Αναπλ. Καθηγητής Ευρωπαϊκών Σπουδών, Τμήμα ΔΕΣ, ΠΑΜΑΚ

«Μία γερμανική ατομική βόμβα (Eine deutsche Atombombe) Οι Γερμανοί συζητούν το ενδεχόμενο να αποκτήσουν πυρηνικά όπλα. Η αμφισβήτηση από τον Ν. Τραμπ του ρόλου του ΝΑΤΟ κάνει τo Βερολίνο  να σκέφτεται το αδιανόητο». Το άρθρο του Economist [1] τον Μάρτιο του 2017 έφερε στην επιφάνεια-έστω και σε επίπεδο ρητορικής- τη μεγαλύτερη πρόκληση για τις ενδο-ευρωπαϊκές ισορροπίες τον 21ο αιώνα. Το ενδεχόμενο πυρηνικοποίησης της Γερμανίας.

Η εκλογή του Ν. Τραμπ και η αμφισβήτηση του ρόλου του ΝΑΤΟ αποτέλεσε μία πρόκληση για το ιστορικό-στρατηγικό πλαίσιο των σχέσεων Ευρώπης και ΗΠΑ. Οι τάσεις απομονωτισμού που εξέφρασε ο αμερικανός πρόεδρος έθεσαν διλήμματα όσον αφορά τον μεταπολεμικό άξονα σύζευξης των δύο στρατηγικών συμμάχων. Παράλληλα έφεραν στην επιφάνεια ένα ζήτημα που αποτελεί ταμπού για τις ευρωπαϊκές χώρες. Την ανάγκη της πλέον εύρωστης ευρωπαϊκής οικονομίας να επιλύσει ένα επαπειλούμενο ή πιθανολογούμενο δίλημμα ασφαλείας με άξονα τη ρωσική εξωτερική πολιτική.

Όσο κι αν το ζήτημα έχει υποβαθμιστεί, σταδιακά διαμορφώνεται μία επιχειρηματολογία υπέρ της απόκτησης πυρηνικών από το Βερολίνο. Μάλιστα ένας άξονας των επιχειρημάτων των υπέρμαχων της πυρηνικοποίησης της Γερμανίας είναι το Brexit και η αποδυνάμωση της συνολικής ευρωπαϊκής πυρηνικής αποτροπής έναντι της Ρωσίας. Αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει τις ευρωπαϊκές χώρες, ειδικότερα αυτές της Βαλτικής να πέσουν θύματα πυρηνικού εκβιασμού (nuclear blackmail).

Ιστορικά, το γερμανικό ζήτημα και ο τρόπος ένταξης της χώρας στο πλαίσιο έκφρασης πυρηνικής αποτροπής έναντι των Σοβιετικών αποτέλεσε κρίσιμο σημείο διαμόρφωσης επιλογών. Τη δεκαετία του ’60 στο κοινό ανακοινωθέν που ακολούθησε τη συνάντηση Johnson-Erhard οι δύο ηγέτες δήλωσαν ότι «θα πρέπει να βρεθεί κάποιος τρόπος να ενταχθεί η Γερμανία στο πλαίσιο αμυντικής θωράκισης της Δύσης με πυρηνικά».[2] Για κάποιους η εξάρτηση από τις ΗΠΑ συνιστούσε μία αδυναμία χωρίς ωστόσο να υπάρχει αξιόπιστη εναλλακτική λύση που να εξασφαλίζει πρώτον την έκφραση αξιόπιστης αποτροπής έναντι της Σοβιετικής Ένωσης και δεύτερον να μην δημιουργεί εκ νέου ένα γερμανικό ζήτημα.

Σήμερα Γερμανοί αναλυτές και διαμορφωτές της κοινής γνώμης εκτιμούν ότι η ρητορική του Ν. Τραμπ έναντι της ΕΕ και του ΝΑΤΟ παρέχει τουλάχιστον κίνητρα στη Γερμανία να αναζητήσει περαιτέρω ασφαλιστικές δικλείδες έναντι της πυρηνικής προβολής ισχύος της Ρωσίας. Αυτό στα πλαίσια της λογικής της αυτοβοήθειας που επιβάλλει στα κράτη να φροντίζουν τα ίδια για την ασφάλεια τους.

Μεταπολεμικά ο παραδοσιακός άξονας πυρηνικής αποτροπής της Δύσης θεμελιωνόταν στις εγγυήσεις των ΗΠΑ και στις πυρηνικές δυνατότητες Γαλλίας και Ηνωμένου Βασιλείου. Το δεδομένο αυτό αμφισβητήθηκε από τον Ν. Τραμπ, έστω και συγκυριακά, αφού ο ίδιος ανασκεύασε τις αρχικές δηλώσεις του.  Οι πρώτες αντιδράσεις στην εκλογή Τραμπ ήταν ενδεικτικές των προσδοκιών αλλά και ανησυχιών του Βερολίνου. Ο Roderich Kiesewetter, σύμβουλος της Α. Μέρκελ δήλωσε στο πρόσφατο παρελθόν (Financial Times) ότι αν οι ΗΠΑ δεν ήταν πρόθυμες να συνεχίσουν να αποτελούν τον άξονα πυρηνικής αποτροπής της Ευρώπης τότε αυτόν τον ρόλο θα όφειλαν να αναλάβουν Παρίσι και Λονδίνο.  Με τους βρετανούς να αποχωρούν από την ΕΕ και τη Γαλλία να αναζητά ένα πλαίσιο επαναπροσδιορισμού του ρόλου της ως ευρωπαϊκή δύναμη το Βερολίνο αναζητά πρακτικούς τρόπους να ενισχύσει την ασφάλεια του διαφυλάσσοντας την οικονομική πρωτοκαθεδρία του στην Ευρώπη. Η άποψη ότι πλέον το Βερολίνο εισέρχεται σταδιακά σε μία περίοδο σημαντικών αποφάσεων όσον αφορά τη θωράκιση του έναντι των ρωσικών πυρηνικών ενισχύεται. Ουσιαστικά η επαμφοτερίζουσα ρητορική Τραμπ δημιούργησε πιέσεις για ενίσχυση της ασφάλειας της Γερμανίας. Για αυτό το λόγο μετά την άνοδο του Ν. Τραμπ στην εξουσία η γερμανίδα Υπουργός Άμυνας Ursula von der Leyen δήλωσε ότι η νίκη Τραμπ δείχνει ότι η Ευρώπη και η Γερμανία θα πρέπει να αναλάβουν μεγαλύτερο μερίδιο ευθύνης όσον αφορά την άμυνα τους.

Τον Φεβρουάριο του 2017 ο Πολωνός ηγέτης Καζίνσκι, μίλησε θετικά για την ιδέα να καταστεί η ΕΕ «μία πυρηνική υπερδύναμη» ώστε να εκφράζει ουσιαστική αποτροπή έναντι της Ρωσίας. Παρά την ιστορική γερμανο-πολωνική αντιπαλότητα ο Καζίνσκι φαίνεται να στηρίζει την προοπτική απόκτησης πυρηνικών από πλευράς Γερμανίας. Με τη σειρά του ο Berthold Kohler, εκδότης της γερμανικής FAZ πρότεινε τη δημιουργία ενός «γερμανικού μέσου πυρηνικής αποτροπής». Αυτό σύμφωνα με τον ίδιο ήταν επιθυμητό με βάση δύο προσδιοριστικές παραμέτρους. Πρώτον, τον απομονωτισμό των ΗΠΑ και δεύτερον την ανεπάρκεια των πυρηνικών οπλοστασίων Γαλλίας και Ηνωμένου Βασιλείου να λειτουργήσουν ως αξιόπιστη αποτροπή έναντι της Μόσχας. Ο Thorsten Benner, επικεφαλής του Global Public Policy Institute, στο Βερολίνο αλλά και ο αναλυτής Maximilian Terhalle, σε άρθρο του Foreign Policy (Απρίλιος 2017) εκτίμησαν ότι η «Γερμανία χρειάζεται πυρηνικά όπλα» [3].

Επί του παρόντος οι πιέσεις αυτές διαμορφώνονται με βάση ιστορικο-στρατηγικά και νομικού χαρακτήρα δεδομένα που δεν επιτρέπουν την ανάπτυξη πυρηνικών όπλων από πλευράς Βερολίνου. Ωστόσο η διεθνοπολιτική και γεωπολιτική πραγματικότητα καταδεικνύει ότι καμία οικονομική δύναμη δεν μπορεί να προασπίσει επαρκώς και να προβάλλει τα συμφέροντα της χωρίς στρατιωτικά μέσα.

Αν η πολιτική Τραμπ συνιστά μία εφήμερη επιλογή από πλευράς Ουάσινγκτον και συνδέεται αποκλειστικά με την παραμονή του στην εξουσία, τότε οι διατλαντικές σχέσεις θα επανέλθουν σε μία ομαλότητα. Ωστόσο και σε αυτή την περίπτωση η προσπάθεια ενίσχυσης των αμυντικών δυνατοτήτων της Ευρώπης μπορεί υπό προϋποθέσεις να αποτελέσει το κάρο που θα εκκινήσει μία διαδικασία πυρηνικοποίησης της Γερμανίας.

Μια τέτοια εξέλιξη προϋποθέτει υπερβάσεις σε επίπεδο συνταγματικών ρυθμίσεων στη χώρα. Σε διεθνές επίπεδο η Δυτική Γερμανία υπέγραψε τη Συνθήκη για μη Διασπορά των Πυρηνικών Όπλων (NPT) τη δεκαετία του ’60 και επαναδιατύπωσε τη δέσμευση της σε αυτήν με την ενοποίηση των δύο Γερμανιών το 1990. Πιθανή αποχώρηση από την NPT (κάτι μάλλον απίθανο) θα δημιουργούσε κοσμογονία σε επίπεδο ευρωπαϊκής ασφάλειας.

Ωστόσο το Brexit προσφέρει επιχειρήματα στη γερμανική πλευρά να προωθήσει αργά αλλά σταθερά αιτήματα για ανάπτυξη πυρηνικών. Θα μπορούσε μάλιστα κάποιος να ισχυριστεί ότι αποτελεί ορθολογικό αίτημα για την ΕΕ και την ίδια τη Γερμανία. Η πολωνική πρόταση δια στόματος Καζίνσκι αποδίδει στη Γερμανία κατά κύριο λόγο το ρόλο του χρηματοδότη της προσπάθειας δημιουργίας ευρωπαϊκής πυρηνικής ομπρέλας.

Ο εκδότης της Frankfurter Allgemeine Zeitung, Roderich Kiesewetter σε ένα editorial του υποστήριξε ότι «ηρθε ο καιρός να σκεφτούμε το αδιανόητο για το μέσο Γερμανό, την απόκτηση από τη χώρα πυρηνικών ικανοτήτων ώστε να εξασφαλιστούμε από τις ασαφείς προθέσεις των ΗΠΑ». Ο Kiesewetter εκτιμά ότι στη συζήτηση για τον στρατηγικό προσανατολισμό της Γερμανίας και την απόκτηση πυρηνικών «δεν θα πρέπει να υπάρχουν ταμπού». Η δημόσια επιχειρηματολογία υπέρ της πυρηνικοποίησης της Γερμανίας ενόχλησε την Α. Μέρκελ η οποία ζήτησε να τεθεί στο περιθώριο το ζήτημα καθώς το 2017 αποτελεί χρονιά εκλογών στη χώρα. Αν και οι γερμανικές δεξαμενές σκέψεις συνέχισαν να αναπτύσσουν την επιχειρηματολογία τους  η γερμανική κοινή γνώμη με συντριπτικά ποσοστά επιθυμεί την πλήρη απαγόρευση των πυρηνικών όπλων. [4]

Η επιχειρηματολογία του Kiesewetter διαμορφώνεται σε ένα διττό άξονα ρεαλισμού και ορθολογισμού: «Η Γερμανία θα μπορούσε να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στο να πείσει τις ευρωπαϊκές πυρηνικές δυνάμεις Γαλλία και Ηνωμένο Βασίλειο να προσφέρουν εγγυήσεις για ολόκληρη την Ευρώπη. Η πυρηνική ασπίδα των ΗΠΑ είναι απαραίτητη για την Ευρώπη. Αν η Ουάσινγκτον δεν επιθυμεί πλέον να παράσχει αυτές τις εγγυήσεις η Ευρώπη θα πρέπει να εξεύρει πυρηνικές εγγυήσεις για αποτρεπτικούς λόγους». Τις ανησυχίες αυτές προκάλεσε ο Ν. Τραμπ με τις προεκλογικές δηλώσεις του περί μη στήριξης κρατών μελών του ΝΑΤΟ που δεν συνεισφέρουν οικονομικά στη Συμμαχία. Ο Kiesewetter υποστήριξε ότι «η Ευρώπη θα πρέπει να αρχίσει να σχεδιάζει το δικό της πλαίσιο ασφάλειας σε περίπτωση που οι Αμερικανοί αυξήσουν δραστικά το κόστος άμυνας της Ευρώπης ή αποφασίσουν να αποσυρθούν από αυτό το πλαίσιο εγγυήσεων». Η έκφραση ευρωπαϊκής (γαλλο-βρετανικής) πυρηνικής αποτροπής κατά τον Kiesewetter θα μπορούσε να χρηματοδοτηθεί από έναν «ευρωπαϊκό αμυντικό προϋπολογισμό. Ωστόσο η αποχώρηση των Βρετανών από την ΕΕ αφήνει μοναδική χώρα με πυρηνική ισχύ τη Γαλλία, οπότε αυτό ίσως να γίνει επιχείρημα από όσους Γερμανούς επιθυμούν το Βερολίνο να κάνει το μεγάλο βήμα εμπρός.

Ωστόσο ο Kiesewetter υποστηρίζει ότι η Γερμανία δεν θα πρέπει να επιδιώξει την απόκτηση πυρηνικών ώστε να μην συμβάλλει στη διασπορά τους. Αυτή είναι μάλλον ήσσονος σημασίας αιτιολόγηση του εγχειρήματος. Τα σημαντικότερα επιχειρήματα του αντίλογου αφορούν το ιστορικό-στρατηγικό πλαίσιο δράσης της Γερμανίας και τα αισθήματα ανασφάλειας που θα δημιουργούσε ακόμα και στους εταίρους της. Ο τρόπος με τον οποίο έχει διαχειριστεί μέχρι σήμερα το Βερολίνο την οικονομική ισχύ του προκαλεί ανησυχία σε ένα ενδεχόμενο στρατηγικής αναβάθμισης του στο πυρηνικό πεδίο.

Το ζήτημα πιθανολογείται ότι θα επανέλθει σε δημόσιο διάλογο μετά τις γερμανικές εκλογές. Η ένταση με την οποία θα τεθεί εξαρτάται από αλληλένδετους παράγοντες όπως: οι επιλογές του Ν. Τραμπ, το αποτέλεσμα των γερμανικών εκλογών, το πλαίσιο διαμόρφωσης των ευρω-ρωσικών σχέσεων, η στρατηγική αποστασιοποίηση ή μη του Ηνωμένου Βασιλείου από την ηπειρωτική Ευρώπη. Αξιοσημείωτο είναι ότι στο πρόσφατο παρελθόν η Τ. Μει άφησε να υπονοηθεί ότι η πυρηνική ασπίδα της χώρας θα μπορούσε να μπει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων για το Brexit.

Η γερμανική πλευρά επιθυμεί να ενισχύσει την ασφάλεια της αλλά ταυτόχρονα διαψεύδει ότι σχεδιάζει να ηγηθεί της προσπάθειας δημιουργίας μιας ευρωπαϊκής πυρηνικής αποτρεπτικής ομπρέλας [5]. Αναμφίβολα το δίδυμο Πούτιν – Τραμπ αποτελεί μία πρόκληση για τους Ευρωπαίους, ιδιαίτερα για την πλέον ανεπτυγμένη οικονομία της Ευρώπης, τη Γερμανία. Όπως το θέτει ο  Karl-Heinz Kamp του  Federal Academy for Security Policy το κρίσιμο ερώτημα είναι το «πως να εκφράσουμε αποτροπή, έναντι ποιού και πως».

[1] “Eine deutsche Atombombe, Germans are debating getting their own nuclear weapon”, The Economist, 2-3-2017

[2] Nuclear Weapons Sharing and «The German Problem», Foreign Affairs, July 1966

[3] «German Nukes would be a national tragedy:, Foreign Policy, April 10, 2017

[4] German public rejects nuclear weapons, ICAN, 23-3-2016

[5] «Merkel forced to deny Germany planning to lead a European nuclear superpower», The Telegraph, 9/2/2017

Πυρηνικοποίηση της Γερμανίας;