Προς μια Βιώσιμη Τουριστική Ανάπτυξη στην Τριεθνή Πρέσπα: Μαθήματα από τη Λίμνη Κώνστανς (Γερμανικά Bodensee)

Άρθρο του Στράτου Βασιλόπουλου[1] 

Η Λίμνη Πρέσπα, το μαργαριτάρι της Δυτικής Μακεδονίας, βρίσκεται σε ένα σταυροδρόμι νέων ευκαιριών και προκλήσεων. Ως πρόεδρος της Ένωσης Τουριστικών και Συναφών Δραστηριοτήτων του Δήμου Πρεσπών, είχα την τιμή να επισκεφτώ τη Λίμνη Κώνστανς και να συναντήσω τον κ. Volker Kromrey, Διευθύνοντα Σύμβουλο του ιδρύματος Lake Kostanz με αντικείμενο την «Φυσική και Υδατική Προστασία» της Λίμνης Κόστανς.

Ο κ. Kromrey, που ήταν προσκεκλημένος στο φόρουμ που διοργανώθηκε στη Βόρεια Πρέσπα στις 12 με 14 Ιουλίου, μοιράστηκε τις εμπειρίες και τις καλές πρακτικές από τη διαχείριση της Λίμνης Κώνστανς.

Τα μαθήματα από τη λίμνη αυτή είναι σημαντικά για την ανάπτυξη και την τριεθνή συνεργασία της Πρέσπας, ιδιαίτερα μετά τη διάνοιξη της συνοριακής διάβασης με τη Βόρεια Μακεδονία.

Στην πρόσφατη επίσκεψή μας, είχαμε την ευκαιρία να αφ΄ενός μεν να μας ενημερώσει για τον τρόπο διαχείρισης της τριεθνούς Λίμνης Κόνστανς, για την Τουριστική Δραστηριότητα της Περιοχής και να μας ξεναγήσει στα σημαντικότερα αξιοθέατα της περιοχής μεταξύ των οποίων και σε ένα από τα Νησιά της Λίμνης Κόνστας το Reichenau, νησί που έχει παρόμοια χαρακτηριστικά με τον Άγιο Αχίλλειο αλλά πολύ μεγαλύτερο σε μέγεθος, υποδομές, δραστηριότητες και πληθυσμό.

Συγκρίνοντας τις Λίμνες Κώνστανς και Πρέσπας: Γεωγραφικά Στοιχεία, Χλωρίδα και Πανίδα

Η Λίμνη Κώνστανς (γνωστή και ως Bodensee στα γερμανικά) είναι μια από τις μεγαλύτερες λίμνες της Κεντρικής Ευρώπης και βρίσκεται στο τριεθνές σημείο όπου συναντώνται τα σύνορα της Γερμανίας, της Αυστρίας και της Ελβετίας. Είναι μια περιοχή με ιδιαίτερο τουριστικό ενδιαφέρον, με πολλά παραδείγματα βιώσιμου τουρισμού και συνεργασιών μεταξύ των τριών χωρών που μπορεί να αποτελέσουν έμπνευση για την τριεθνή Πρέσπα.

Η λίμνη Κώνστανς (Bodensee) είναι τριχοτομημένη με περίπου 62% της έκτασης να ανήκει στη Γερμανία, 28% στην Ελβετία και 10% στην Αυστρία. Η λίμνη τροφοδοτείται κυρίως από τον ποταμό Ρήνο και αποτελεί σημαντικό υδάτινο πόρο για τις γύρω περιοχές.

Οι λίμνες των Πρεσπών μοιράζονται σε τρείς χώρες:

• Μεγάλη Πρέσπα ανήκει στην Ελλάδα κατά περίπου 20%, στην Αλβανία κατά περίπου 18% και στην Βόρεια Μακεδονία κατά 62% της λίμνης.
• Η Μικρή Πρέσπα ανήκει στην Ελλάδα κατά περίπου 92% και στην Αλβανία κατά περίπου 8%,

Η Λίμνη Κώνστανς είναι σημαντικά μεγαλύτερη σε έκταση, βάθος και ακτογραμμή σε σχέση με τις Λίμνες της Πρέσπας. Ωστόσο, οι Πρέσπες βρίσκονται σε πολύ υψηλότερο υψόμετρο, γεγονός που μπορεί να προσδίδει διαφορετικά οικολογικά και κλιματικά χαρακτηριστικά στις δύο περιοχές. Αυτές οι διαφορές πρέπει να ληφθούν υπόψη κατά την εξέταση πιθανών παρεμβάσεων και σχεδιασμών για την περιοχή της Πρέσπας.

Σε ό,τι αφορά τη χλωρίδα και την πανίδα, η Λίμνη Κώνστανς φιλοξενεί ποικιλία ψαριών και πτηνών, αλλά η Πρέσπα ξεχωρίζει για τη μοναδική της βιοποικιλότητα.

Οι Πρέσπες, είναι ένας μοναδικός υγρότοπος, ο οποίος έχει χαρακτηριστεί από τη Σύμβαση Ramsar του 1973 ως Υγρότοπος Διεθνούς Σημασίας . Η περιοχή του δρυμού επίσης έχει χαρακτηριστεί Τόπος Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους, ενώ ανήκει και στο δίκτυο NATURA (GR1340002, GR1340001,  GR1340003)

Η Πρέσπα φιλοξενεί περίπου 275 είδη πουλιών, με πιο σημαντικό ότι εδώ βρίσκεται η μεγαλύτερη αποικία Αργυροπελεκάνων στον Κόσμο,  21 είδη ερπετών και 11 είδη αμφιβίων, 60 είδη θηλαστικών, με «μεγάλο όνομα» την καφέ αρκούδα και τον Λίγκα, αλλά και τον γκρίζο λύκο, την κόκκινη αλεπού, τον ευρωπαϊκό ασβό, το ζαρκάδι, βαλκανικός αίγαγρος, κουνάβι, αγριογούρουνο και –μπορείτε να φανταστείτε– 45 διαφορετικά είδη νυχτερίδων! Για να μην αναφέρουμε τα νερά των ίδιων των λιμνών που σφύζουν από ζωή με τα περίπου 26 είδη ψαριών, από τα οποία 9 ενδημικά . Και γύρω – υπάρχουν περίπου 1.400 είδη και υποείδη φυτών που σχηματίζουν τα όμορφα τοπία.

Τουριστικές Δραστηριότητες στην λίμνη Κώνστανς (Bodensee)

Η Λίμνη Κώνστανς προσφέρει πλούσια ναυτική δραστηριότητα, με κρουαζιέρες, ιστιοπλοΐα, καγιάκ και κολύμβηση. Τα λιμάνια της λίμνης εξυπηρετούν μικρά και μεγάλα σκάφη αναψυχής.

Η περιοχή διαθέτει επίσης εκτεταμένο δίκτυο ποδηλατικών και πεζοπορικών διαδρομών γύρω από τη λίμνη, οι οποίες είναι ιδιαίτερα δημοφιλείς στους τουρίστες.

Οι ταξιδιώτες μπορούν να επισκεφθούν ιστορικά μνημεία, κάστρα, μουσεία και γραφικά χωριά. Πολλές πόλεις γύρω από τη λίμνη, όπως η Κωνστάντς και η Λίνταου, έχουν πλούσια πολιτιστική κληρονομιά.

Η περιοχή είναι γνωστή για την τοπική της κουζίνα, που περιλαμβάνει φρέσκα ψάρια από τη λίμνη, καθώς και κρασιά από τους αμπελώνες της περιοχής.

 Διασυνοριακή Συνεργασία και Καλές Πρακτικές από τη Λίμνη Κώνστανς

Η Λίμνη Κώνστανς (Γερμανικά Bodensee) αποτελεί παράδειγμα αρμονικής συνεργασίας μεταξύ των τριών χωρών.  Οι τοπικές αρχές συνεργάζονται σε θέματα περιβαλλοντικής διαχείρισης, τουριστικής προώθησης και βιώσιμης ανάπτυξης.  Οργανώσεις όπως Lake Constance Foundation (bodensee-stiftung)    και International Bodensee Conference (IBK), κτλ συντονίζουν τις κοινές προσπάθειες για την προώθηση της περιοχής ως ενιαίου τουριστικού προορισμού, ενώ παράλληλα προστατεύουν το περιβάλλον.  Η επιτυχία της Λίμνης Κώνστανς οφείλεται στην ισχυρή διασυνοριακή συνεργασία. Ο συντονισμός μεταξύ των τοπικών αρχών και των τριών χωρών είναι άψογος, επιτρέποντας την υλοποίηση κοινών έργων και τη διαχείριση του τουριστικού προϊόντος με ενιαίο τρόπο.

Για την Πρέσπα, η διάνοιξη της συνοριακής διάβασης με τη Βόρεια Μακεδονία ανοίγει τον δρόμο για παρόμοιες συνεργασίες.

Η δημιουργία κοινών τουριστικών πακέτων και η προώθηση της περιοχής ως ενιαίου προορισμού θα μπορούσε να ενισχύσει σημαντικά την τουριστική ροή

Καλές Πρακτικές από τη Λίμνη Κώνστανς

1. Διαχείριση Υδάτινων Πόρων και Περιβαλλοντική Προστασία: Στη Λίμνη Κώνστανς, υπάρχει ένα ισχυρό πλαίσιο διαχείρισης υδάτινων πόρων που βασίζεται στη συνεργασία των τριών χωρών (Γερμανία, Αυστρία, Ελβετία). Η ποιότητα των υδάτων παρακολουθείται συστηματικά και η διαχείριση αποβλήτων γίνεται με αυστηρούς κανόνες για την αποφυγή ρύπανσης. Η περιοχή της Λίμνης Κώνστανς δέχεται περίπου 17 εκατομμύρια επισκέπτες ετησίως, κυρίως από τις τρεις όμορες χώρες, δημιουργώντας έναν κύκλο εργασιών που εκτιμάται σε περίπου 1,8 δισεκατομμύρια ευρώ στις τουριστικές επιχειρήσεις. Η περιοχή της Πρέσπας, αν και μικρότερη, μπορεί να υιοθετήσει παρόμοιες πρακτικές, δημιουργώντας προγράμματα παρακολούθησης της ποιότητας των υδάτων και εφαρμόζοντας στρατηγικές για τη διαχείριση των γεωργικών αποβλήτων.
2. Βιώσιμος Τουρισμός και Εναλλακτικές Δραστηριότητες: Η Κώνστανς έχει αναπτύξει ένα δίκτυο ποδηλατικών διαδρομών και μονοπατιών που ενισχύουν τον εναλλακτικό τουρισμό και μειώνουν το περιβαλλοντικό αποτύπωμα. Η Πρέσπα, με το μοναδικό της τοπίο, μπορεί να προσφέρει αντίστοιχες δραστηριότητες, όπως πεζοπορία, ποδηλασία σε προστατευμένες περιοχές, προωθώντας τον οικοτουρισμό καθώς και άλλες δραστηριότητες, όπως κανό-καγιάκ, πτήσεις με αλεξίπτωτο πλαγιάς κτλ.
3. Διασυνοριακή Συνεργασία: Η επιτυχία της Λίμνης Κώνστανς οφείλεται στην ισχυρή διασυνοριακή συνεργασία. Ο συντονισμός μεταξύ των τοπικών αρχών και των τριών χωρών είναι άψογος, επιτρέποντας την υλοποίηση κοινών έργων και τη διαχείριση του τουριστικού προϊόντος με ενιαίο τρόπο. Για την Πρέσπα, η διάνοιξη της συνοριακής διάβασης με τη Βόρεια Μακεδονία ανοίγει τον δρόμο για παρόμοιες συνεργασίες. Η δημιουργία κοινών τουριστικών πακέτων και η προώθηση της περιοχής ως ενιαίου προορισμού θα μπορούσε να ενισχύσει σημαντικά την τουριστική ροή.

Αποτρεπτικές Πρακτικές και Προκλήσεις

Παρά τα επιτεύγματα, υπάρχουν και πρακτικές που πρέπει να αποφεύγουμε:

• Υπερτουρισμός: Η Λίμνη Κώνστανς, σε ορισμένες περιόδους, αντιμετωπίζει το φαινόμενο του υπερτουρισμού, το οποίο ασκεί πιέσεις στις τοπικές υποδομές και το περιβάλλον. Η Πρέσπα πρέπει να προσεγγίσει την ανάπτυξη του τουρισμού με προσοχή, θέτοντας όρια στον αριθμό επισκεπτών και εστιάζοντας σε ποιοτικό και βιώσιμο τουρισμό.
• Αστικοποίηση: Η υπερβολική ανάπτυξη υποδομών γύρω από τη Λίμνη Κώνστανς σε κάποιες περιοχές είχε αρνητικές επιπτώσεις στο φυσικό περιβάλλον.
• Στην Πρέσπα, είναι σημαντικό να διατηρήσουμε την ισορροπία μεταξύ ανάπτυξης και διατήρησης του φυσικού τοπίου που είναι και το μεγάλο συγκριτικό της πλεονέκτημα.

Η Ανάπτυξη της Πρέσπας ως Κεντρικό Σημείο για την Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας

Η ανάπτυξη της Πρέσπας δεν μπορεί να θεωρηθεί αποκομμένη από την ευρύτερη περιφέρεια της Δυτικής Μακεδονίας. Η Περιφερειακή Ενότητα Φλώρινας, με τουλάχιστον έξι φυσικές λίμνες και πολλές άλλες τεχνητές, διαθέτει ένα δυναμικό που μπορεί να αναδειχθεί. Οι λίμνες Βεγορίτιδα, Χειμαδίτιδα, Ζάζαρη και Πετρών, όπως και οι μικρότερες τεχνητές λίμνες της περιοχής, αποτελούν φυσικούς θησαυρούς που μπορούν να ενσωματωθούν, μαζί με την οινοποιία και τις τοπικές γεύσεις, σε ένα ενιαίο τουριστικό προϊόν.

Η ανάπτυξη τουριστικών υποδομών και η προώθηση εναλλακτικών μορφών τουρισμού, όπως ο οικοτουρισμός, ο αγροτουρισμός και ο πολιτιστικός τουρισμός, μπορούν να ενισχύσουν την οικονομία της περιοχής, προσελκύοντας επισκέπτες που αναζητούν αυθεντικές εμπειρίες και βιώσιμη διαμονή. Εδώ έγκειται και η ανάγκη για συνεργασία μεταξύ των τοπικών αρχών, των επιχειρηματιών και των κατοίκων, για να δημιουργήσουν ένα ενιαίο και συνεκτικό τουριστικό προϊόν που θα προβάλλει τη Δυτική Μακεδονία ως έναν από τους σημαντικότερους οικοτουριστικούς προορισμούς της χώρας.

Αξιοποίώντας το εξαιρετικά πετυχημένο παράδειγμα διασυνοριακής συνεργασίας στην Λίμνη της Κόστανς, πρέπει να αναπτύξουμε διαύλους επικοινωνίας και συνεργασίας με τους όμορους δήμους.

Ήδη η Ένωσή μας σχεδόν άμεσα με την ίδρυσή της (4/2021), συνεργάζεται στενά, τόσο με αντίστοιχους φορείς της Βόρειας Μακεδονίας όσο και της Αλβανίας.  Ήδη σε εξέλιξη βρίσκεται το εγκεκριμένο πρόγραμμα «EU for Prespa»” στο οποίο η Ένωσή μας είναι εταίρος κατά 5% (το πρόγραμμα αφορά κατά 90% την Βόρεια Μακεδονία).

Πρόταση στο Πρόγραμμα Interreg Ελλάδας-Αλβανίας: Μια Ευκαιρία που δεν Πρέπει να Χαθεί

Μια από τις πιο σημαντικές πρωτοβουλίες που έχουμε αναλάβει ως «Ένωση Τουριστικών και Συναφών Δραστηριοτήτων του Δήμου Πρεσπών» είναι η κατάθεση μιας ολοκληρωμένης πρότασης στο διασυνοριακό πρόγραμμα Interreg Ελλάδας-Αλβανίας. Αυτή η πρόταση, με συνολικό προϋπολογισμό περίπου 1.039.000 ευρώ, αποσκοπεί στη δημιουργία υποδομών που θα ενισχύσουν την τουριστική ανάπτυξη στην περιοχή μας και παράλληλα θα προστατεύσουν το φυσικό περιβάλλον.

Η πρόταση περιλαμβάνει τη δημιουργία δικτύου, ειδικών διαδρομών, ποδηλατόδρομων, με σημεία στάσης και αναψυχής, καθώς και ένα δίκτυο φόρτισης ηλεκτρικών ποδηλάτων, σημάνσεις μονοπατιών κτλ. Αυτές οι δράσεις θα καταστήσουν την διασυνοριακή μας περιοχή πιο ελκυστική για τους επισκέπτες, προσφέροντας τους μια μοναδική εμπειρία που συνδυάζει την ομορφιά της φύσης με τη σύγχρονη βιώσιμη τεχνολογία.

Οι εταίροι μας σε αυτό το εγχείρημα περιλαμβάνουν από την Ελληνική πλευρά

• Τον Δήμο Φλώρινας, ο οποίος έχει αναλάβει το ρόλο του επικεφαλής εταίρου, καθώς και
• το Υφυπουργείο Βόρειας Ελλάδας,.

Από την Αλβανική πλευρά, συμμετέχει

• Ο Δήμος Ντεβολί και
• Η ημικρατική εταιρεία DMO, που είναι εξειδικευμένη στη διαχείριση τουριστικών προορισμών.

Είναι σαφές ότι η επιτυχία αυτής της πρότασης εξαρτάται από την έγκρισή της από τους αρμόδιους φορείς. Γνωρίζουμε ότι τέτοιου είδους έργα απαιτούν πολιτική βούληση και δέσμευση.  Είμαστε, λοιπόν, βέβαιοι ότι η Περιφέρεια, η κεντρική κυβέρνηση και οι εμπλεκόμενοι φορείς θα στηρίξουν αυτή την προσπάθεια, αντιλαμβανόμενοι τη σημαντική της συμβολή στην ανάπτυξη της περιοχής.

Η περιοχή μας έχει υποστεί πολλές δυσκολίες στο παρελθόν, αλλά έχει και τεράστιες δυνατότητες. Η έγκριση αυτού του έργου θα είναι ένα βήμα προς τη δημιουργία ενός καλύτερου μέλλοντος για όλους τους κατοίκους της Πρέσπας, της Φλώρινας και της ευρύτερης διασυνοριακής. Είναι μια ευκαιρία που δεν πρέπει να χαθεί.

Καλούμε, λοιπόν, όλους τους εμπλεκόμενους φορείς να σταθούν δίπλα μας και να υποστηρίξουν αυτή την πρωτοβουλία. Με την έγκριση της πρότασής μας, θα διαμορφώσουμε τις βάσεις για ένα βιώσιμο τουριστικό μοντέλο που θα αναδείξει την Πρέσπα και τη Δυτική Μακεδονία ως πρότυπο ανάπτυξης στην ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων. Αυτή είναι μια στιγμή που μπορεί να αλλάξει την πορεία της περιοχής μας προς το καλύτερο – ας την αξιοποιήσουμε στο έπακρο.

Αγάπη για τον Τόπο μας: Η Καρδιά της Ανάπτυξης

Η βιώσιμη ανάπτυξη του τουρισμού και της ευρύτερης περιοχής της Πρέσπας δεν μπορεί να επιτευχθεί μόνο με την υποστήριξη της κεντρικής κυβέρνησης, της περιφέρειας ή των τοπικών αρχών. Είναι απαραίτητο όλοι μας να αναλάβουμε την ευθύνη για το μέλλον του τόπου μας, να αγαπήσουμε τον τόπο μας και να το αποδείξουμε έμπρακτα. Δεν μπορούμε να περιμένουμε τα πάντα από τους άλλους – πρέπει να πάρουμε τις τύχες του τόπου μας στα χέρια μας.

Ο κάθε κάτοικος της Πρέσπας, της Φλώρινας και γενικότερα της Δυτικής Μακεδονίας μπορεί και πρέπει να γίνει πρέσβης της προβολής και προώθησης του τόπου μας. Η αγάπη για τον τόπο μας πρέπει να εκφράζεται μέσα από την προώθηση της τοπικής κουλτούρας, την προστασία του περιβάλλοντος και τη φιλοξενία των επισκεπτών. Πρέπει να δημιουργήσουμε στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας προγράμματα για ξεναγούς, συνοδούς βουνού κτλ., ή αντίστοιχα επιμορφωτικά σεμινάρια.

Ο καθένας από εμάς θα πρέπει να συμμετάσχει στα επιμορφωτικά σεμινάρια και να μπορεί να γίνει ξεναγός ή να συμμετάσχει σε ένα δίκτυο ξεναγών (εθελοντών ή επαγγελματιών) που θα προσφέρει αυθεντικές και ποιοτικές εμπειρίες στους επισκέπτες, ενισχύοντας παράλληλα το εισόδημά του και συμβάλλοντας στην τοπική οικονομία.

Η δημιουργία αυτού του δικτύου ξεναγών, είτε ως κύρια επαγγελματική δραστηριότητα είτε ως συμπληρωματική, θα προσφέρει νέες ευκαιρίες για την ανάδειξη της περιοχής και την ενίσχυση του τουριστικού ρεύματος. Μέσα από τη συνεργασία, την εκπαίδευση και την υποστήριξη των τοπικών επιχειρήσεων, μπορούμε να δημιουργήσουμε ένα δυναμικό τουριστικό ρεύμα που θα ενισχύσει την τοπική οικονομία και θα προσφέρει ένα καλύτερο μέλλον για όλους μας..

Συμπεράσματα και Προτάσεις για το Μέλλον της Πρέσπας και της Δυτικής Μακεδονίας

Η περιοχή της Πρέσπας και ευρύτερα η Δυτική Μακεδονία έχει όλες τις προϋποθέσεις να αναπτυχθεί σε έναν πρότυπο προορισμό βιώσιμου τουρισμού, με έμφαση στην προστασία του περιβάλλοντος, την ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς και την ενίσχυση της τοπικής οικονομίας.

Τα μαθήματα από τη Λίμνη Κώνστανς μας δείχνουν τον δρόμο, ενώ οι αποφυγές των λαθών τους είναι απαραίτητες για να διατηρήσουμε τον μοναδικό χαρακτήρα της περιοχής μας.

Είναι επιτακτική η ανάγκη να υλοποιηθούν έργα που θα ενισχύσουν τις τουριστικές υποδομές, όπως οι ποδηλατόδρομοι και τα δίκτυα φόρτισης ηλεκτρικών ποδηλάτων, ενώ παράλληλα θα προστατεύεται το φυσικό περιβάλλον. Η πρόταση που έχουμε καταθέσει στο διασυνοριακό πρόγραμμα Interreg Ελλάδας-Αλβανίας είναι ένα βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση, αλλά χρειάζεται τη στήριξη όλων των εμπλεκόμενων φορέων για να υλοποιηθεί με επιτυχία.

Η επιτυχία αυτών των προσπαθειών δεν εξαρτάται μόνο από τις κυβερνητικές πρωτοβουλίες, αλλά και από τη δική μας δέσμευση να στηρίξουμε τον τόπο μας και να εργαστούμε για ένα καλύτερο μέλλον. Ο τουρισμός μπορεί να αποτελέσει τον καταλύτη για την ανάπτυξη της Πρέσπας και της Δυτικής Μακεδονίας, αλλά για να το επιτύχουμε, πρέπει όλοι να γίνουμε πρέσβεις του τόπου μας, να προωθήσουμε τις ομορφιές και τις αξίες της περιοχής μας και να υποστηρίξουμε τις πρωτοβουλίες που θα ενισχύσουν την τοπική οικονομία και θα προστατεύσουν το φυσικό μας περιβάλλον.

Ας συνεργαστούμε, λοιπόν, για να κάνουμε την Πρέσπα και τη Δυτική Μακεδονία έναν προορισμό που θα λάμπει σε ολόκληρη την Ευρώπη και τον κόσμο, προσφέροντας μοναδικές εμπειρίες στους επισκέπτες μας και ένα καλύτερο μέλλον στους κατοίκους της περιοχής μας.

Με τιμή

Στράτος Βασιλόπουλος

Πρόεδρος της «Ένωσης Τουριστικών και Συναφών Δραστηριοτήτων του Δήμου Πρεσπών»

[1] Ο Στράτος Βασιλόπουλος είναι:

• Πρόεδρος της «Ένωσης Τουριστικών και Συναφών Δραστηριοτήτων του Δήμου Πρεσπών»,
• Γενικός Γραμματέας της «Ένωσης Ξενοδόχων Π.Ε. Φλώρινας».
• Οικονομολόγος -Σύμβουλος Επιχειρήσεων.
• Πρώην υψηλόβαθμος Τραπεζικός Υπάλληλος.
• Συνιδιοκτήτης του ξενοδοχειακού συγκροτήματος «Prespa Resort / Villa PLATYthea»