Πλάμεν Τόντσεφ
09.12.202413:50
Διαδηλωτές στη Νότια Κορέα ζητούν την παραίτηση του προέδρου Γιουν Σουκ Γέολ μετά την αποτυχημένη του απόπειρα να επιβάλει στρατιωτικό νόμο στη χώρα, κίνηση που προκάλεσε και την άμεση αντίδραση και διπλωματική παρέμβαση της Ουάσιγκτον. Reuters
Το μέγεθος των γεωπολιτικών προκλήσεων στην Ανατολική Ασία εξηγεί εν πολλοίς τη στροφή των ΗΠΑ προς τον Ινδο-Ειρηνικό ήδη από την προεδρία του Μπαράκ Ομπάμα
Ανεβαίνει επικίνδυνα ο πυρετός στην Ανατολική Ασία, με τις πολλαπλές αεροναυτικές ασκήσεις και κοινές ναυτικές περιπολίες της Ρωσίας και της Κίνας στον Βόρειο Ειρηνικό. Την ίδια στιγμή, κοινές ασκήσεις διεξάγουν στην περιοχή και ένοπλες δυνάμεις των ΗΠΑ, της Ιαπωνίας και της Νότιας Κορέας. Αυτά προστίθενται στην αυξανόμενη ένταση στα στενά της Ταϊβάν, όπως και στη Νοτιοσινική Θάλασσα.
Προμηνύουν αυτές οι εξελίξεις μείζονα κρίση στην περιφέρεια του Ινδο-Ειρηνικού; Και πώς εγγράφονται αυτές οι προκλήσεις στη γενικότερη τάση αποσταθεροποίησης της παγκόσμιας τάξης πραγμάτων, όπως και με την επικείμενη δεύτερη θητεία του Ντόναλντ Τραμπ στον Λευκό Οίκο;
Η αρχιτεκτονική ασφαλείας στην Ανατολική Ασία βασίζεται σε ένα εξαιρετικά σύνθετο πλέγμα σχέσεων που είναι ως επί το πλείστον διμερείς και συχνά ετεροβαρείς. Ο μόνος περιφερειακός οργανισμός στην ευρύτερη περιοχή είναι ο Σύνδεσμος Χωρών της Νοτιοανατολικής Ασίας (ASEAN), με μηδαμινές όμως δυνατότητες να παρέχει ασφάλεια στα μέλη του. Απουσιάζουν αξιόπιστες πολυμερείς δομές, πόσω μάλλον περιφερειακοί αμυντικοί συνασπισμοί, όπως είναι το ΝΑΤΟ στις διατλαντικές σχέσεις. Αντ’ αυτού, το πλέγμα σχέσεων στην Ανατολική Ασία παρομοιάζεται με «τελάρο» (lattice) ως στήριγμα για αναρριχητικά φυτά. Το πρόβλημα είναι ότι η βλάστηση που αναπτύσσεται στο τελάρο είναι συχνά χαοτική, χωρίς να υπακούσει σε κάποια συνεκτική λογική.
Ελλείψει μιας συνολικής διευθέτησης στην Ανατολική Ασία, είναι πολλές οι εστίες ανάφλεξης στην ευρύτερη περιοχή. Ενδεικτικά και μόνο αναφέρονται οι διενέξεις μεταξύ της Ιαπωνίας και της Ρωσίας για τις Κουρίλες Νήσους ή μεταξύ του Πεκίνου και του Τόκιο για τα νησιά Senkaku/Diaoyu.
Νοτιότερα, η Κίνα δηλώνει αποφασισμένη να εντάξει την Ταϊβάν στην εθνική της επικράτεια με κάθε μέσο, παρά τη στρατιωτική βοήθεια που προσφέρουν οι ΗΠΑ στην αυτόνομη νήσο. Τμήματα της Νοτιοσινικής Θάλασσας διεκδικούν μισή ντουζίνα χώρες, με την Κίνα να διευρύνει συνεχώς την παρουσία της εις βάρος των γειτόνων της.
Ενώ η «εύφλεκτη ύλη» είναι διάσπαρτη από την Καμτσάτκα έως την Αυστραλία, ιδιαίτερη ανησυχία προκαλούν οι αντιπαραθέσεις στη Βορειοανατολική Ασία λόγω του πυρηνικού οπλοστασίου στην περιοχή – της Κίνας, της Ρωσίας και τώρα πλέον της Βόρειας Κορέας. Το καθεστώς του Κιμ Γιονγκ Ουν έχει κατ’ επανάληψη προβεί στην εκτόξευση βαλλιστικών πυραύλων και φέρεται να έχει πραγματοποιήσει έξι πυρηνικές δοκιμές ως τώρα.
Οι φιλοδοξίες της Πιονγκγιάνγκ, σε συνδυασμό με την απρόβλεπτη ηγεσία της, τροφοδοτούν τη συζήτηση για την απόκτηση πυρηνικών ικανοτήτων τόσο από τη Νότια Κορέα όσο και από την Ιαπωνία. Μια άλλη τάση που καταγράφεται τα τελευταία χρόνια σχετίζεται με τη διαμόρφωση δύο ευκρινών αντίπαλων στρατοπέδων στη Βορειοανατολική Ασία, ήτοι: Κίνας – Ρωσίας – Βόρειας Κορέας και Ιαπωνίας – Νότιας Κορέας – Ταϊβάν υπό την αμερικανική καθοδήγηση. Η αντιπαράθεση μεταξύ τους οξύνεται συνεχώς και λαμβάνει ολοένα και πιο ανησυχητικές διαστάσεις.
Το αντιδυτικό μπλοκ
Στον πυρήνα του πρώτου σχηματισμού βρίσκεται το σινορωσικό δίδυμο, το οποίο υιοθέτησε την κοινή δήλωση-μανιφέστο της 4ης Φεβρουαρίου 2022, την ημέρα που ο Βλαντίμιρ Πούτιν επισκέφθηκε την Κίνα για την έναρξη των χειμερινών Ολυμπιακών Αγώνων του Πεκίνου. Στη δήλωση αυτή οι πρόεδροι της Κίνας και της Ρωσίας παρουσίασαν το όραμά τους για μια νέα διεθνή τάξη πραγμάτων, ως ευθεία αμφισβήτηση της μεταψυχροπολεμικής αμερικανικής ηγεμονίας.
Είκοσι μέρες αργότερα, η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία και δεν έχει αποσαφηνιστεί κατά πόσο η κινεζική ηγεσία ήταν πλήρως ενήμερη για τα σχέδια του Πούτιν. Πάντως, το Πεκίνο έχει στηρίξει τη Μόσχα παντοιοτρόπως, παρά τις επίσημες δηλώσεις περί ουδετερότητας της Κίνας στο θέμα της Ουκρανίας. Σημειώνεται ότι η Ρωσία προμηθεύεται από τη Βόρεια Κορέα όπλα και πολεμοφόδια, με αποκορύφωμα της επίσκεψη Πούτιν στην Πιονγκγιάνγκ τον περασμένο Ιούνιο και τη σύναψη διμερούς αμυντικής συμφωνίας.
Οι δύο χώρες δεσμεύτηκαν σε αμοιβαία στρατιωτική συνδρομή σε περίπτωση επίθεσης από εξωτερικούς εχθρούς και πληθαίνουν οι πληροφορίες για την αποστολή βορειοκορεατών στρατιωτών στην περιφέρεια του Κουρσκ. Συγχρόνως, η στρατιωτική συμμαχία Ρωσίας – Βόρειας Κορέας δεν χαροποιεί ιδιαίτερα την κινεζική ηγεσία, που παραδοσιακά έχει στενές σχέσεις με την Πιονγκγιάνγκ. Ούτε είναι εντελώς ανέφελες οι σινορωσικές σχέσεις, όπως αποδεικνύει η εμπλοκή στις διαπραγματεύσεις για την κατασκευή του αγωγού φυσικού αερίου «Δύναμη της Σιβηρίας-2» από τη Ρωσία προς την Κίνα. Ωστόσο, οι επιμέρους διαφωνίες δεν αναμένεται να διαταράξουν τη στρατηγική συμπόρευση Πεκίνου και Μόσχας.
Το σινορωσικό δίδυμο είναι ο πυλώνας του Οργανισμού Συνεργασίας της Σανγκάης (ΟΣΣ) που εκτείνεται στη Νότια και Κεντρική Ασία. Ταυτόχρονα, η Κίνα και η Ρωσία είναι ιδρυτικά μέλη του παγκόσμιας εμβέλειας σχηματισμού BRICS, στον οποίο επίσης επιδιώκουν να προσδώσουν αντιδυτικό προσανατολισμό – αν και έρχονται αντιμέτωπες με επιφυλάξεις από άλλα κράτη-μέλη, π.χ. Ινδία και Βραζιλία.
Πολύπλοκες είναι οι σχέσεις και στο φιλοδυτικό μπλοκ στη Βορειοανατολική Ασία. Για μεγάλο χρονικό διάστημα το Τόκιο και η Σεούλ δυσκολεύονταν να ξεπεράσουν την ιστορική αντιπαλότητά τους, που συνδέεται με την ιαπωνική κατοχή της κορεατικής χερσονήσου την περίοδο 1910-1945. Παρ’ όλα αυτά, μετά από αρκετές διπλωματικές αψιμαχίες μεταξύ τους, οι δύο χώρες εκπροσωπήθηκαν στη σύνοδο κορυφής με τις ΗΠΑ στο Καμπ Ντέιβιντ τον Αύγουστο του 2023.
Η τριμερής συμφωνία που υπογράφηκε σε εκείνη τη συνάντηση βασίστηκε σε επιχειρηματολογία που ξεκάθαρα φωτογραφίζει το Πεκίνο, τη Μόσχα και την Πιονκγιάνγκ, με τις αναφορές σε γεωπολιτικούς κινδύνους, τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και τη διασπορά πυρηνικών όπλων. Τον περασμένο Οκτώβριο, μάλιστα, αποφασίστηκε η δημιουργία μόνιμης γραμματείας, κάτι που κατ’ ουσίαν αναβαθμίζει την εταιρική σχέση σε οργανισμό.
Χωρίς αμφιβολία, κινητήριος δύναμη σε αυτόν τον σχηματισμό είναι οι ΗΠΑ, οι οποίες έχουν διμερείς αμυντικές συμφωνίες με το Τόκιο από το 1945 και με τη Σεούλ από το 1950. Στην παρούσα φάση, στην Ιαπωνία υπηρετούν 53.000 αμερικανοί στρατιώτες και στη Νότια Κορέα 24.000. Η πρόσφατη πολιτική κρίση στη Σεούλ, με την απόφαση του προέδρου Γιουν Σουκ Γέολ να επιβάλει στρατιωτικό νόμο στη χώρα, προκάλεσε την άμεση αντίδραση και διπλωματική παρέμβαση της Ουάσιγκτον.
Η αμερικανική επιρροή στον Ινδο-Ειρηνικό ενισχύεται και μέσω της τετραμερούς συνεργασίας με την Ιαπωνία, την Αυστραλία και την Ινδία, ενός σχήματος που είναι γνωστό ως Quad. Σημειώνεται, επίσης, ότι οι ΗΠΑ έχουν στρατιωτική συνεργασία και με άλλες χώρες της ευρύτερης περιφέρειας (π.χ. Φιλιππίνες και Ινδονησία), ενώ το 2021 η διοίκηση Μπάιντεν προώθησε τη συμφωνία AUKUS με τη Βρετανία και την Αυστραλία.
Το νέο γεωπολιτικό κέντρο
Το μέγεθος των γεωπολιτικών προκλήσεων στην Ανατολική Ασία εξηγεί εν πολλοίς τη στροφή των ΗΠΑ προς τον Ινδο-Ειρηνικό ήδη από την προεδρία του Μπαράκ Ομπάμα, αλλά και τη ρητορεία του επανακάμψαντος Ντόναλντ Τραμπ περί αποδέσμευσης των ΗΠΑ από την ασφάλεια της Ευρώπης.
Ο εντεινόμενος ανταγωνισμός με την Κίνα καθίσταται η ύψιστη προτεραιότητα της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής, με ό,τι συνεπάγεται αυτό για την υπό διαμόρφωση νέα τάξη πραγμάτων. Οσο κι αν είναι άδηλο το μέλλον, το πιθανότερο είναι τα επόμενα χρόνια η διεθνής ειδησεογραφία να κυριαρχείται από εξελίξεις στην Ανατολική Ασία. Πολύ σημαντικό ερώτημα είναι ποιο μπλοκ θα εξασφαλίσει μεγαλύτερη επιρροή στην ευρύτερη περιφέρεια, είτε με ειρηνικά μέσα είτε με τη δύναμη των όπλων. Η
ρεαλιστική ανάγνωση των εξελίξεων δεν μπορεί να αποκλείσει πολεμικές συρράξεις στον Ινδο-Ειρηνικό και οι Ευρωπαίοι οφείλουν να είναι προετοιμασμένοι για κάθε ενδεχόμενο.
Ο κ. Πλάμεν Τόντσεφ είναι επικεφαλής του Τμήματος Ασιατικών Σπουδών στο Ινστιτούτο Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων (ΙΔΟΣ).
ΤΟ ΒΗΜΑ
