Ο δρόμος που έχει μπροστά της η ΕΕ είναι απότομος. Καθώς διαχειρίζεται τις συνέπειες της εκλογής του Τραμπ, θα πρέπει επίσης να αντιμετωπίσει τις δικές της αδυναμίες. Όσο για τις Ηνωμένες Πολιτείες, μπορεί να έχουν πέσει σε μια βαθύτερη τρύπα.
Η KATHLEEN R. MCNAMARA είναι καθηγήτρια Κυβερνητικής και Διεθνούς Υπηρεσίας στο Πανεπιστήμιο Georgetown και συγγραφέας του βιβλίου με τίτλο The Politics of Everyday Europe: Constructing Authority in the European Union. Μπορείτε να την ακολουθείτε στο Twitter @ProfKMcNamara [1].
Λίγες μέρες πριν από την ορκωμοσία του ως προέδρου των ΗΠΑ, ο Donald J. Trump [2] έβαλε στο στόχαστρο τους σημαντικότερους συμμάχους των Ηνωμένων Πολιτειών. Σε συνέντευξή του [3] που δημοσιεύθηκε ταυτόχρονα από την γερμανική Bild και τους Times του Λονδίνου στις 15 Ιανουαρίου, ο Trump υποτίμησε το ΝΑΤΟ ως «απαρχαιωμένο», επέπληξε την Γερμανίδα καγκελάριο Άνγκελα Μέρκελ για την δεκτικότητα της κυβέρνησής της προς τους αιτούντες άσυλο, και φάνηκε να υποστηρίζει την διάλυση της Ευρωπαϊκής Ένωσης [4], αποκαλώντας την «όχημα για την Γερμανία». Οι παρατηρήσεις αυτές ήρθαν δύο ημέρες μετά από μια διαφορετική βόμβα: Στις 13 Ιανουαρίου, ο Anthony Gardner, ο απερχόμενος πρέσβης των ΗΠΑ στην ΕΕ, δήλωσε ότι αξιωματούχοι από την ομάδα μετάβασης του Trump είχαν καλέσει τους ηγέτες της ΕΕ [5] και ρώτησαν ποια χώρα της ΕΕ θα ήταν «η επόμενη που θα φύγει».
Τα λόγια του Trump σηματοδότησαν μια εξαιρετική παρέκκλιση από τους κανόνες της μεταπολεμικής διατλαντικής σχέσης. Επί δεκαετίες, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ευρωπαϊκή Ένωση υπήρξαν ο πιο σημαντικός εταίρος ο ένας του άλλου για την εξωτερική πολιτική, στενά συνδεδεμένες με ένα πλέγμα συμμαχιών και θεσμών, πάντα μαζί στην προώθηση των φιλελεύθερων δημοκρατικών αξιών, εμπορευόμενες και επενδύοντας μεταξύ τους σε πρωτοφανή επίπεδα. Ιδίως υπό το πρίσμα της αβεβαιότητας που περιβάλλει την έξοδο του Ηνωμένου Βασιλείου από την ΕΕ, οι παρατηρήσεις του Τραμπ σόκαραν πολλούς παρατηρητές που υποστηρίζουν την διατλαντική σχέση και την ευρύτερη φιλελεύθερη τάξη που αυτή εγγυάται.
Μήπως οι επιθέσεις του Τραμπ γυρίσουν σαν μπούμερανγκ, ενθαρρύνοντας τις χώρες της ΕΕ να ενοποιηθούν εναντίον του; Ένας αριθμός Ευρωπαίων ηγετών το έχουν προτείνει. «Εμείς οι Ευρωπαίοι έχουμε την τύχη μας στα χέρια μας», δήλωσε η Μέρκελ στις 16 Ιανουαρίου, σε μια δυναμική απάντηση στις παρατηρήσεις του Τραμπ. Άλλοι έχουν αντηχήσει τον Γάλλο υπουργό Οικονομικών Michel Sapin, ο οποίος δήλωσε στις 17 Ιανουαρίου ότι «όσο περισσότερο [ο Trump] κάνει τέτοιου είδους δηλώσεις, τόσο περισσότερο οι Ευρωπαίοι έρχονται πιο κοντά» [μεταξύ τους].
Δυστυχώς για τους υποστηρικτές του ευρωπαϊκού σχεδίου, η πρόβλεψη του Sapin είναι απίθανο να επαληθευθεί. Αντί να ενοποιήσει την ΕΕ, ο εμφανής ευρωσκεπτικισμός του Trump μπορεί να την υπονομεύσει με το να αναδεύσει την λαϊκή οργή εναντίον εσωτερικών εχθρών: Τους απρόσωπους τεχνοκράτες της ΕΕ και τις περιφρονημένες εθνικές ελίτ που φαίνονται αποσυνδεδεμένοι από τα καθημερινά προβλήματα των περισσότερων ευρωπαϊκών λαών.
Σε μια διαδήλωση ενάντια στον πόλεμο του Ιράκ στο Λονδίνο, τον Φεβρουάριο του 2003. PETER MACDIARMID / REUTERS
—————————————————–
ΟΠΩΣ ΚΑΝΕΝΑΣ ΑΛΛΟΣ
Ποιοι είναι οι λόγοι να πιστεύουμε ότι η προεδρία του Trump θα μπορούσε να οδηγήσει στην αναζωογόνηση της ΕΕ [6]; Ο πρώτος είναι ότι οι άνθρωποι τείνουν να καθορίζουν την ταυτότητά τους, όχι μόνο σε σχέση με εκείνους με τους οποίους μοιράζονται αξίες και κουλτούρες, αλλά και σε αντίθεση με εκείνους με τους οποίους δεν το κάνουν. Οι κοινωνικοί ψυχολόγοι έχουν από καιρό υποστηρίξει ότι η απότομη κατασκευή ενός «άλλου» ενθαρρύνει την αλληλεγγύη μιας ομάδας. Με την πρώτη ματιά, φαίνεται ότι ο Trump θα μπορούσε να παίξει ακριβώς αυτόν τον ρόλο.
Η Δύση έχει σίγουρα δει αυτό το είδος της δυναμικής και παλαιότερα. Δείτε τις πανευρωπαϊκές αντιπολεμικές διαδηλώσεις [7] που πραγματοποιήθηκαν στις 15 Φεβρουαρίου του 2003 στην Αθήνα, στο Ελσίνκι, στο Λονδίνο, στη Μαδρίτη, στο Παρίσι και στην Ρώμη, όταν εκατομμύρια διαδήλωσαν κατά του τότε προέδρου Τζορτζ Μπους και της επικείμενης εισβολής των ΗΠΑ στο Ιράκ. Οι πολίτες σε ολόκληρη την ΕΕ καθύβριζαν τον Μπους για αυτό που θεωρούσαν ως ανελεύθερη πολεμοκαπηλεία και απόρριψη των διεθνών συνθηκών για την κλιματική αλλαγή και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Ευρωπαίοι διανοούμενοι όπως ο Ζακ Ντεριντά και ο Jürgen Habermas χαιρέτισαν τις διαδηλώσεις ως απόδειξη μιας επανενωμένης ηπείρου.
Πολλά έχουν συμβεί από τότε για να αποδυναμώσουν την ευρωπαϊκή αλληλεγγύη. Μια παγκόσμια οικονομική κρίση και μια αλματώδης ανισότητα εισοδημάτων έφεραν οικονομική στασιμότητα σε εκατομμύρια ανθρώπους και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού. Πολλοί Ευρωπαίοι βλέπουν τώρα την ΕΕ είτε ως πηγή του προβλήματος (ειδικά στις χώρες που έχουν πληγεί περισσότερο από την κρίση της ευρωζώνης) είτε ως εξάρτημα του προβλήματος, και κατηγορούν τις πολιτικές της ΕΕ που υποστηρίζουν τα ανοιχτά σύνορα και την ελεύθερη κυκλοφορία των ανθρώπων [ως υπεύθυνες] για ένα μεγάλο μέρος της ταλαιπωρίας της Ευρώπης. Το ολοένα και πιο δημοφιλές επιχείρημα ότι η ΕΕ κυβερνάται από τεχνοκράτες ειδικούς και κατεστημένες κομματικές ελίτ που δεν έχουν επαφή με τους ανθρώπους, δίνει στους λαϊκιστές όλο το υλικό που χρειάζονται για να κερδίσουν στην κάλπη, όπως συνέβη με την ψηφοφορία για το Brexit.
Υπό το πρίσμα αυτό, ο Trump μπορεί να φαίνεται περισσότερο σαν σύμμαχος παρά σαν «άλλος». Αυτός είναι ο λόγος που πολλοί από τους λαϊκιστικές ηγέτες της Ευρώπης, συμπεριλαμβανομένων των επικεφαλής του «Εθνικού Μετώπου» της Γαλλίας [8] και των ιταλών «Κίνημα των Πέντε Αστέρων» και «Λίγκα του Βορρά», έχουν αγκαλιάσει [9] τον νέο πρόεδρο των ΗΠΑ. (Το ίδιο έχει κάνει και το βρετανικό Συντηρητικό Κόμμα, το μόνο κεντρώο κόμμα στην ΕΕ που το έχει πράξει).
Αλλά εάν οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν μπορούν να παίξουν τον ρόλο ενός συγκολλητικού «άλλου» για την ΕΕ, ίσως υπάρχει ένας άλλος τρόπος που τα μαχαιρώματα του Trump θα μπορούσαν να σταθεροποιήσουν το μπλοκ. Η πολιτική ενοποίηση τρέφεται με απειλές: Τα περισσότερα από τα σημερινά έθνη-κράτη σχηματίστηκαν όταν οι κυβερνήσεις συγκέντρωσαν την πολιτική και διοικητική εξουσία προκειμένου να επιβιώσουν από σοβαρούς κινδύνους, όπως οι πόλεμοι. Έτι περαιτέρω, οι πολιτικές κοινότητες συχνά συσπειρώνονται γύρω από την σημαία και στερεοποιούν την εθνική τους ταυτότητα κατά την διάρκεια εμφανών κρίσεων.
Εδώ πάλι, η απάντηση στο αν ο Trump θα μπορούσε να ενοποιήσει την ΕΕ θα πρέπει να προσφέρει μόνο χλιαρή ανακούφιση στους υποστηρικτές της ένωσης. Τα δηλητηριώδη σχόλια του Trump δεν θέτουν άμεση υπαρξιακή απειλή για το μπλοκ. Εάν η συνεννόηση μεταξύ του Trump και του Ρώσου προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν [10] αποδειχθεί διαρκής και προκαλέσει άμεση βλάβη στα συμφέροντα της Ευρώπης, αυτό μπορεί να αλλάξει, και οι Ευρωπαίοι ίσως να βρεθούν αναγκασμένοι να ενοποιηθούν ως αντίδραση. Αλλά ακόμη και αν αυτή η δυναμική υλοποιηθεί, τα αποτελέσματά της θα μπορούσαν να πνιγούν από λαϊκά αιτήματα για πολιτική αλλαγή μετά από χρόνια οικονομικής λιτότητας και τεχνοκρατικής ηγεσίας.
Η Γερμανίδα καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ και ο Γάλλος πρόεδρος Φρανσουά Ολάντ στο Ludwigsburg, στην Γερμανία, τον Σεπτέμβριο του 2012. MICHAELA REHLE / REUTERS
——————————————————–
ΕΛΑΧΙΣΤΗ ΑΙΣΙΟΔΟΞΙΑ
Η φαντασιακή κοινότητα των Ευρωπαίων [11] που έχει οικοδομήσει η ΕΕ, προσφέρει μόνο αποδυναμωμένες εκδοχές των πολιτιστικών και συναισθηματικών συνδέσεων του παραδοσιακού εθνικισμού. Οι απειλές που ο Trump μπορεί να παρουσιάσει για την ΕΕ είναι μάλλον απίθανο να επιφέρουν την άμεση ή την εγκάρδια υιοθέτηση του ευρωπαϊκού εγχειρήματος. Αντ’ αυτού, η στάση του μπορεί να ενθαρρύνει το είδος του αυταρχικού λαϊκισμού που έχει ήδη πάρει θέση στην Ουγγαρία και στην Πολωνία.
Η ΕΕ και η διατλαντική φιλελεύθερη τάξη εναντίον των οποίων πρόσφατα επιτέθηκε ο Trump, δημιουργήθηκαν για να προωθήσουν τα αμερικανικά συμφέροντα σε μια εποχή που οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν αξεπέραστη δύναμη. Από τις στάχτες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου [12], οι Ηνωμένες Πολιτείες ενέκριναν το σύνταγμα της μεταπολεμικής Δυτικής Γερμανίας, βοήθησαν να πραγματοποιηθεί η γέννηση της ΕΕ, κατασκεύασαν τα θεμέλια αυτού που τελικά θα γινόταν ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου, και συνέταξαν το σχέδιο για το ΝΑΤΟ. Αυτοί οι φιλελεύθεροι θεσμοί, που δημιουργήθηκαν κατ’ εικόνα των Ηνωμένων Πολιτειών, ενήργησαν ως προπύργιο ενάντια στην Σοβιετική Ένωση και εγγυήθηκαν την ευημερία και την σταθερότητα, εξασφαλίζοντας το ίδιο είδος του αμερικανικού πλούτου και της εξουσίας που ο Trump έχει υποσχεθεί να αποκαταστήσει.
Ο δρόμος που έχει μπροστά της η ΕΕ [13] είναι απότομος. Καθώς διαχειρίζεται τις συνέπειες της εκλογής του Τραμπ, θα πρέπει επίσης να αντιμετωπίσει τις δικές της αδυναμίες. Οι ηγέτες και οι πολίτες της ΕΕ πρέπει να αντιμετωπίσουν τα πάθη του λαϊκισμού μετωπικά, απαντώντας με μια μαζική υπεράσπιση των επιτευγμάτων της ΕΕ, ενώ θα οικοδομούν ικανότητες τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο για να αντιμετωπιστούν οι προκλήσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Όσο για τις Ηνωμένες Πολιτείες, μπορεί να έχουν πέσει σε μια βαθύτερη τρύπα, δεδομένου ότι πρέπει να αντιμετωπίσουν την πιθανότητα ότι πολλοί από τους θεσμούς που έχουν ιστορικά υποστηρίξει την υπεροχή τους, ίσως να διαλυθούν. Για την ΕΕ, αυτή η προοπτική προσφέρει ελάχιστη αισιοδοξία.
Copyright © 2017 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.
Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/europe/2017-01-24/trump-takes-ai…
Σύνδεσμοι:
[1] https://twitter.com/profkmcnamara
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2017-01-20/jackson…
[3] http://www.thetimes.co.uk/article/full-transcript-of-interview-with-dona…
[4] https://www.foreignaffairs.com/articles/europe/2016-03-29/ever-looser-union
[5] https://www.ft.com/content/1b70c98a-d9a9-11e6-944b-e7eb37a6aa8e
[6] https://www.foreignaffairs.com/articles/europe/europe-reborn
[7] https://www.theguardian.com/world/2013/feb/15/iraq-war-mass-protest
[8] https://www.foreignaffairs.com/interviews/2016-10-17/france-s-next-revol…
[9] https://www.nytimes.com/interactive/2016/12/05/world/europe/populism-in-…
[10] http://www.newyorker.com/news/news-desk/trump-and-putin-a-love-story
[11] https://global.oup.com/academic/product/the-politics-of-everyday-europe-…
[12] https://www.foreignaffairs.com/anthologies/2016-10-20/world-war
[13] https://www.foreignaffairs.com/articles/europe/2016-12-12/europe-after-b…
Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition
Καλά… Δεν μπορεί… Μου κάνετε πλάκα με τους κοινωνικούς ψυχολόγους και την συσπείρωση έναντι του αντιπάλου δέους. Μα καλά χθες δεν διάβασα οτι η βασίλισσα Ρεάλ Μαδιτης θα αφαιρέσει τον Σταύρο απο το στέμμα της για να παίξει στα Αραβικά εμιράτα γιατι ετσι θα κερδίσει λεφτα¨;;; Αναρωτιέμαι… Θα ζητήσει απο αραβικές ομάδες να βγάλουν το φεγγάρι όταν παίξουν στην Ισπανία;;; Ποιο ειναι το αντίπαλο δέος;;; Η παράδοση άνευ όρων. Οι Βρυξέλλες έκαναν μεγάλη καταστροφή. Στην προσπάθεια να δείξουν οτι ειναι δημοκρατικές, έναντι ελαχίστων κατα αναλογία μουσουλμάνων ευρωβουλευτών, απεμπολείσαν ζητήματα που άπτονται του πολιτισμού μας για να μην προσβάλουν το πολιτιστικό υπόβαθρο της μειοψηφίας. Που ήρθε εδω γιατι, τι να λεμε, δεν άντεχε την καταπίεση στην ίδια την χώρα τους. Δεν λέω οτι η αποικιοκρατία δεν τα δημιούργησε αυτά. Αλλα δεν μπορεί να έχεις γεννηθεί στην Ολλανδία για παράδειγμα, απο μουσουλμάνους γονείς, και να φοράς μπούργκα γιατι ειναι μουσουλμάνα, να διεκδικείς δημόσιο αξίωμα με λόγια υπέρ καταπιεσμένων κι ΕΣΥ να μην αποκαλύπτεις το πρόσωπο. Οκ. Η μπούργκα ειναι ένα πολύ χρηστικό εργαλείο στις αμους τις ερήμου. Αλλα στην Ολλανδία;;; Ελεος πια….. Στα δώματα του ευρωκοινοβουλίου δεν έκαναν γιορτές Χριστουγέννων και Πάσχα γιατι προσβάλλονταν οι μουσουλμάνοι. Και αντί να παραχωρήσουν αίθουσες να γιορτάσουν αυτοι το ραμαζάνι, δεν έκαναν γιορτές οι δικοί μας. Στις χώρες μας. Στην ΕΥΡΩΠΗ. Κοιτά να δεις πως γίνεσαι λαϊκιστής.
Σωστά τα λες. Δεν γίνεσαι λαϊκιστής, ή κι αν γίνεσαι δεν πειράζει.
Ἄς ἔρθουμε ὅμως στό σήμερα. Τί ἀκριβῶς ἐννοεῖ ὁ ὅποιος κατήγορος τοῦ “λαϊκισμοῦ”;
Γιατί δέν χρησιμοποιεῖται ὁ ὅρος “προπαγάνδα” ἤ “δημαγωγία” ἤ κάτι παρόμοιο;
Κατά τή γνώμη μας πρόκειται γιά τήν ὕπουλη ὑπονόνευση τῆς ἔννοιας τῆς λαϊκῆς κυριαρχίας, ἀπολύτως ἀντίστοιχη τῆς συκοφάντησης πού ὑπέστη ἡ ἐθνική ἀνεξαρτησία μέ τόν στιγματισμό τοῦ “ἐθνικισμοῦ”.
Ἡ ἀπαξίωση τοῦ λαοῦ ὡς παράγοντα δράσης στή δημόσια σφαῖρα θά ἀνοίξει τόν δρόμο στούς ἱμάντες τοῦ συστήματος νά ἀναλάβουν μόνοι τους πιά τά ἡνία τῶν κοινωνιῶν.
Τό βλέπουμε στήν ἀπαξίωση τῶν (deplorables) ψηφοφόρων ἀπό ὑποκείμενα τύπου Κλίντον,
στήν θεσμική ἀμφισβήτηση τῶν ἐκλογικῶν ἀποτελεσμάτων (βλ. Brexit),
στήν διατήρηση Κυβερνήσεων πού δέν ἐκλέχτηκαν ἀλλά ἐξυπηρετοῦν τό καρτέλ (Ἰταλία),
στήν μεθοδευμένη καλπονοθεία (ΗΠΑ, Αὐστρία…).
Στόχος πιά τοῦ διεθνοῦς καθεστῶτος δέν εἶναι ἄλλος ἀπό
τήν πλήρη ἀνάληψη τῆς ἐξουσίας στά χέρια του, χωρίς νά δίνει ἐξετάσεις φιλολαϊκότητας.
Νιώθουν πιά πώς κι αὐτή ἡ ὑποκρισία εἶναι περιττή, τούς κούρασε, τά θέλουν ὅλα δικά τους, τώρα καί χωρίς …ἐρωτόλογα.
Κι ἀφοῦ ἐπί χρόνια πάσχισαν παντί τρόπῳ νά ἐξαχρειώσουν τίς λαϊκές μᾶζες,
τώρα τίς περιφρονοῦν ἀνοιχτά καί ἀμφισβητοῦν τόν ρόλο καί τήν ἀξία τῆς κρίσης τους.
Ὅμως ἄν δεχθοῦμε πώς “λαϊκισμός εἶναι ἡ πολιτική ἰδέα καί δράση πού στοχεύει στήν ἀντιπροσώπευση τῶν ἐπιθυμιῶν καί τῶν ἀναγκῶν τοῦ ἁπλοῦ λαοῦ” (λεξικό Cambridge),
αὐτός ἀκριβῶς πρέπει νά εἶναι
– ὅπως τό λέει ἀκόμα κι ὁ Κων/νος Τσουκαλᾶς –
ὁ στόχος κάθε πολιτικοῦ χώρου καί τό περιεχόμενο τῆς ἴδιας τῆς δημοκρατίας,
ὄχι λόγος γιά νά ἀπολογεῖται κανείς!
Απόσπασμα από άρθρο μέ τίτλο «”Λαϊκισμός”: Ποιός μιλάει καί …γιατί»
τού έξοχου Αντιφωνητή τής Θράκης
-«Αντιφωνητής online» Δεκαπενθήμερο Πανθρακικό Εντυπο Γνώμης-
πού προσφέρει σχετικά ό σχολιαστής
1. Γ.Π. says: 21 January 2017 at 18:41
κάτω από τό πολύ καλό άρθρο στό «Αντίβαρο» πού μάς παρέπεμψες,
Επισκέπτη.