Του Αλκη Καλλιαντζίδη, Οικονομολόγου, [email protected], www.kalkis.eu
Αυτό προκύπτει από ένα σημείωμα που εκπόνησε η Διεθνής Ομάδα Κρίσεων (International Crisis Group) στο οποίο αναφέρθηκε στις 5-8-2021 η Morgane Le Cam στην ηλεκτρονική έκδοση του Le Monde Afrique με τίτλο : «Η αυξανόμενη τουρκική επιρροή στην περιοχή του Σαχέλ προκαλεί ανησυχία» (L’influence croissante de la Turquie au Sahel suscite l’inquiétude). Ο γράφων απορεί γιατί η εν λόγω Ομάδα «διερωτάται επί των προθέσεων της Άγκυρας σε αυτήν την περιοχή όπου οι γεωπολιτικές αντιπαλότητες αποκρυσταλλώνονται» ; Τι άλλο πιο ξεκάθαρο να πει ο συνεπής ιμπεριαλιστής κ. Ερντογάν ; Θέλει να γιορτάσει το 2023 μια μεγαλωμένη Τουρκία (αμαυρώνοντας τους κεμαλιστές) που δεν αποδέχεται πλέον τις διεθνείς συνθήκες οι οποίες δεν τη συμφέρουν, στα πλαίσια της ονείρωξης της επανασύστασης της οθωμανικής αυτοκρατορίας.
Είναι απορίας άξιον λαμπροί ερευνητές να διερωτώνται ακόμα για το ποιες είναι οι φιλοδοξίες της Τουρκίας στην περιοχή του Σαχέλ ; Αλλά και Κράτη, όπως η Γαλλία και λοιπές ξένες δυνάμεις που είναι εγκατεστημένες σε αυτή τη στρατηγική περιοχή νότια της Σαχάρας, να βασανίζονται ακόμα με το ερώτημα αυτό. Η περιοχή του Σαχέλ, όπως δείχνει κι ο διπλανός χάρτης, διαπερνά πέντε αφρικανικές χώρες : τη
Μαυριτανία, τη Μπουρκίνα Φάσο, το Μάλι, τη Νιγηρία και το Τσαντ. «Μέχρι τώρα, τα τουρκικά συμφέροντα στο Σαχέλ φαινόταν να έχουν κυρίως οικονομικό χαρακτήρα», υπενθυμίζει η ερευνήτρια Hannah Armstrong, στο εν λόγω σημείωμα που δημοσιεύτηκε στις 27 Ιουλίου 2021 από την ΜΚΟ International Crisis Group (ICG). Αλλά οι πρόσφατες προσεγγίσεις της Άγκυρας με ορισμένες πρωτεύουσες του Σαχέλ θα μπορούσαν να αλλάξουν τα δεδομένα.
Ένα πρώτο όριο ξεπεράστηκε στον στρατιωτικό τομέα τον Ιούλιο του 2020 με την 
υπογραφή διμερούς αμυντικής συμφωνίας μεταξύ Νιγηρίας και Τουρκίας. Αυτή η συνεργασία, οι λεπτομέρειες της οποίας έχουν μείνει μυστικές, θα περιλαμβάνει την αποστολή Τούρκων στρατιωτών στη Νιγηρία για να εκπαιδεύσουν και να υποστηρίξουν τις δυνάμεις της Νιγηρίας στον αγώνα τους κατά της τρομοκρατικής οργάνωσης Μπόκο
Χαράμ (Boko Haram), βοηθώντας τους ταυτόχρονα να διασφαλίσουν τα σύνορα με το Μάλι και τη Μπουρκίνα Φάσο. Μια συμφωνία που «θέτει τα θεμέλια για μια άμεση επιχειρησιακή υποστήριξη» στον αγώνα κατά της τρομοκρατίας, σύμφωνα με την παραπάνω αναλύτρια της ICG.
Αντιπαράθεση μεταξύ Παρισιού και Άγκυρας
Παράλληλα, η τουρκική πολιτική επιρροή έχει εξαπλωθεί στο γειτονικό Μάλι. Τον Αύγουστο του 2020, μετά το πραξικόπημα που καθαίρεσε τον Πρόεδρο Ibrahim
Boubacar Keïta, γνωστό ως «ΙΒΚ», ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου ήταν ο πρώτος ανώτερος αξιωματούχος του εξωτερικού που συναντήθηκε με τους πραξικοπηματίες. «Έχει χυθεί πολύ μελάνι», παρατηρεί η Χάνα Άρμστρονγκ. Κάποιοι είδαν αυτήν την επίσκεψη ως ένδειξη της τουρκικής υποστήριξης για το πραξικόπημα, το οποίο, από μόνο του, θεωρήθηκε ως επίθεση στα γαλλικά συμφέροντα που εκπροσωπούνταν από τον IBK ». Είτε είναι θεμελιωμένες είτε όχι, αυτές οι καταγγελίες αποτελούν ένα «σημείο καμπής», εκτιμάει η ερευνήτρια.
Μέχρι τότε, η αντιπαράθεση μεταξύ Παρισιού και Άγκυρας περιοριζόταν κυρίως στη 
Μεσόγειο, αλλά δεν αποκλείεται αυτές οι αντιπαλότητες να είναι πλέον πιο έντονες νότια της Σαχάρας. Ενώπιον των βουλευτών, στις 12 Ιανουαρίου 2021, η Γαλλίδα Υπουργός Άμυνας Florence Parly δεν δίστασε να αναφέρει την Τουρκία ως μία από τις χώρες που «προσπάθησαν να επιβληθούν, να διεισδύσουν στα διάκενα και πάντα να μας δυσφημήσουν». Η περιοχή του Σαχέλ, πρόσθεσε, έχει γίνει «ζήτημα επιρροής μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων». Και η Γαλλία βρίσκεται σε μια δύσκολη κατάσταση εκεί.
Παρά την εννιάχρονη επέμβαση των δυνάμεων του «Serval» και στη συνέχεια του «Barkhane» (δηλαδή μια στρατιωτική επιχείρηση του γαλλικού στρατού στο Σαχέλ και τη
Σαχάρα) στο Μάλι, οι επιθέσεις των τζιχαντιστών εξαπλώθηκαν στη Μπουρκίνα Φάσο και τη Νιγηρία. Για να βγει από αυτό το τέλμα, ο Μακρόν ανακοίνωσε στις 10 Ιουνίου 2021 μια «βαθιά μεταμόρφωση» της γαλλικής παρουσίας, με, κυρίως, τη μείωση τουλάχιστον κατά 40% των στρατευμάτων που έχουν αναπτυχθεί (5.100 στρατιώτες προς το παρόν), την επιταχυνόμενη εκπαίδευση των στρατιωτικών δυνάμεων του Σαχέλ και τη διεθνοποίηση του αγώνα κατά της τρομοκρατίας. «Αυτή η αλλαγή στρατηγικής αφήνει χώρο και δημιουργεί ευκαιρίες για αναδυόμενους παίκτες όπως η Τουρκία. Δεν είναι χωρίς κίνδυνο, λέει η Χάνα Άρμστρονγκ. Πρέπει να αποτρέψουμε τις νέες εξωτερικές αντιπαλότητες να παρεμβαίνουν στις συγκρούσεις του Σαχέλ και να επιδεινώνουν περαιτέρω τη στρατιωτικοποίηση της περιοχής».
«Ιδεολογικοί στόχοι»
Προς το παρόν, η επιρροή της Άγκυρας είναι συγκεντρωμένη «στους τομείς της 
υγειονομικής περίθαλψης, της πρόσβασης στο νερό και της εκπαίδευσης», σημειώνει η ερευνήτρια. Η αναπτυξιακή βοήθεια που χορηγήθηκε στις χώρες του Σαχέλ ήταν περίπου 61 εκατομμύρια δολάρια μεταξύ 2014 και 2019, πολύ πίσω από τα 8 δισεκατομμύρια που χορήγησε η Ευρωπαϊκή Ένωση την ίδια περίοδο. Αλλά η Τουρκία επενδύει επίσης σε οδικές υποδομές, αεροδρόμια και νοσοκομεία. Το ποσό των εμπορικών συναλλαγών με το Μάλι επίσης δεκαπλασιάστηκε μεταξύ 2003 και 2019, από 5 εκατομμύρια δολάρια σε 57 εκατομμύρια δολάρια.
Κάποιοι δεν διστάζουν να κάνουν έναν παραλληλισμό με την πολιτική που έχει ήδη ακολουθήσει η Τουρκία στο Κέρας της Αφρικής. Το 2011, η Άγκυρα είχε πράγματι
χορηγήσει ανθρωπιστική βοήθεια στη Σομαλία, τότε που βρισκόταν σε κατάσταση πείνας. Έξι χρόνια αργότερα χτίστηκε το μεγαλύτερο στρατόπεδο στρατιωτικής εκπαίδευσης της Τουρκίας στο εξωτερικό στο Μογκαντίσου καθώς και δομήθηκαν ισχυροί δεσμοί με θρησκευόμενα πρόσωπα που έχουν μεγάλη επιρροή.
«Οι αντίπαλοι της Τουρκίας συχνά υποδηλώνουν ότι η παρουσία της στις αφρικανικές 
μουσουλμανικές χώρες αντανακλά ιδεολογικούς στόχους, με ειδικότερο στόχο τη βελτίωση των προοπτικών της Μουσουλμανικής Αδελφότητας και άλλων ισλαμιστών», σημειώνει η ICG. Μια πεποίθηση που συμμερίζονται οι βουλευτές και στη γαλλική εθνοσυνέλευση (Palais-Bourbon). Σε μια έκθεση για την επιχείρηση «Barkhane» που δημοσιεύτηκε τον Απρίλιο 2021, οι βουλευτές υπογράμμισαν «τη βούληση του προέδρου Ερντογάν να εμφανιστεί ως ο νέος ηγέτης των χωρών της σουνιτικής μουσουλμανικής πίστης», υπενθυμίζοντας ότι στο Σαχέλ, «οι χώρες του Κόλπου ενισχύουν κι αυτές σταδιακά την οικονομική και πολιτιστική τους παρουσία».
Δύο ανταγωνιστικές θρησκευτικές τάσεις
Στο έδαφος της Νότιας Σαχάρας, δύο θρησκευτικά ρεύματα ανταγωνίζονται μεταξύ 
τους, μέσω δράσεων που πραγματοποιούνται
κυρίως από ΜΚΟ και την κοινωνία των πολιτών : αφενός, ο Ουαχαμπισμός της Σαουδικής Αραβίας και, αφετέρου, ένα Ισλάμ φιλικό στους Αδελφούς Μουσουλμάνους, αγκυροβολημένο στον πολιτικό τομέα, εμπνευσμένο από την Τουρκία και τον σύμμαχό της το Κατάρ.
Κατασκευή τζαμιών και madrasas (δηλαδή μουσουλμανικά θεολογικά πανεπιστήμια
για το κοράνι, φώτο δεξιά), προσκλήσεις σε προσκυνήματα και θρησκευτική εκπαίδευση στο εξωτερικό … Κάθε δόγμα προσπαθεί να επεκτείνει την επιρροή του. Σύμφωνα με την ICG, αυτός ο θρησκευτικός δεσμός που προωθεί η Άγκυρα απευθύνεται στους κατοίκους του Σαχελ : «Πολλοί από αυτούς υποδέχθηκαν την Τουρκία ως έναν σημαντικό διεθνή παίκτη, με τον οποίο έχουν περισσότερα κοινά σημεία από ό,τι με την Ευρώπη, τη Ρωσία ή την Κίνα».
Επίσης, οι συγγένειες Τουρκίας και Κατοίκων του Σαχελ συνεχίζουν να ενισχύονται. 
Τον περασμένο Απρίλιο, μετά την ανακοίνωση της Άγκυρας για χορήγηση 5 εκατομμυρίων δολαρίων στην κοινή αντιτρομοκρατική δύναμη του G5 Sahel, μια αντιπροσωπεία του αντιπροσωπευτικού οργάνου των Κρατών του Σαχελ επισκέφθηκε την Άγκυρα όπου ήταν σε θέση, σύμφωνα με ανακοίνωση που εκδόθηκε στις 10 Απριλίου, «να επισκεφτεί τις κύριες εταιρείες του τουρκικού αμυντικού τομέα», με στόχο την απόκτηση εξοπλισμού για τη δύναμή του. Αυτή η αποστολή σηματοδότησε «μια αποφασιστική καμπή στην εδραίωση της διαφοροποίησης της συνεργασίας μεταξύ του G5 Sahel και της Τουρκίας».
Συμπέρασμα
Η ιμπεριαλιστική Τουρκία, παρέχοντας λιγοστά εκατομμύρια δολάρια ως ανθρωπιστική βοήθεια στους Κατοίκους του Σαχέλ, :
@ αυξάνει τις διακρατικές εμπορικές της συναλλαγές για στρατιωτικό και μη υλικό,
@ εκπαιδεύει τους ντόπιους στρατιώτες,
@ επεκτείνει την επιρροή της στους Κατοίκους, μέσα από τα κορανικά πανεπιστήμια που δημιουργεί,
@ επενδύει σε οδικές υποδομές, αεροδρόμια και νοσοκομεία,
με συνακόλουθο στόχο να καναλιζάρει σημαντική μερίδα των εκεί δυστυχισμένων ανθρώπων προς τη Λιβύη (την οποία επίσης κόπτεται να ελέγξει), ώστε από εκεί να δημιουργήσει έναν δεύτερο, απόλυτα ελεγχόμενο, μεταναστευτικό δρόμο εκβιασμών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στην κεντρική Μεσόγειο.
Ας μη ξεχνάμε ότι ήδη έχει κάνει «Σχολή εργαλειοποίησης του μεταναστευτικού» την οποία μιμήθηκαν πρόσφατα το Μαρόκο σε βάρος της Ισπανίας και η Λευκορωσία σε βάρος της Λιθουανίας.
