DOMINIK ENSTE*
Σε έναν σύνθετο και πολύπλοκο κόσμο οι άνθρωποι διψούν για απλές λύσεις και εύκολες αποφάσεις. Ειδικά όταν εστιάζουν σε προφανή παραδείγματα και προφανείς περιπτώσεις και όχι σε αντιπροσωπευτικά δεδομένα. Οι άνθρωποι, όμως, τείνουν να αγνοούν τις συμβουλές και τα ευρήματα των ειδικών. Μερικές φορές επειδή οι ίδιοι οι ειδικοί δεν τα εξηγούν επαρκώς (για παράδειγμα, τον αρνητικό αντίκτυπο του προστατευτισμού του Τραμπ, όταν ισχυρίζεται πως έτσι θα σώσει θέσεις εργασίας στις ΗΠΑ) και άλλοτε επειδή οι περίπλοκες εξηγήσεις σπανίως παρουσιάζονται στα ΜΜΕ και δεν χωρούν σε 140 χαρακτήρες στο Twitter.
Εξελικτικά οι άνθρωποι είναι εκπαιδευμένοι να επικεντρώνονται πρωτίστως στις κακές ειδήσεις ως προσαρμοστική συμπεριφορά ενώπιον ενός επικίνδυνου περιβάλλοντος, ούτως ώστε να μπορέσουν να επιβιώσουν. Η τάση αυτή συνδέεται στενά με ψυχολογικές διεργασίες. Για παράδειγμα, όταν γίνεται λόγος για την παγκοσμιοποίηση και το outsourcing εταιρειών, συνήθως εντοπίζουν τα αρνητικά χαρακτηριστικά, όπως τη μετακίνηση θέσεων εργασίας στην Κίνα. Εν τω μεταξύ, τείνουν να αγνοούν τα πράγματα που βελτιώθηκαν, όπως τη μεγαλύτερη ποικιλία προϊόντων και τη χαμηλή τιμή τους. Σε τέτοιες περιστάσεις μπαίνει μπροστά το εθνικό συμφέρον και ενεργοποιούνται οι «ξενοφοβικές προκαταλήψεις».
Ο νέος Αμερικανός πρόεδρος δεν είναι οικονομολόγος, που να μπορεί να έχει στον νου του την εποπτεία της παγκόσμιας οικονομίας και την ευημερία όλων των ανθρώπων, είναι επιχειρηματίας. Υποτιμά ή συστηματικά αγνοεί τα οφέλη οικονομικής υφής, τη διάδραση και την αλληλεπίδραση και το εμπόριο με τις γειτονικές χώρες. Η οικονομική του πολιτική εστιάζει στο συμφέρον της χώρας του, το οποίο το προασπίζει με τον προστατευτισμό και την περιστολή του παγκόσμιου ανταγωνισμού. Παρά ταύτα, οι ουσιώδεις θεωρίες των συγκριτικών πλεονεκτημάτων και του εμπορίου, όπως διατυπώνονται από τον Ντέιβιντ Ρικάρντο, παραμένουν εν ισχύ και εφαρμόζονται. Αυτό δεν σημαίνει ότι προβλήματα συγκεκριμένων ομάδων, όπως οι ξεχασμένοι λευκοί άνδρες, που ζημιώθηκαν από την παγκοσμιοποίηση, δεν πρέπει να επιλυθούν. Πάντως, τα γρήγορα και βιαστικά μέτρα συχνά επιφέρουν δραματικές παράπλευρες συνέπειες. Οι μη οικονομολόγοι συχνά αγνοούν αυτά τα συμπεράσματα, καθώς και τις αρνητικές συνέπειες του προστατευτισμού. Η χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 -2009 υποδαύλισε την έλλειψη εμπιστοσύνης προς τα συστήματα της ελεύθερης αγοράς και της παγκοσμιοποίησης.
Μετά τη νίκη ενός «αουτσάιντερ» το ερώτημα που προκύπτει έχει να κάνει με το εάν οι προβλέψεις και οι δημοσκοπήσεις προοιωνίζονται την έκβαση των εκλογών. Τα δεδομένα και τα στοιχεία που αναλύθηκαν πριν από τη διεξαγωγή των προεδρικών εκλογών στις ΗΠΑ δεν φανέρωσαν τη νίκη Τραμπ. Δεδομένων των ακραίων θέσεών του, η Χίλαρι Κλίντον φαινόταν πιο αποδεκτή ως επιλογή. Οι αναποφάσιστοι ψηφοφόροι, όμως, απαντούν στη δημοσκόπηση ακολουθώντας την κοινή γνώμη, ασχέτως εάν διαφωνούν κατ’ ιδίαν. Στην περίπτωση των επικείμενων εκλογών στη Γηραιά Ηπειρο, οι ακροδεξιοί ηγέτες θεωρούν εαυτούς τον φορέα μιας δραστικής πολιτικής αλλαγής. Οι ακροδεξιοί πολιτικοί επίσης εν γένει αισθάνονται εγκαρδιωμένοι και έτοιμοι για ανατροπές, ελπίζοντας ότι το φαινόμενο «ακολουθώ τον συρμό» θα στηρίξει την εκστρατεία τους. Αντίστοιχο φαινόμενο υπήρξε και σε προηγούμενες εκλογές. Οι άνθρωποι τείνουν να παρασύρονται από τις παροδικές τάσεις και να επιβιβάζονται στο τρένο που δείχνει να έχει επιτυχημένη πορεία.
* Οικονομολόγος του γερμανικού Ινστιτούτου της Κολωνίας IW.
“Καθημερινή”
