Η ιστορία του Τριμερούς Μνημονίου στη Σύνοδο Κορυφής του ΝΑΤΟ
Namik Tan*
Στη σουηδο-φινλανδική κρίση, οι ΗΠΑ έμειναν στο παρασκήνιο και άνοιξαν το δρόμο στον Γενικό Γραμματέα του ΝΑΤΟ Στόλτενμπεργκ. Η ιδέα μιας τριμερούς συνάντησης και ενός τριμερούς μνημονίου προήλθε από τον Στόλτενμπεργκ, ο οποίος κέρδισε την εμπιστοσύνη της Τουρκίας.
Ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ Γενς Στόλτενμπεργκ έγινε ο ήρωας της ιστορικής συνόδου κορυφής του ΝΑΤΟ που πραγματοποιήθηκε στη Μαδρίτη. Ήταν ζωτικής σημασίας να εγκριθούν οι αιτήσεις ένταξης της Σουηδίας και της Φινλανδίας και να επιβεβαιωθεί η αλληλεγγύη που έχει δημιουργηθεί κατά της επίθεσης της Ρωσίας στην Ουκρανία. Επιπλέον, η τριμερής συνάντηση που διοργάνωσε ο Στόλτενμπεργκ απέτρεψε την αποτυχία της ιστορικής συνόδου, όπου έμελλε να εγκριθεί το νέο έγγραφο στρατηγικού οράματος του ΝΑΤΟ.
Λίγες εβδομάδες πριν από τη σύνοδο κορυφής, η ανακοίνωση της Τουρκίας ότι δεν θα εγκρίνει τις αιτήσεις ένταξης της Σουηδίας και της Φινλανδίας με το αιτιολογικό ότι υποστηρίζουν τρομοκρατικές οργανώσεις και επιβάλλουν εμπάργκο όπλων/στρατιωτικού υλικού στην Τουρκία, προκάλεσε ανησυχία στη Συμμαχία. Διότι, η απροσδόκητη κίνηση της Τουρκίας την τελευταία στιγμή, θα μπορούσε να βλάψει τη συσπείρωση και τον αόρατο δεσμό που ένωσε το δυτικό μπλοκ μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, μια επιχείρηση που έγινε κατά παραβίαση του διεθνούς δικαίου και απειλώντας την ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική ασφάλειας. Ως εκ τούτου, αυτό το ζήτημα έπρεπε να επιλυθεί πριν ξεκινήσει η σύνοδος κορυφής του ΝΑΤΟ.
Οι ΗΠΑ ήταν ενεργές πριν βγουν στο προσκήνιο
Οι Ηνωμένες Πολιτείες παρενέβησαν αμέσως, με σιωπηλή διπλωματία, χωρίς να βγουν στο προσκήνιο. Η Ουάσιγκτον άνοιξε τον δρόμο στον Στόλτενμπεργκ να ηγηθεί της διαδικασίας. Ο Γενικός Γραμματέας δήλωσε επανειλημμένα με κάθε ευκαιρία ότι οι προσδοκίες της Τουρκίας από τη Σουηδία και τη Φινλανδία ήταν θεμιτές και κατανοητές, μέχρι τη Σύνοδο Κορυφής της Μαδρίτης. Έτσι, ο Στόλτενμπεργκ κέρδισε τη θέση ενός αξιόπιστου υποστηρικτή και σεβαστού συνομιλητή της Τουρκίας.
Στα παρασκήνια της Σουηδίας και της Φινλανδίας συνομιλητής ήταν ο πρόεδρος Τζο Μπάιντεν, ο οποίος συναντήθηκε πρόσφατα με τους ηγέτες των χωρών αυτών φιλοξενώντας τους στην Ουάσιγκτον. Ο Μπάιντεν πήρε μαζί του τον στενό υπερατλαντικό σύμμαχό του, το Ηνωμένο Βασίλειο, καθησυχάζοντας τη Σουηδία και τη Φινλανδία με διμερείς διαβεβαιώσεις άμυνας έναντι πιθανής ρωσικής επίθεσης. Με αυτόν τον τρόπο, οι βασικές προσδοκίες των δύο υποψηφίων χωρών εκπληρώθηκαν πριν ακόμη γίνουν μέλη του ΝΑΤΟ.
Εν τω μεταξύ, ο συγκρατημένος, ήρεμος, ισορροπημένος και γεμάτος αυτοπεποίθηση τόνος στις δηλώσεις των κορυφαίων συμμάχων του ΝΑΤΟ, ιδιαίτερα των ΗΠΑ, καθησύχασε την Τουρκία. Ενώ αυτές οι δηλώσεις εμπόδισαν την κλιμάκωση του θέματος, από την άλλη πλευρά, στήριξαν τις προσπάθειες του Στόλτενμπεργκ να οργανώσει μια συνάντηση μεταξύ Τουρκίας, Σουηδίας και Φινλανδίας πριν από τη σύνοδο κορυφής.
Μπάιντεν προς Ερντογάν: Άδραξε τη στιγμή
Η τελευταία κίνηση από την πτέρυγα του ΝΑΤΟ ήταν το τηλεφώνημα του Προέδρου Μπάιντεν στον Ερντογάν, λίγο πριν από τη Σύνοδο Κορυφής, γνωρίζοντας ότι ο Πρόεδρος Ερντογάν ήθελε να συναντηθεί πρόσωπο με πρόσωπο μαζί του. Στην ανακοίνωση του Λευκού Οίκου για την τηλεφωνική συνομιλία των δύο ηγετών, αναφερόταν ότι ο Μπάιντεν είπε ότι θα μπορούσε να συναντήσει τον Ερντογάν στη Μαδρίτη για να συζητήσει «τις συνέπειες της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία στη διατλαντική ασφάλεια και άλλες απειλές όπως η τρομοκρατία». Από την άλλη πλευρά, ο πρόεδρος Μπάιντεν ζήτησε επίσης στο προαναφερθέν τηλεφώνημα από τον Ερντογάν να «αδράξει τη στιγμή», σύμφωνα με τους New York Times, αναφερόμενος σε στέλεχος της αμερικανικής αντιπροσωπείας που δεν θέλησε να κατονομαστεί. Φαίνεται ότι ο Πρόεδρος Ερντογάν επέλεξε να μην μείνει απαθής στην πρόταση Μπάιντεν να «αδράξει τη στιγμή».
Μόλις έφτασε η τουρκική αντιπροσωπεία στη Μαδρίτη, ξεκίνησε η τριμερής συνάντηση Τουρκίας-Σουηδίας-Φινλανδίας, για την οποία ο Στόλτενμπεργκ είχε ήδη προετοιμάσει το έδαφος. Οι διαπραγματεύσεις, που δηλώθηκε ότι διήρκεσαν περισσότερο από δύο ώρες, κατέληξαν στην υπογραφή του μνημονίου συνεννόησης που ονομάζεται «Τριπλό Μνημόνιο».
ΗΠΑ: Αν δεν υπάρχει αποτέλεσμα, μπορεί αν μην γίνει η συνάντηση Μπάιντεν-Ερντογάν
Ενώ οι διαπραγματεύσεις μόλις άρχιζαν, μια είδηση διέρρευσε από τους αμερικανικούς κύκλους στον Τύπο. Σε αυτή την είδηση, την οποία πολλοί παρέβλεψαν, επισημάνθηκε ότι ο Μπάιντεν ενδέχεται να μην συναντηθεί με τον Πρόεδρο Ερντογάν εάν η τριμερής σύνοδος κορυφής δεν έδινε αποτελέσματα. Με άλλα λόγια, ενώ η συνάντηση τέθηκε υπό όρους, το περιεχόμενό της περιορίστηκε στη διατλαντική-ευρωπαϊκή ασφάλεια στο πλαίσιο της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία. Με αυτήν την τακτική κίνηση, οι Ηνωμένες Πολιτείες όχι μόνο εξασφάλισαν ότι η τριμερής συνάντηση θα είχε εκπληκτκά αποτελέσματα, ενώ απέτρεψαν τον Ερντογάν από το να εισέλθει σε πρόσθετες διαπραγματεύσεις για τη Σουηδία και τη Φινλανδία κατά τη συνάντησή του πρόσωπο με πρόσωπο με τον Μπάιντεν.
Ως αποτέλεσμα, οι εξελίξεις έγιναν σύμφωνα με το σενάριο που χάραξαν οι ΗΠΑ. Ο Στόλτενμπεργκ διαχειρίστηκε με επιτυχία την τριμερή διαδικασία διαπραγμάτευσης. Με τη συμμετοχή των Ηνωμένων Πολιτειών, της Βρετανίας και πιθανώς της Γερμανίας, παρείχε διαβεβαιώσεις προς ικανοποίηση της Σουηδίας και της Φινλανδίας. Η Τουρκία έχει λάβει «διαβεβαιώσεις» που μπορεί να χρησιμοποιήσει για να εξηγήσει τους λόγους για την απόσυρση του βέτο ενώπιον της εσωτερικής κοινής γνώμης.
Η σημαντικότερη πτυχή του Τριπλού Μνημονίου
Το μνημόνιο περιέχει στοιχεία που τα μέρη μπορούν να πουν «πέτυχα μια νίκη» και είναι γραμμένα με εσκεμμένη εποικοδομητική ασάφεια. Για παράδειγμα, το Τριπλό Μνημόνιο, το οποίο περιλαμβάνει πολύ σημαντικά διακριτικά σχόλια, όταν εξετάζονται προσεκτικά οι λεπτές λεπτομέρειες της αγγλικής ορθογραφίας, όπως η επιλογή του δεύτερου από τα ρήματα όπως «shall» (δεσμευτικό) και «will» (προαιρετικό), τα οποία μπορεί να θεωρούνται συνώνυμα με την επιφανειακή προσέγγιση αλλά δεν υποκαθιστούν το ένα το άλλο. Τέτοιες λεπτομέρειες απέτρεψαν την αποτυχία της ιστορικής συνόδου κορυφής στη Μαδρίτη.
Από αυτή την άποψη, το Τριπλό Μνημόνιο δεν είναι ένα έγγραφο που μπορεί να ισχυριστεί κανείς ότι είναι απολύτως δεσμευτικό ακόμη και για τα υπογράφοντα μέρη από άποψη νομικών και τεχνικών πτυχών. Επομένως, δεν δεσμεύει ούτε όλα τα άλλα μέλη της Συμμαχίας. Η επιτακτική δεσμευτικότητα των ορθογραφικών λεπτοτήτων που περιλαμβάνονται στο κείμενο είναι ανοιχτή στα σχόλια των αρμόδιων νομικών. Ωστόσο, η ίδια η ύπαρξη ενός κειμένου ενθαρρύνει τους συμμάχους του ΝΑΤΟ να είναι προσεκτικοί κατά τον καθορισμό των πολιτικών τους. Από αυτή την άποψη, το μνημόνιο έχει βαρύτητα από πλευράς ηθικής και αρχών.
Η Τουρκία ανήκει στη Δύση
Εν ολίγοις, η εμφάνιση ενός τέτοιου εγγράφου που έσωσε την ιστορική σύνοδο κορυφής από την αποτυχία είναι σημαντική. Φαίνεται αρκετά δύσκολο να προβλεφθεί πόσο θα μπορέσουν τα τρία μέρη να τηρήσουν τις δεσμεύσεις τους για αποτελεσματική συνεργασία στην εφαρμογή των προνοιών του μνημονίου. Ωστόσο, θεωρώ χρήσιμο να τονίσω την ιστορική ποιότητα του εγγράφου που επιτρέπει την επιβεβαίωση και την προστασία της αλληλεγγύης του ΝΑΤΟ και του δυτικού προσανατολισμού της Τουρκίας.
Αν και βραχυπρόθεσμα δεν θα οδηγήσει σε ριζική αλλαγή των σχέσεων που καθορίζονται από τις τρέχουσες συνθήκες, το μνημόνιο, μαζί με τη φωτογραφία που δόθηκε από τη συνάντηση με τον Μπάιντεν, θα αποτελέσουν κατάλληλο υλικό για να το χρησιμοποιήσει η κυβέρνηση στην εσωτερική πολιτική. Στην πραγματικότητα, αυτό το υλικό μπορεί να είναι τόσο σημαντικό που, για παράδειγμα, στο κλείσιμο της Συνόδου Κορυφής της Μαδρίτης, το «άτυπο» δείπνο που παρέθεσε η Ισπανία —με την Τουρκία να αποσύρει την αντίρρησή της— ήταν ένα δείπνο στο οποίο προσκλήθηκε η ελληνοκυπριακή διοίκηση ως «χώρα της ΕΕ εκτός ΝΑΤΟ».
Μηνύματα F-16
Χρειάζεται επίσης να σταθούμε στη συνάντηση Ερντογάν – Μπάιντεν, η οποία διήρκεσε περισσότερο από μία ώρα, συμπεριλαμβανομένης της μετάφρασης. Η συνάντηση αυτή, όπως ήταν αναμενόμενο, δημιούργησε αφορμή για την ανταλλαγή θερμών μηνυμάτων μεταξύ των δύο ηγετών. Κατά τη συνάντηση των αντιπροσωπειών, ο Ερντογάν ανακοίνωσε την ικανοποίησή του στο παγκόσμιο κοινό λέγοντας: «Επιστρέφουμε στη χώρα μας με τα χέρια γεμάτα και απόλυτα ικανοποιημένοι». Πριν από τη συνάντηση, ανακοινώθηκε από τον ξένο Τύπο, που επικαλέστηκε τουρκικές πηγές, ότι το αίτημα εκσυγχρονισμού των F-16 της Τουρκίας θα είναι το σημαντικότερο θέμα της ημερήσιας διάταξης. Με τον ίδιο τρόπο ήρθε και η απάντηση των ΗΠΑ πριν από τη συνάντηση. Η αντίστοιχη δήλωση του Πενταγώνου περιείχε θετικά σημάδια ικανοποίησης των προσδοκιών της Τουρκίας. Η επίλυση του ζητήματος των F-16 μέσω εκσυγχρονισμού ή/και απόκτησης θα μπορούσε να έχει ένα μετρήσιμο απτό αποτέλεσμα της διαπραγμάτευσης.
Κάθε νίκη έχει ένα τίμημα
Σε αυτή την κατάσταση, υπό τις συνθήκες που δημιουργήθηκαν από την εξέχουσα θέση του πολέμου Ρωσίας-Ουκρανίας, ο Πρόεδρος Ερντογάν φαίνεται να έχει κάποιο υλικό στα χέρια του που μπορεί να χρησιμοποιήσει στην εγχώρια κοινή γνώμη, για να προσελκύσει ιδιαίτερα αναποφάσιστους ψηφοφόρους. Ο Ερντογάν θα θέλει να εκμεταλλευτεί πλήρως αυτό το υλικό.
Λαμβάνοντας υπόψη τις εξαιρετικές παγκόσμιες συνθήκες που προέκυψαν με την επίθεση της Ρωσίας στην Ουκρανία, τις ραγδαία επιδείνωση των σχέσεών της με την Ευρώπη και τις ΗΠΑ και τις οικονομικές δυσκολίες που αντιμετωπίζει, θα ήταν λάθος να υποθέσουμε ότι η Τουρκία μπορεί να έχει επιρροή που μπορεί να εμποδίσει για πολύ καιρό την ένταξη της Σουηδίας και της Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ. Παρά το γεγονός αυτό, μπορούμε να πούμε ότι η Σύνοδος Κορυφής της Μαδρίτης έδειξε ότι οι ευκαιρίες που δίνει στη χώρα μας η μοναδική γεωστρατηγική θέση της Τουρκίας δεν μπορούν να παραβλεφθούν. Ωστόσο, σε αντίθεση με ό,τι πιστεύεται ή υποστηρίζεται, νομίζω ότι θα ήταν πολύ χρήσιμο να σημειώσουμε ότι κάθε «νίκη» μπορεί να παράγει ένα συγκεκριμένο και αναπόφευκτο τίμημα.
- Ο Namık Tan διορίστηκε πρεσβευτής της Τουρκίας στο Τελ Αβίβ τον Δεκέμβριο του 2006, αντικαθιστώντας τον Feridun Sinirlioğlu.
- Ο Ταν διορίστηκε αναπληρωτής υφυπουργός του Υπουργείου Εξωτερικών τον Ιούλιο του 2009.
- Στη συνέχεια, τον Δεκέμβριο του 2009, ο Namık Tan διορίστηκε στη θέση του πρεσβευτή της Τουρκίας στην Ουάσιγκτον μετά την παραίτηση του Nabi Şensoy.
