Κατά τον Νίτσε οι μεταφυσικοί στοχαστές, με αφετηρία τον Πλάτωνα, υπέθεσαν λανθασμένα, ότι επειδή οι άνθρωποι έχουν ανάγκη τάξης και ιεραρχίας στις κοινωνίες τους, πρέπει όχι μόνον οι αξίες μας αλλά και η πραγματικότητα η ίδια να είναι εύτακτη και ιεραρχικά οργανωμένη καθ’ εαυτήν. Η φύση όμως είναι χαοτική, χωρίς νόημα και ρευστή. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο οι άνθρωποι προσπαθούν να της αποδώσουν τάξη και μορφή και να ενσταλάξουν ένα νόημα στις ζωές τους, αποσείοντας το χάος της χωρίς νόημα πραγματικότητας.
Για τον Νίτσε η σημερινή παρακμή έχει τις ρίζες της 2500 χρόνια πίσω, όταν δημιουργήθηκε από τους μεταφυσικούς φιλοσόφους ένας Θεός και μια υπερφυσική πραγματικότητα διαχωρισμένη από την καθημερινή ζωή. Η πίστη, κατά τον Γερμανό φιλόσοφο, είναι εκδήλωση μιας ασθενούς θέλησης. Οι αρνητές της ζωής, οι μεταφυσικοί φιλόσοφοι και οι ιερείς, διέπονται από μια θέληση για κάτι υπερβατικό, αλλόκοσμο και ανύπαρκτο, για το μηδέν.
Η νοσηρή αυτή θέληση είναι παρακμιακή και βλαπτική της ζωής και της ανθρώπινης ενεργητικότητας, κατά τον Νίτσε. Ο εαυτός καταλήγει να περιφρονεί την «κακοήθη» γήινη ύπαρξη του και αρνείται τα θέλω του ως αμαρτωλά. Έτσι γεννιέται το ασκητικό ιδεώδες.
***
Όταν ο Νίτσε αναφέρεται στον «θάνατο του Θεού», ως χαρακτηριστικό της νεωτερικής εποχής, η αναγγελία του δεν θίγει ούτε κατά κεραία τον Τριαδικό Θεό της αγάπης. Ο Γερμανός φιλόσοφος κάνει λόγο για μια οντότητα, ένα είδωλο στην ουσία, διαχωρισμένο από την γήινη ζωή. Η ενσάρκωση του Θεού όμως, η κενωτική ανάληψη της ανθρώπινης φύσης και της θέσης του θύματος από τον Χριστό, επιτρέπει μια πρόσωπο με πρόσωπο συνάντηση του Θεού με τον άνθρωπο, μια συνάντηση που βάζει ένα τέλος στην ιεροποιημένη βία των παγανιστικών θρησκειών και διασπά την όποια ακαμψία της παραδοσιακής μεταφυσικής.
Η υπερβατικότητα του Τριαδικού Θεού, λοιπόν, δεν αποκλείει καθόλου την εμμένεια Του. Η πρόνοια του Θεού είναι παρούσα στην ιστορία και τις ζωές μας. Για να πούμε, όμως, και «του στραβού το δίκιο» η δυτική θεολογία δίνει αφορμές σε στοχαστές σαν τον Νίτσε να βάλουν κατά του Χριστιανισμού. Επειδή, συγκεκριμένα, στην θεολογία αυτήν η θεία χάρις όταν φθάνει στα κτίσματα μετατρέπεται σε κτιστή ενέργεια, ο Θεός των καθολικών και των προτεσταντών τείνει να μετατραπεί σε μια μεταφυσική πραγματικότητα, ένα είδωλο, που στερεί από τα όντα την πλήρη θεία Του παρουσία. Δεν είναι παράξενο, κατά συνέπεια, που εξαιτίας των περιορισμών της δυτικής θεολογίας δημιουργήθηκαν οι προϋποθέσεις για να μετατραπεί η ιστορία σε αποκλειστικά ανθρώπινη υπόθεση.
***
Έτσι και αλλιώς, πάντως, ο θάνατος του Θεού της παραδοσιακής μεταφυσικής δεν υπήρξε χωρίς συνέπειες. Ταυτόχρονα η προσπάθεια του Νίτσε και άλλων στοχαστών να ξαναφέρουν στην σύγχρονη εποχή την χαμένη αίσθηση του τραγικού για να αντιμετωπισθεί η μηδενιστική απουσία νοήματος απέτυχε. Την πρωτοβουλία των κινήσεων στην ιστορία του 20ου αιώνα ανέλαβαν οι άθεες κοσμοθεωρίες. Το αυτόνομο υποκείμενο της νεωτερικότητας μετασχηματίσθηκε στο αντίθετο του. Από άτομο έγινε μάζα. Η μάζα ως επαναστατική-διεθνιστική ή αντεπαναστατική-εθνικιστική κατέλαβε βαθμιαία το προσκήνιο. Οι δυο παγκόσμιοι πόλεμοι του προηγούμενου αιώνα είναι προϊόν αυτής της στροφής. Η πρόβλεψη του Νίτσε ότι ο αιώνας αυτός θα είναι «αιώνας των φονιάδων» επιβεβαιώθηκε πλήρως.
Σήμερα ο Χριστιανισμός, ιδιαίτερα στην Δύση, στην οποία ανήκουμε κι εμείς, έχει συμβιβασθεί με τον κόσμο για να γίνει αποδεκτός. Ένας Χριστιανισμός όμως που έχει «αστικοποιηθεί» και περιορισθεί μόνον στην ηθική δεν αποτελεί πλέον πρόκληση, ιδιαίτερα σε μια εποχή αποχαλίνωσης που χλευάζει κάθε ηθική. Ο μηδενισμός δεν μπορεί να αντιμετωπισθεί με ηθικοπλαστικά κηρύγματα και «καταπότια». Χωρίς μιαν ορμή, υπερβατική και ταυτόχρονα εμμενή, που να εξουδετερώνει, σε έναν βαθμό έστω, την κραυγαλέα επιδίωξη ισχύος και πλούτου, δεν γίνεται τίποτε.
Ο ζωγραφικός πίνακας που πλαισιώνει τη σελίδα είναι έργο του, ισπανού, Gregorio Prieto Muñoz.
