Του Ραούφ Μπέηκερ, 18/20/2020 (πρώτη δημοσίευση Κέντρο Στρατηγικών Σπουδών Μπέγκιν – Σαντάτ – besacenter.org)
Περίληψη: Οι σχέσεις της Τουρκίας με την Γερμανία ήταν πάντοτε ιδιαίτερες, αλλά η Άνκελα Μέρκελ τις έκανε ακόμα στενότερες με το να συμπεριφέρεται στον Ταγίπ Ερντογάν σαν να ήταν ο προστατευόμενός της στην διεθνή σκηνή. Έτσι, οι δεσμοί τους έγιναν ισχυρότεροι, και μαζί με αυτούς ενισχύθηκε η εμπορική, καθώς και η στρατιωτική τους συνεργασία. Αλλά η θητεία της Μέρκελ φτάνει προς το τέλος της, και έχει συμβεί μια αισθητή μεταστροφή του κλίματος που επικρατεί στο πολιτικό κατεστημένο του Βερολίνου απέναντι στην Άγκυρα. Έτσι, ο τούρκος πρόεδρος δεν θα έχει την δυνατότητα να στηρίζεται για πάντα στις γερμανικές αγαθοεργίες.
Οι σχέσεις της Τουρκίας με τις ευρωπαϊκές χώρες υπήρξαν άστατες και επιφυλακτικές κατά το παρελθόν, αλλά η Άγκυρα για παρά πολλά χρόνια διατηρούσε ιδιαιτέρως στενούς δεσμούς με μια από αυτές, την Γερμανία. Οι δεσμοί αυτοί μεταξύ των δυο χωρών, υπάρχουν εδώ και πάρα πολύ καιρό, πάνω από 100 χρόνια, από την εποχή που οι δύο χώρες πολεμούσαν στο ίδιο στρατόπεδο κατά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Κατά την διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, ο τότε Τούρκος πρόεδρος, Ισμέτ Ινονού, θα υπογράψει μια συμφωνία φιλίας με την ναζιστική Γερμανία. Και ήταν μόνο κατόπιν πιέσεων από τους Συμμάχους, που η Άγκυρα ακύρωσε την συμφωνία αυτή, το 1945 –μόλις λίγους μήνες πριν το τέλος του πολέμου.
Το 1961, η Γερμανία και η Τουρκία υπέγραψαν μια συμφωνία δημιουργώντας ένα πρόγραμμα ‘φιλοξενούμενων εργατών’ που στόχευε στην ικανοποίηση των αναγκών σε ανειδίκευτη εργασία που είχε η καλπάζουσα γερμανική οικονομία. Σήμερα, στην Γερμανία υπάρχει ένας πληθυσμός τουρκικής καταγωγής, που υπολογίζεται περί τα 4 εκατομμύρια. Αποτελεί την μεγαλύτερη μεταναστευτική κοινότητα της Γερμανίας.
Η άνοδος της Άνκελας Μέρκελ στην Καγκελαρία πριν από 15 χρόνια επιφύλασσε μια άνευ προηγουμένου ώθηση στις διμερείς σχέσεις, κάτι που σχεδόν συνέπεσε με την άνοδο του Ερντογάν στην τουρκική προεδρία, το 2003. Ο Ερντογάν μετασχημάτισε το τουρκικό πολιτικό σύστημα σε προεδρικό, και διατήρησε την ανώτερη πολιτειακή θέση από το 2014 και έκτοτε. Η Μέρκελ και ο Ερντογάν διαμόρφωσαν μια πολιτική συμμαχία στην διεθνή αρένα, σε τέτοιο βαθμό μάλιστα που επί της ουσίας η Καγκελάριος της Γερμανίας μετέτρεψε τον Τούρκο Πρόεδρο σε προστατευόμενό της.
Όταν η Άγκυρα κλιμάκωσε την ενεργειακή αντιπαράθεση στην Ανατολική Μεσόγειο, η Γερμανία μεσολάβησε ανάμεσα στην Τουρκία και τα δυο κράτη μέλη της Ε.Ε., Ελλάδα και Κύπρο. Σε μια σπάνια περίπτωση όπου μια ευρωπαϊκή χώρα διαμεσολαβεί σε μια σύγκρουση που εξελίσσεται ανάμεσα σε κράτη-μέλη της Ένωσης, και ένα μη-μέλος της.
Κατά την διάρκεια των συγκρούσεων στο Ναγκόρνο Καραμπάχ, το Βερολίνο εξέδωσε μια απρόθυμη καταδίκη της προκλητικής στάσης του Ερντογάν. Η Μέρκελ στην πραγματικότητα δημιούργησε μέσα στην Ε.Ε. κάτι σαν διπλωματική ομπρέλα γύρω από τον Τούρκο Πρόεδρο, ελπίζοντας ότι έτσι θα κερδίσει την συμμετοχή της στην ομάδα του Μινσκ.
Ακόμα και όταν ο Ερντογάν εισέβαλε στην Βόρεια Συρία, η Μέρκελ δεν προέβη σε καμία έμπρακτη κίνηση για να τον σταματήσει. Στην πραγματικότητα, υποστήριξε σιωπηρά αυτήν την κίνηση, θεωρώντας ότι αποτελεί και έναν τρόπο ανάσχεσης των μεταναστευτικών ρευμάτων προς την Ευρώπη. Η λογική της ήταν ότι τα ρεύματα αυτά θα σταματούσαν εάν επιτρεπόταν στον Ερντογάν να μετατρέψει σε ασφαλή προορισμό για τους Σύριους μετανάστες τα εδάφη που ήλεγχε η Τουρκία.
Σε ό,τι έχει να κάνει με τους αριθμούς, οι διμερής σχέσεις της Τουρκίας με την Γερμανία άγγιξαν τα 30,4 δισ.€ το 2019, με το Βερολίνο να είναι ένας από τους κορυφαίους εμπορικούς εταίρους της Άγκυρας. Πάνω από 7.500 γερμανικές επιχειρήσεις λειτουργούν στην Τουρκία, μεταξύ των οποίων και η Europipe GmbH –η εταιρεία που προμήθευσε τους σωλήνες για να ολοκληρωθεί το έργο του αγωγού αερίου Turkstream.
Στο αποκορύφωμα της ευρωπαϊκής μεταναστευτικής κρίσης του 2015, όταν ο Ερντογάν έστειλε μόνο στην Γερμανία περίπου ένα εκατομμύριο πρόσφυγες, η Γερμανική αυτοκινητοβιομηχανία της Volkswagen πούλησε πάνω από 107.400 κομμάτια της στην Γερμανία –αριθμό-ρεκόρ, από το 2002, χρονιά που ο Ερντογάν κέρδισε τις κοινοβουλευτικές εκλογές στην Τουρκία. Ένας άλλος γερμανικός κολοσσός της αυτοκινητοβιομηχανίας, η Mercedes, διατηρεί ένα εργοστάσιο κατασκευής Λεωφορείων στην Κωνσταντινούπολη, πλήρως καθετοποιημένο.
Η συνεργασία των δυο χωρών σε ό,τι αφορά στο εμπόριο όπλων, έφτασε επίσης σε αξιοσημείωτα επίπεδα τα τελευταία χρόνια. Πλέον, η Άγκυρα αποτελεί τον κορυφαίο εισαγωγέα γερμανικών όπλων στον κόσμο. Την προηγούμενη χρονιά, η Τουρκία εισήγαγε οπλισμό αξίας 250 εκατομμυρίων € από την Γερμανία –ποσό ρεκόρ από την χρονιά που η Μέρκελ ανήλθε στην εξουσία (2005).
Η Γερμανία διαδραματίζει έναν ιδιαίτερο ρόλο στο πρόγραμμα Μη Επανδρωμένων Αεροσκαφών της Τουρκίας, που αποτέλεσε την αιχμή του δόρατος στις μάχες που έδωσε ο τουρκικός στρατός στην Λιβύη, την Συρία, και το Ναγκόρνο Καραμπάχ. Οι κεφαλές των πυραύλων που εγκαθίστανται στα αεροσκάφη αυτά, εξελίσσονται από μια γερμανική πολεμική βιομηχανία, την TDW. Σε μια επίσημη έκθεσή της, η γερμανική κυβέρνηση παραδέχεται ότι χορήγησε 33 άδειες στην Τουρκία, για εισαγωγές προϊόντων που προορίζονταν για χρήση στα μη-επανδρωμένα αεροσκάφη. Οι ίδιοι οι πύραυλοι κατασκευάζονται από την Roketsan, τουρκική εταιρεία κρατικής ιδιοκτησίας που συνδέεται στενά με την οικογένεια του Ερντογάν.
Ωστόσο, δεν είναι μόνοι οι Γερμανοί που έχουν την δυνατότητα να επεκτείνουν την επιρροή τους. Οι σχέσεις αναμεταξύ των δυο κρατών, διατηρούν κάποιον βαθμό αμοιβαιότητας, ακόμα και αν η ισορροπία προφανώς λειτουργεί προς όφελος του Βερολίνου. Η τουρκική διασπορά της Γερμανίας, θεωρείται πως λειτουργεί σαν την τέταρτη μεγαλύτερη εκλογική περιφέρεια της Τουρκίας (1,5 εκατομμύριο Τούρκοι της Γερμανίας, διατηρούν το δικαίωμα ψήφου στην Τουρκία και τα 2/3 εξ αυτών ψήφισαν για τον Ερντογάν στις τελευταίες εκλογές).
Η Τουρκική Ισλαμική Ένωση Θρησκευτικών υποθέσεων (DİTİB) είναι το πιο σημαντικό εργαλείο στα χέρια του Ερντογάν –καθώς έχει υπό την διεύθυνσή της πάνω από 3.000 τζαμιά, το 1/3 των συνολικών που υπάρχουν στην Γερμανία αυτήν την στιγμή. Ο οργανισμός αυτός λαμβάνει εκατοντάδες χιλιάδες ευρώ σε ετήσια βάση από την γερμανική κυβέρνηση και έχει υπό τον έλεγχό του το μεγαλύτερο Τζαμί της Γερμανίας. Ο Ερντογάν παρέστη προσωπικά στα εγκαίνιά του, στην Κολωνία, το 2018.
Ενώ οι γερμανο-τουρκικές σχέσεις βασίζονταν υπερβολικά στην χημεία που υπάρχει μεταξύ του Ερντογάν και της Μέρκελ, ο πρώτος δεν είναι σε θέση να στηρίζεται σε αυτήν για πάντα· θα εγκαταλείψει τη θέση της περίπου σε 1 χρόνο από τώρα. Την ίδια στιγμή, υπάρχει μια αλλαγή κλίματος του γερμανικού κατεστημένου στο Βερολίνο για την Άγκυρα, κάτι που θα μπορούσε να οδηγήσει σε αλλαγή της γερμανικής πολιτικής απέναντι στην Τουρκία –ιδίως αν ο Ερντογάν συνεχίσει να εκθέτει τους Γερμανούς, σε ό,τι έχει να κάνει με τις διάφορες αντιπαραθέσεις που έχει ανά τον πλανήτη.
Η στρατηγική της Μέρκελ έστειλε στον Ερντογάν το επικίνδυνο μήνυμα ότι μπορεί να συμπεριφέρεται όπως επιθυμεί –δίχως ποτέ να έχει συνέπειες. Περισσότερο, μάλιστα, του έδειξε ότι η Γερμανία, και η Ευρώπη μαζί της, είναι διατεθειμένη να υποκύψει στους πολιτικούς του εκβιασμούς. Ήταν η Μέρκελ που ενορχήστρωσε την προσφυγική συμφωνία με την Τουρκία το 2016, για την ανάσχεση των μεταναστευτικών ροών προς την Ευρώπη, μια συμφωνία την οποία η Άγκυρα αποδέχθηκε εξαιτίας των σημαντικών οικονομικών ανταλλαγμάτων που της επιφύλασσε.
Ωστόσο, δεν είναι οι πολιτικές περιπέτειες του Ερντογάν το στοιχείο εκείνο που εν τέλει θα του κοστίσει σε εσωτερικό και εξωτερικό επίπεδο, αλλά η παραπαίουσα τουρκική οικονομία καθώς και η ελεύθερη πτώση της τουρκικής λίρας. Τα οικονομικά προβλήματα της Τουρκίας υπερβαίνουν τις δυνατότητες της Γερμανίας να συνδράμει, παρά τις προσπάθειες της Μέρκελ να αποστείλει μια έσχατη χείρα βοηθείας προς τον Ερντογάν, πριν εγκαταλείψει την πολιτική σκηνή. Η τελευταία της προσπάθεια να διασώσει τον Τούρκο προστατευόμενό της, έχει να κάνει με μια απόπειρα τροποποίησης της συμφωνίας Τελωνειακής Ένωσης ΕΕ-Τουρκίας, για την παροχή περισσότερων διευκολύνσεων και οικονομικών ωφελειών για την Άγκυρα.
Μετάφραση: Γιώργος Ρακκάς
