Ουκρανία: Πόλεμος ηγεμονίας ή ειρηνική συνύπαρξη;

Καθώς η ένταση –κυρίως πολιτική–, στην Ουκρανία κλιμακώνεται, το ερώτημα που αναδύεται έχει να κάνει με τον αγώνα παγκόσμιας ηγεμονίας. Και ο αγώνας αυτός δεν θα γίνει μεταξύ ΗΠΑ και Ρωσίας. Η Ρωσία είναι δευτερεύουσα δύναμη. Ο αγώνας θα γίνει μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας. Άρα, ουσιαστικά, μιλάμε για έναν κόσμο είτε με την κυριαρχία μιας από τις δύο αυτές δυνάμεις, είτε της διπολικής συνύπαρξής τους.

Η Ρωσία θα αναγκασθεί να ταχθεί με το μέρος του ενός εκ των δύο ή θα μετακινείται μεταξύ της μιας ή της άλλης δύναμης αναλόγως των συμφερόντων της.

Η Ρωσία μπορεί να δείχνει τις δυνάμεις της αλλά δεν μπορεί να ανταγωνισθεί τις ΗΠΑ, ούτε την Κίνα. Οι αδυναμίες της είναι πολλές. Το οικονομικό της εκτόπισμα είναι, όπως γράφουν οι οικονομολόγοι, όσο και της Ιταλίας. Απλώς, οι πηγές της οικονομικής της ισχύος έχουν να κάνουν με την ενέργεια, κάτι που της προσδίδει γεωπολιτική ισχύ. Αλλά η γεωπολιτική ισχύς της ενέργειας μπορεί να λειτουργήσει και ως μπούμερανγκ. Αν δεν διαθέσει την ενέργειά της –και τα μεγάλα ποσοστά διατίθενται σε ευρωπαϊκές χώρες–, δεν θα έχει και τα ανάλογα έσοδα. Και εδώ είναι που «πατά» ο Αμερικανός πρόεδρος πιέζοντας τον Γερμανό καγκελάριο να δηλώσει πως εάν η Ρωσία εισβάλει στην Ουκρανία δεν θα λειτουργήσει ο Nord Stream ΙΙ ο οποίος μόλις αποπερατώθηκε.

Για τη Γερμανία, –και τη Γαλλία αφού στην κατασκευή του συμμετείχαν και γαλλικές εταιρίες–, ο αγωγός είναι σημαντικός. Έχουν επενδύσει σ’ αυτόν και χρειάζονται, κυρίως, η Γερμανία, την ενέργεια για τη βιομηχανία τους και τη λαϊκή κατανάλωση. Η ενεργειακή κρίση που αντιμετωπίζουμε με τις τιμές είναι αποτέλεσμα και των αμερικανικών πιέσεων. Καλύτερα είναι αποτέλεσμα της γενικότερης αμερικανικής πολιτικής.

Η ανάγκη αυτή έκανε τον Γερμανό Καγκελάριο Όλαφ Σολτς να μην πάρει σαφή θέση όταν πιέσθηκε από τον Μπάιντεν, κατά την επίσκεψή του στην Ουάσιγκτον, να δηλώσει ρητά την απόρριψη του αγωγού. Γεγονός που προκάλεσε την αντίδραση των Γερμανών Ατλαντιστών με την επίθεση που εξαπέλυσαν κατά του καγκελαρίου στο εσωτερικό της χώρας. Και η επίθεση εστιαζόταν στο ότι η Γερμανία δεν συντάσσεται με τη δυτική συμμαχία. Ο Σολτς δεν θα υποχωρήσει στο θέμα αυτό γιατί έχει να κάνει με την γερμανική βιομηχανία.

Το ερώτημα είναι τι, εν τέλει, διακυβεύεται στο «ουκρανικό» και τι θέλουν οι ΗΠΑ; Γιατί για τη Ρωσία γνωρίζουμε.

Η Ρωσία, δεν θέλει το NATO δίπλα της. Και από άποψη ασφαλείας έχει δίκιο. Όχι με την έννοια ότι το NATO χρειάζεται να έχει σύνορα με τη Ρωσία σε περίπτωση στρατιωτικής εμπλοκής. Αλλά με την έννοια του περιορισμού του ρωσικού ζωτικού χώρου. Η Μόσχα ποτέ δεν έπαψε να ονειρεύεται μια αναβίωση της αυτοκρατορίας. Όχι με την μορφή της τσαρικής ή σοβιετικής Ρωσίας αλλά ως επιρροή στον μετασοβιετικό χώρο. Η παρουσία του NATO στην Ουκρανία περιορίζει αυτήν τη δυνατότητα.

Το ζήτημα αυτό, όμως, αποτελεί στρατηγική επιλογή για τη Ρωσία διότι διαφορετικά θα γίνει μια δευτέρας κατηγορίας δύναμη, όπως οι ευρωπαϊκές, κάτι που δεν συνάδει με τον ρωσικό εθνικισμό.

Υπάρχει, όμως, και κάτι άλλο. Μια σμίκρυνση της γεωπολιτικής επιρροής της Ρωσίας θα της δημιουργήσει κεντρομόλες δυνάμεις και θα αναπτύξει αισθήματα απόσχισης ορισμένων από τις 150 εθνότητες που την συγκροτούν. Η Ρωσία είναι μια ομοσπονδία και για να κρατήσει τα σύνορά της και τους λαούς της ομοσπονδίας χρειάζεται να τα τροφοδοτεί με μεγαλείο, το οποίο μεγαλείο θα της προσφέρει γεωπολιτικά και οικονομικά οφέλη. Αν τα απωλέσει το μέλλον της είναι αβέβαιο. Από αυτήν την προσέγγιση γίνεται κατανοητή η επιμονή της Ρωσίας να μην θέλει το NATO στα πόδια της.

Από την άλλη, οι ΗΠΑ δεν θέλουν μια τέτοια Ρωσία. Θέλουν να την περιορίσουν σε μια δευτερεύουσα δύναμη ευρωπαϊκού τύπου, την οποία, πιστεύουν πως θα χειραγωγήσουν στην αντιπαράθεσή τους με την Κίνα, για την οποία, αντιπαράθεση, παίρνουν θέση και διαμορφώνουν τους όρους. Μέσα σε αυτούς τους όρους είναι η ευρωπαϊκή συστοίχιση χωρίς αντιρρήσεις και η ρωσική υποβάθμιση.

Με τη Ρωσία δεν είναι διατεθειμένες οι ΗΠΑ να εμπλακούν σε πόλεμο αλλά εκμεταλλευόμενες την ουκρανική επιθυμία να ανακτήσει τα απολεσθέντα εδάφη, ωθούν το Κίεβο σε έναν πόλεμο φθοράς με τη Μόσχα, έναν πόλεμο proxy war (διά αντιπροσώπου). Αυτήν την αμερικανική πολιτική την έχουν αντιληφθεί οι Ουκρανοί ιθύνοντες αλλά δεν μπορούν να κάνουν και πολλά πράγματα για να την αποφύγουν. Επιχειρούν να στείλουν μηνύματα στη Μόσχα περί μείωσης της έντασης και αποκλιμάκωσης. Και εκμεταλλεύονται κάθε ευκαιρία για την αποστολή αυτών των μηνυμάτων.

Ζήτησαν και από τον Έλληνα ΥΠΕΞ Νίκο Δένδια, κατά την επίσκεψή του στην Μαριούπολη, να μεσολαβήσει μεταφέροντας τα μηνύματα τους στη Μόσχα. Σε λίγες ημέρες ο κ. Δένδιας θα βρίσκεται στη ρωσική πρωτεύουσα και θα συναντηθεί με τον ομόλογό του Σεργκέι Λαβρόφ. Σε διπλωματικό επίπεδο η εκπρόσωπος του ρωσικού ΥΠΕΞ Μαρία Ζαχάροβα, ανακοινώνοντας την επίσκεψη είπε: «Αναμένουμε την αντίδραση των Ελλήνων εταίρων μας» στις ρωσικές προτάσεις σχετικά με το «αδιαίρετο της ασφάλειας».

Η Ρωσία γνωρίζει τι μεταφέρει ο Δένδιας. Με μια λέξη συνοψίζεται στην αποκλιμάκωση.

Η Ρωσία δεν έχει κανέναν λόγο, ούτε συντρέχουν οι προϋποθέσεις, να κλιμακώσει. Είναι σαν να ανοίγει την πόρτα του φρενοκομείου.

Η Μόσχα, θέλει να αποκλιμακώσει, διότι η κλιμάκωση της κοστίζει και οικονομικά, υπό έναν όρο: Έγγραφη διαβεβαίωση ότι η Ουκρανία δεν θα γίνει μέλος του NATO. Αλλά αυτή η διαβεβαίωση δεν πρόκειται να παρασχεθεί, από τις ΗΠΑ. Και αυτό παρά το γεγονός ότι ο βετεράνος Γερμανός διπλωμάτης Βόλφγκανγκ Ίσινγκερ, επικεφαλής της Διάσκεψης Ασφαλείας του Μονάχου δήλωσε ότι το θέμα ένταξης της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ είναι από το 2008 εκτός ατζέντας. Τίποτε, όμως δεν αποκλείει να το επαναφέρουν οι ΗΠΑ αν θελήσουν.

Τι σημαίνει, λοιπόν, ο όρος «αδιαίρετο ασφαλείας» τον οποίο χρησιμοποίησε η Ζαχάροβα;

Σημαίνει τη ρωσική θέση ότι κάθε χώρα έχει δικαίωμα να αποφασίζει για την ασφάλειά της και τους οργανισμούς στους οποίους θα συμμετέχει για την εξασφάλισή της αλλά πρέπει να παίρνει υπόψη της και το δικαίωμα ασφάλειας και άλλων χωρών. Με πιο απλά λόγια η Μόσχα λέει στο Κίεβο έχετε δικαίωμα στην ασφάλειά σας αλλά η ένταξη στο NATO απειλεί τη δική μας.

Ποια είναι η θέση της ελληνικής πλευράς στην θέση αυτή; Αυτό περιμένει να ακούσει η Ρωσία από τον Έλληνα ΥΠΕΞ στη συνάντηση με τον Λαβρόφ.

Με απλά λόγια θα διαμηνύσουν στον Δένδια, ναι, πάμε για αποκλιμάκωση αλλά έγγραφη διαβεβαίωση ότι η Ουκρανία θα μείνει εκτός NATO. Αλλά αυτή η ρωσική θέση είναι γνωστή. Αν υπάρχει κάτι άλλο που μεταφέρει ο κ. Δένδιας θα το μάθουμε τις επόμενες ημέρες. Δημοσιεύματα φέρουν, επίσης, την Ρωσία να είναι ενοχλημένη από την στρατιωτική βάση της Αλεξανδρούπολης αλλά αυτά είναι γνωστά.

Η ελληνική θέση όπως διατυπώνεται δημοσίως είναι πως η χώρα θα πράξει ό,τι αποφασίσουν οι οργανισμοί στους οποίους ανήκει (ΕΕ και NATO) αλλά πρέπει να υπάρξει και μια μόνιμη οδός επαφής μεταξύ των μερών. Η πείρα της Αθήνας από το κανάλι επικοινωνίας με την Άγκυρα σε περίπτωση θερμού επεισοδίου οδηγεί την ελληνική πλευρά σε μια σωστή πρόταση. Αυτήν την στιγμή επικοινωνία μεταξύ των αντιμαχομένων στην ουκρανική κρίση δεν υπάρχει και κάποιο λάθος μπορεί να αποβεί μοιραίο.

Μήπως η Αθήνα θα πρέπει να καταστήσει σαφές στους δυτικούς συμμάχους της πως θα σεβαστεί τις συμφωνίες που έχει υπογράψει αλλά στρατιωτική δράση η ίδια, σε περίπτωση σύγκρουσης δεν θα αναλάβει; Όπως και στους βομβαρδισμούς της Σερβίας. Η Ελλάδα δεν έφερε αντίρρηση στην απόφαση του NATO αλλά δεν συμμετείχε –και πολύ καλά έκανε– στους βομβαρδισμούς.

Αυτή η θέση θα μπορούσε να διατυπωθεί και προς την Ρωσία. Τα υπόλοιπα κάστανα ας τα βγάλουν από τη φωτιά οι μεγάλες ευρωπαϊκές δυνάμεις.

Πάντως, η απάντηση στο ερώτημα του τίτλου μετατίθεται όταν οι ΗΠΑ θα έρθουν σε αντιπαράθεση με την Κίνα. Είναι, όμως, νωρίς ακόμη.