Του ΘΕΟΔΩΡΟΥ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥΣ*

Ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος συναντήθηκε πέντε φορές, κατά την κρίσιμη περίοδο του 1974, με τον τότε Υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ Δρ. Χένρι Κίσινγκερ.

Τα πρακτικά των συναντήσεων αλλά και τα τηλεγραφήματα του Χένρι Κίσινγκερ και άλλων αξιωματούχων των ΗΠΑ, αναφορικά με τις συναντήσεις είναι προσβάσιμα αφού έχουν αποχαρακτηριστεί. Σίγουρα ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος δεν γνώριζε και δεν ανέμενε ότι αυτά (τα ντοκουμέντα) θα έβλεπαν τη δημοσιότητα, έστω καθυστερημένα.

Ο Δρ. Χένρι Κίσινγκερ, πιο προσεκτικός από τον Μακάριο, χρησιμοποίησε την εμπειρία του   για να πετύχει αυτά που ήθελε ή και  να αποφύγει αυτά που δεν ήθελε να συμβούν.

Παραθέτω σε συντομία τις πέντε κρίσιμες συναντήσεις, με ερωτήματα που πρέπει να προβληματίσουν τους ερευνητές και ιστορικούς.

• Πρώτη Συνάντηση 7/5/1974 (Προεδρικό Μέγαρο, Λευκωσία)

O Χένρι Κίσινγκερ στις 6/5/1974 ζήτησε τηλεφωνικά από τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο, να φιλοξενήσει στην Λευκωσία συνάντηση του ιδίου με τον Υπουργό Εξωτερικών της Σοβιετικής Ένωσης Αντρέι Γκρομίκο για συζήτηση, μεταξύ άλλων, του Μεσανατολικού.

Η συνάντηση των δυο Υπουργών πραγματοποιήθηκε την επομένη (7.5.1974) στο Προεδρικό Μέγαρο, στην Λευκωσία. Φτάνοντας στην Κύπρο ο Χένρι Κίσινγκερ εξέφρασε μέσω τηλεγραφήματος του την εκτίμηση του στον Πρόεδρο και Κυβέρνηση της Κύπρου, αναφέροντας  ότι «προσβλέπει στην ανανέωση της γνωριμίας του με τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο».

• Συνάντηση  Κίσινγκερ με τον Πρέσβη της Κύπρου στην Ουάσιγκτον  στις 15.7.1974.

Την ημέρα του πραξικοπήματος ο Χένρι Κίσινγκερ αποστέλλει τηλεγράφημα στον Πρέσβη των ΗΠΑ στην Τουρκία  William B. Macomber, αναφορικά με την συνάντηση που είχε με τον Πρεσβευτή της Κύπρου στην Ουάσιγκτον Νίκο Γ. Δημητρίου, σε σχέση με το πραξικόπημα και τις εξελίξεις στην Κύπρο.

Ο  Χένρι Κίσινγκερ αναφέρει μεταξύ άλλων στο τηλεγράφημα του:

«Αναφέραμε στον Πρέσβη  ότι οι σχέσεις των ΗΠΑ με τον Πρόεδρο Μακάριο ήταν άριστες, ότι είχε τις πιο όμορφες αναμνήσεις από τη σύντομη επίσκεψη του στην Κύπρο κατά τις πρόσφατες διαπραγματεύσεις για τη Μέση Ανατολή και ότι είχε ύψιστη προσωπική εκτίμηση στο πρόσωπο του Προέδρου Μακαρίου. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι ΗΠΑ αποδοκιμάζουν την κατάσταση».

• Δεύτερη Συνάντηση 22/7/1974 στην Ουάσιγκτον

Ο Αρχ. Μακάριος μέσω της Πρεσβείας της Κύπρου στην Ουάσιγκτον ζήτησε στις 19/7/1974 συνάντηση με τον  Χένρι Κίσινγκερ. Ο Robert S. Ingersoll (Deputy Secretary of State) με τηλεγράφημα του στις 19/7/1974 το οποίο έφερε την ένδειξη “SECRET” ενημέρωνε τον Κίσινγκερ αναφέροντας μεταξύ άλλων τα ακόλουθα:

«Δεδομένου ότι ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος εξακολουθεί να είναι De Jure (νόμιμα) Πρόεδρος της Κύπρου, σας συνιστώ να συμφωνήσετε να τον δείτε».

Η συνάντηση πραγματοποιήθηκε (τρίτη μέρα της Τουρκικής Εισβολής) και  με βάση σημείωση του Υπ. Εξωτερικών των ΗΠΑ  αναφέρεται:

«Ο Κίσινγκερ συναντήθηκε ιδιωτικά με τον Μακάριο για 1 ώρα και 20 λεπτά. Ο Μακάριος παρέδωσε στον Κίσινγκερ χειρόγραφο σημείωμα με  έξι προτάσεις του για επίλυση του Κυπριακού, συμπεριλαμβανομένων αιτημάτων για επιστροφή στο status quo ante (The previously existing state of affairs- στην προηγούμενη κατάσταση πραγμάτων) και την δημιουργία  μικτής αστυνομικής δύναμης στο νησί με ίση εκπροσώπηση Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων». 

• Τρίτη Συνάντηση 29/7/1974 στην Ουάσιγκτον

Ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος ζήτησε και ξανασυναντήθηκε με τον Χένρι Κίσινγκερ στις 29 Ιουλίου 1974. Με βάση το έγγραφο συνομιλίας (του Υπ. Εξωτερικών των ΗΠΑ) αναφέρεται και η ακόλουθη τοποθέτηση του Αρχιεπισκόπου.

«Μακάριος: Οι Σοβιετικοί προσπαθούν να εκμεταλλευτούν την κατάσταση και το ενδιαφέρον τους για αυτό το πρόβλημα δεν είναι πραγματικό. Χθες ζήτησαν συνεδρίαση του Συμβουλίου Ασφαλείας και απογοητευτήκαμε πολύ που αποδείχθηκε χάσιμο χρόνου. Αλλά, όπως είπα, σε κάποιο βαθμό οι Ηνωμένες Πολιτείες δίνουν έδαφος στους Σοβιετικούς.»

• Τετάρτη Συνάντηση 2/10/1974 στην Νέα Υόρκη

Η συνάντηση στην Νέα Υόρκη ήταν ιδιαίτερα κατατοπιστική αφού καταγράφηκαν στα Πρακτικά του Υπουργείου Εξωτερικών των ΗΠΑ (Memorandum of Conversation) μεταξύ άλλων  και τα ακολουθά:

Κίσινγκερ: «Σας έχω πει ότι οι ικανότητές σας ήταν πολύ μεγάλες για το νησί που κυβερνάτε. Είστε η καλύτερη λύση για το νησί. Αν νομίζετε ότι τον Ιούνιο ή τον Ιούλιο, όταν εκδιώχθηκε o πρόεδρος (Ρίτσαρντ Νίξον), θα επεμβαίναμε εναντίον σας… Είχαμε αναφορές για πραξικοπήματα κάθε τρεις μήνες… Το πρώτο που άκουσα για πραξικόπημα ήταν τη Δευτέρα το πρωί μετά που αυτό πραγματοποιήθηκε».

Μακάριος προς Κίσινγκερ: «Πρώτα πρέπει να ξεκαθαρίσω ότι ποτέ δεν συμμερίστηκα την άποψη ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες ή η CIA συμμετείχαν ποτέ στο πραξικόπημα εναντίον μου».

Κίσινγκερ: «Σου δίνω τον λόγο μου» …«Αν ήξερα για το πραξικόπημα, θα το είχα σταματήσει».

• Πέμπτη Συνάντηση 13/11/1974 στην Ουάσιγκτον

Στην  πέμπτη συνάντηση Κίσινγκερ – Μακάριου, την τελευταία, πριν από την επιστροφή του Μακαρίου στην Κύπρο, συζητήθηκαν πολλά. Ο Κίσινγκερ ενημερώνει με τηλεγράφημα τους Πρεσβευτές των ΗΠΑ στην Λευκωσία, Άγκυρα, Αθήνα, Λονδίνο και την Μόνιμη αντιπροσωπία των ΗΠΑ στον ΟΗΕ σχετικά με δήλωση του Μακάριου στους Δημοσιογράφους, μετά την συνάντηση:

Ερώτηση: Μπορείτε να μας πείτε εάν οι συζητήσεις σας με τον Υπουργό Εξωτερικών ήταν ικανοποιητικές;

Μακάριος: Είναι πολύ προφανές ποιο ήταν το αντικείμενο της συζήτησής μας, εξετάσαμε την κατάσταση στην Κύπρο και ανταλλάξαμε χρήσιμες απόψεις για τον χειρισμό του προβλήματος και λέω ότι είμαι ικανοποιημένος από τη συνάντησή μου με τον Υπουργό Εξωτερικών.

Ερώτηση: Δημοσιεύτηκαν κάποιες αναφορές σήμερα το πρωί ότι περίπου 5.000 Τούρκοι στρατιώτες έχουν αποσυρθεί εκ περιτροπής από την Κύπρο. Συμφωνεί αυτό με τις πληροφορίες σας;

Μακάριος: Αυτό δεν έχει καμία διαφορά για τους Ελληνοκύπριους. Προσωπικά, θα έλεγα ότι εφόσον τα τουρκικά στρατεύματα κρατούν ολόκληρη την περιοχή – το 40 τοις εκατό – προτιμώ να μείνουν – προτιμώ να μείνουν περισσότερα στρατεύματα εκεί γιατί αυτό θα ήταν πιο ακριβό για την τουρκική κυβέρνηση.

• Εγείρονται φυσιολογικά αρκετά ερωτήματα που χρειάζονται  απάντηση η/και ερμηνεία.

α) Πως είναι δυνατόν ο Χένρι Κίσινγκερ να έρχεται στην Κύπρο στις 7/5/1974, να συναντά τον Μακάριο και να υιοθετείται από την Επιτροπή για τον Φάκελο της Κύπρου, χαλκευμένο τηλεγράφημα, δήθεν του Κίσινγκερ, με ημερομηνία 4/5/1974, για ανατροπή του Μακαρίου.

β) Γιατί ο Κίσινγκερ επανειλημμένα αναφερόταν με κολακευτικά λόγια για τον Μακάριο, προσωπικά στον ίδιο, σε άλλους συνομιλητές του (όπως καταγράφονται στα πρακτικά των συναντήσεων) αλλά και σε τηλεγραφήματα του.

γ) Γιατί ο Μακάριος, «ο Κάστρο της Μεσογείου», όπως διέρρεαν σκοπίμως στον τύπο της εποχής «διάφοροι», κατηγορεί τους Σοβιετικούς, στην συνάντηση του με τον Κίσινγκερ, στις 29/7/1974.

δ) Γιατί Μακάριος και Κίσινγκερ ξεκαθάρισαν με τον πιο επίσημο τρόπο ότι ούτε ο Κίσινγκερ, ούτε η CIA έφεραν ευθύνη για το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου 1974. Επισημαίνεται ότι ο Κίσινγκερ αναφέρει στον Μακάριο στην έναρξη της συνάντησης τους στις 2/10/1974  «These records will stay only in the White House».

ε) Γιατί ο Μακάριος ζητούσε επισταμένως συναντήσεις με τον Κίσινγκερ. Ορθότερο και εθιμοτυπικά σωστό θα ήταν να  συναντά τον Πρόεδρο των ΗΠΑ, αλλά πιο σημαντικό τους τότε ηγέτες των εγγυητριών δυνάμεων της Κυπριακής Δημοκρατίας Χάρολντ Ουίλσον, της Μεγάλης Βρετανίας, και Κωνσταντίνο Καραμανλή, της Ελλάδας.

H πρόσφατη Ιστορία της Κύπρου θα πρέπει να ξαναγραφεί με βάση νέα ευρήματα πρωτογενών πηγών, αναφορές σε διάφορα επίσημα Βρετανικά, Αμερικανικά και άλλα έγγραφα που αποδεσμεύθηκαν, αλλά και μαρτυρίων που υπάρχουν και παραγνωρίστηκαν από την επιτροπή για τον Φάκελο της Κύπρου, το πόρισμα της οποίας πάσχει και βρίθει από ανακρίβειες και που δεν υπηρετούν την ιστορική αλήθεια της μαρτυρικής πατρίδας μας.

*Καθηγητής Πανεπιστημίου

Hellas Journal