του Δημήτρη Ψωμιάδη, Πολιτικού Επιστήμονα.
Η μεταψυχροπολεμική φάση των διμερών σχέσεών είναι και η πιο περίπλοκη έναντι της αυτοκρατορικής, όπου η ισχυροποίηση της Ρωσίας επέτρεπε την αφ’ υψηλού υπαγόρευση των σχέσεων κορυφούμενη στις προσαρτήσεις κινεζικών εδαφών από την πρώτη και της κουμμουνιστικής φάσης όπου μετά από μια ομαλή πορεία υποστήριξης και σύμπλευσης εισήλθε σε συγκρουσιακή κατάσταση και παρέμεινε έτσι μέχρι και τα τέλη του ’80. Οι όροι της αντιστροφής είχαν τεθεί με τις μεταρρυθμίσεις του Ντενγκ Σιαπίνγκ, οι οποίες άνοιξαν τον δρόμο για να καταστεί σήμερα η Κίνα η δεύτερη οικονομία του πλανήτη με 21 τρις. ΑΕΠ[1]. Ο δράκος είχε ξυπνήσει.
Η ραγδαία όσο και εντυπωσιακή ανάπτυξη στηρίχθηκε όμως στο ενεργοβόρο μοντέλο ενέργειας με την ενεργειακή ‘’πίτα’’ να κυριαρχείται από την χρήση του άνθρακα (66%) και να ακολουθεί δεύτερο το πετρέλαιο (20%) και τρίτο το φυσικό αέριο (5%) για το 2012[2]. Οι εισαγωγές του πετρελαϊκού τομέα της Κίνας για το 2014 διαμορφώθηκαν κατά σειρά προμηθευτή στο 16% από την Σαουδική Αραβία, 13% από την Αγκόλα, 11% από την Ρωσία, 10 % Ομάν κ.α.
Παρ’ όλο που η Κίνα είναι ο τέταρτος σε μέγεθος παραγωγός πετρελαίου για το 2016[3] και έχει πετρελαϊκά αποθέματα 18,5 δις βαρέλια[4], η αυξανόμενη κατανάλωση κατά 2.5 %[5] λόγω των τεραστίων αναγκών της και της στόχευσης για δημιουργία στρατηγικών αποθεμάτων οδήγησε στην εισαγωγή 31 εκατ. τόνων ανά μήνα με τελικό αποτέλεσμα τους περίπου 372 εκατ. τόνους το 2015[6] από 308 το 2014[7].
Εικόνα 1[8]
Ως συνέπεια του μολυσμένου αέρα από την χρήση άνθρακα η κινεζική κυβέρνηση σκοπεύει να ελαττώσει την χρήση άνθρακα[9] και να στραφεί στο φ.α. ως πιο φιλικό καύσιμο προς το περιβάλλον και την ανθρώπινη υγεία.
Τα εκτιμώμενα αποθέματα φ.α. της Κίνας ανέρχονται στα 56 tcm με ανακτήσιμα τα 22[10], με την BP όμως να τα εκτιμά στα 3,8 tcm στο τέλος του 2015[11].
Για το 2016 η ζήτηση της Κίνας θα ανήρχετο στους 550 εκατ. τόνους πετρελαίου, εκ των οποίων οι 220 θα παραχθούν εγχωρίως και οι 330 θα εισαχθούν και αναφορικά με το φ.α η συνολική κατανάλωση θα ανήρχετο στα 205 bcm φ.α ανερχόμενο στο 6.2 % της πίτας με τις εισαγωγές του να διαμορφώνονται και 60 bcm.[12]
Εικόνα 2 Πηγή: Forbes[13]
Το αδιαμφισβήτητο δεδομένο είναι πως εγχώρια παραγωγή της δεν καλύπτει τις ανάγκες της με αναπόδραστη συνέπεια την αύξηση των εισαγωγών από χώρες του εξωτερικού, με την Ρωσία να αποτελεί έναν πολύ σημαντικό προμηθευτή.
Σύμφωνα με την Gazprom, την μεγαλύτερη εταιρεία φυσικού αερίου στον κόσμο, η Ρωσία κατείχε 36.147 tcm φ.α[14] και 80 δις βαρέλια πετρελαίου[15].
Συνεπώς τα δεδομένα απ’ την μια, της ταχέως αυξανόμενης ανάγκης της Κίνας για υδρογονάνθρακες και απ’ την άλλη της ύπαρξης γιγαντιαίων αποθεμάτων φ.α και πετρελαίου στο έδαφος της Ρωσίας, τις καθιστούν την ιδανική «εταιρική σχέση». Αν συνυπολογίσουμε και την γεωγραφική γειτνίαση τότε ολοκληρώνεται η πρόσληψη αυτή.
Τα δεδομένα όμως επιτρέπουν μια τέτοια θεώρηση; Όπως όλη η πραγματικότητα έτσι και η φύση της σχέσης τους είναι πολύ πιο περίπλοκη για να είναι μια μονοδιάστατη υπόθεση. Η σχέση τους είναι ένα μείγμα ιστορικής δυσπιστίας, οικονομικού υπολογισμού, μακροπρόθεσμων αποκλινουσών γεωστρατηγικών επιδιώξεων και διαφορετικών επιπέδων δυναμισμού με κοινό σημείο αναφοράς την αντίθεση στην αμερικανική διεθνή τάξη και την αναγνώριση τους ως δυνάμεων με δικαιώματα ηγεμόνευσης επί των περιοχών τους.
Αρχής γενομένης από την δεκαετία του 1990, με τις τιμές του πετρελαίου σε χαμηλά επίπεδα η Ρωσία επιθυμούσε την συνεργασία με την Κίνα, η οποία αντιθέτως ήταν απρόθυμη να κλείσει συμφωνίες με απώτερο σκοπό να αποσπάσει όσο πιο πολλά οφέλη θα μπορούσε. Με την άνοδο των τιμών οι ρόλοι αντιστράφησαν και αυτή που επιθυμούσε την συνεργασία ήταν η Κίνα[16]. Οι εισαγωγές πετρελαίου από την Ρωσία ήταν το 1995 1,000 b/d ενώ το 2016 ανήλθαν σε 1,05 εκατ. b/d[17]. Σχετικά με το φ.α ενώ μέχρι το 2008[18] η εγχώρια παραγωγή κάλυπτε σε μεγάλο μέρος τις ανάγκες της για τροφοδοσία, η αύξηση κατά 16%[19], το 2016 την ώθησε να καταναλώσει 197,3 bcm[20]. Κατέστη έτσι ο τέταρτος καταναλωτής φ.α στον κόσμο[21]. Οι προβλέψεις αναφέρουν πως μέχρι το 2020 η συνεισφορά του φ.α. στην κατανάλωση ενέργειας θα αυξηθεί στο 11% από το 2 % που ήταν το 1996[22].
Θα πρέπει να έχουμε υπ’ όψιν μας πως και η Κίνα και η Ρωσία είναι κρατικοί δρώντες που επιδιώκουν την εξυπηρέτηση του εθνικού συμφέροντός τους με την μεγιστοποίηση των κερδών στην διεθνή σκακιέρα.[23] Όσο η συνεργασία τους εξυπηρετεί αυτόν τον όρο οι πολιτικές τους θα συγκλίνουν.
Αφ’ ενός, η επιβολή κυρώσεων από τις ΗΠΑ-Ευρώπη στην Ρωσία λόγω της σύγκρουσης στην Ουκρανία και της προσάρτησης της Κριμαίας, η ακύρωση του αγωγού South Stream[24], αλλά και η επιθυμία της Ευρώπης για διαφοροποίηση των ενεργειακών πηγών και ελαχιστοποίηση της εξάρτησης από το ρωσικό φ.α[25], αναδεικνύουν την ανάγκη η Μόσχα να βρει νέους πελάτες. Αφ’ ετέρου η κινεζική επιθυμία για ενεργειακή τροφοδοσία υπηρετώντας την ενεργειακή ασφάλεια και την οικονομική ανάπτυξη, μπορεί να επιτευχθεί διαμέσου αγωγών που θα διασχίζουν τα χερσαία κοινά σύνορά τους, αποφεύγοντας την θαλάσσια όδευση λόγω της απειλητικής κυριαρχίας αντιθετικών δυνάμεων[26]. Έτσι ένα πλέγμα αγωγών αρθρώθηκε μεταξύ των δυο χωρών. Ο κύριος αγωγός πετρελαίου είναι ο Eastern Siberia-Pacific Ocean (ESPO) Pipeline (1,2,3) της Transneft χωρητικότητας 2 m b/d[27] με τον οποίο συνδέονται και άλλοι τρεις[28]. Το 2013 η Rosneft συμφώνησε να τροφοδοτήσει με 365 εκατ τόνους πετρελαίου για τα επόμενα 25 χρόνια, αξίας $270 δις[29].
Την επόμενη χρονιά παρουσία των πρόεδρων Πούτιν και Σι Σινπίνγκ, η Gazprom και η CNPC, υπέγραψαν συμβόλαιο για παροχή 38 bcm/y φ.α για 30 χρόνια, αξίας $400 δις[30] δια του Power of Siberia[31]. Πέραν της οικονομικής βαρύτητας η συμφωνία υπήρξε μια εμφατική δήλωση εκ μέρους της Ρωσίας περί της ύπαρξης εναλλακτικών επιλογών και πως παρ’ όλη την επιδιωκόμενη απομόνωση που προσπαθούσε να της επιβάλει η Δύση, αυτή απολάμβανε ισχυρής υποστήριξης[32].
Έτσι, οι λόγοι που οδήγησαν σε αυτήν την «σύμπραξη» είναι, εκ μέρους της Ρωσίας, η επανάσταση του σχιστολιθικού αερίου[33] (shale gas) από τις ΗΠΑ[34], τα προβλήματα με τον προϋπολογισμό των εταιρειών ενέργειας[35]. Εκ μέρους τώρα της Κίνας τα μειούμενα αποθέματα πετρελαίου και φ.α[36], οι αυξανόμενες τιμές και η ανάγκη διασφάλισης της ενεργειακής ασφάλειας[37] οδήγησαν στην επίτευξη αυτής της συμφωνίας.
Η ενεργειακή στρατηγική είναι όπως είναι φυσικό, τμήμα της εθνική υψηλής στρατηγικής κάθε χώρας, αφού είναι μέσο υποβοήθησης εγχώριων στόχων που εξυπηρετούν την ασφάλεια. Για την κατανόηση των σινο-ρωσικών σχέσεων δεν επαρκεί ούτε το σχήμα του «γάμου ευκολίας» αλλά ούτε και του «ισχυρού άξονα»[38]. Είναι ακριβώς μια «ολοκληρωμένη στρατηγική εταιρική σχέση συντονισμού»[39], πράγμα που δηλώνει το βάθος αλλά και την ύπαρξη ορίων. Δεν είναι δηλαδή μια συμμαχία.
Οι ανακατατάξεις ισχύος που διαδραματίζονται λόγω, της αντιπαράθεσης Ρωσίας-Δύσης για θέματα ενέργειας, το ουκρανικό, το συριακό και της εκατέρωθεν ανάμειξης στα εσωτερικά των χωρών και της Κίνας-Δύσης για την Νότια Σινική και Ανατολική Σινική Θάλασσα, ώθησαν την Κίνα-Ρωσία να δηλώσουν την συγχώνευση της ρωσικής εμπνεύσεως Ευρασιατική Οικονομική Ένωση με την κινεζικής ‘’Δρόμο του Μεταξιού’’[40]. Όπως επίσης επέτρεψαν την εμβάθυνση των στρατιωτικών τους σχέσεων μέσω διεξαγωγής ναυτικών ασκήσεων[41] και τις πωλήσεις όπλων αιχμής στην Κίνα[42].
Παρά την εντυπωσιακή εμβάθυνση υπάρχουν ζητήματα ανταγωνιστικής φύσεως. Υπάρχει ο φόβος της κινεζικής εισχώρησης στον οικονομικό τομέα της Ρωσίας και της εποίκησης της Άπω Ανατολής από Κινέζους, απειλώντας την ασφάλεια της Ρωσίας και την εδαφική της ακεραιότητα[43]. Κυρίως οι φόβοι εστιάζονται στο ενδεχόμενο της εξάρτησης της Ρωσίας από την Κίνα όπως και της αύξουσας επιρροής της δεύτερης στην Κεντρική Ασία, χώρου του «εγγύς εξωτερικού» της πρώτης[44].
Τέλος, είναι φανερό πως ενώ η ενεργειακή συνεργασία Κίνας-Ρωσίας είναι ένα γεγονός με γεωπολιτικές προεκτάσεις που θα αναδιαμορφώσουν την περιφερειακή αρχιτεκτονική ασφαλείας αλλά δεν αποτελεί πανάκεια για την υπέρβαση των σταθερών δεδομένων του διεθνούς γίγνεσθαι.
[1] CIA, The World Factbook, China, Economy, [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ch.html]
[2] EIA, China, Total primary energy consumption https://www.eia.gov/beta/international/analysis.cfm?iso=CHN
[3] EIA, Total Petroleum and Other Liquids Production 2016, https://www.eia.gov/beta/international/
[4] BP, Statistical Review of World Energy, Total Oil Reserves, June 2016, http://www.bp.com/content/dam/bp/pdf/energy-economics/statistical-review-2016/bp-statistical-review-of-world-energy-2016-oil.pdf
[5] Reuters, Meng Meng, China’s oil demand growth at three-year low in 2016, 7 Feb 2017, http://www.reuters.com/article/us-china-oil-demand-idUSKBN15N05B
[6] Forbes, Damon Evans, China’s Oil Imports Will Keep Surging, Rebalancing Global Market, 14 Sep 2016, https://www.forbes.com/sites/damonevans/2016/09/14/chinas-oil-imports-will-keep-surging-rebalancing-global-markets/#23326ea63483
[7][7] ΙΕΑ,China, Statistics, Oil for 2014, https://www.iea.org/statistics/statisticssearch/report/?country=China&product=oil
[8] The Fuse, China’ s Oil Supply Declines Could Prove Critical in Rebalancing the Oil Market, 22 Apr 2016, http://energyfuse.org/chinas-oil-supply-declines-prove-critical-rebalancing-oil-market/
[9] The Diplomat, Ma Tianjie, China’ s 5 Year Plan for Energy, 6 Aug. 2016, http://thediplomat.com/2016/08/chinas-5-year-plan-for-energy/
[10] IEA, Nobuyuki Higashi, Natural Gas in China, June 2009, https://www.iea.org/publications/freepublications/publication/nat_gas_china.pdf
[11] Statistical Review of World Energy, Total Oil Reserves, June 2016, http://www.bp.com/content/dam/bp/pdf/energy-economics/statistical-review-2016/bp-statistical-review-of-world-energy-2016-oil.pdf
[12] Reuters, Adam Rose, China sees energy consumption rising in 2016: Xinhua, 29 Dec 2015, http://www.reuters.com/article/us-china-energy-idUSKBN0UC0YN20151229
[13] Forbes, Jude Clemente, China’s Rising Natural Gas Demand, Pipelines and LNG, 24 Apr 2016 https://www.forbes.com/sites/judeclemente/2016/04/24/chinas-rising-natural-gas-demand-pipelines-and-lng/#1adf860e5d00
[14] Gazprom, Gas and Oil Reserves, http://www.gazprom.com/about/production/reserves/
[15] EIA, Russia, Oil, https://www.eia.gov/beta/international/analysis.cfm?iso=RUS
[16] Erica Downs, Sino-Russian Energy Relations, https://www.brookings.edu/wp-content/uploads/2016/06/0823_china_russia_energy_downs.pdf
[17] Reuters, C. Aizhu & Meng Meng, Russia bets Saudi Arabia as China’s top crude oil supplier in 2016, 23 Jan 2017, http://www.reuters.com/article/us-china-economy-trade-crude-idUSKBN1570VJ
[18] University of Oxford, Energy Relations between Russia and China: Playing Chess with Dragon, Aug 2016, https://www.oxfordenergy.org/wpcms/wp-content/uploads/2016/08/Energy-Relations-between-Russia-and-China-Playing-Chess-with-the-Dragon-WPM-67.pdf
[19] Duke University, Tingting Tang, China’s Natural Gas Imports and Prospects, Apr 2014, σελ, 5 https://dukespace.lib.duke.edu/dspace/bitstream/handle/10161/8459/MP_Final_Tang.pdf?sequence=1
[20] BP, Statistical Review of World Energy, Natural Gas: Consumption in bcm, Jun 2016, σελ 23 https://www.bp.com/content/dam/bp/pdf/energy-economics/statistical-review-2016/bp-statistical-review-of-world-energy-2016-full-report.pdf
[21] CIA, The World Factbook, China, Energy,Natural Gas consumption, https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ch.html
[22] RAND, Energy demand and supply in China, σελ. 5 https://www.rand.org/content/dam/rand/pubs/monograph_reports/MR1244/MR1244.ch2.pdf
[23] John Mearsheimer, Η τραγωδία της πολιτικής των Μεγάλων Δυνάμεων, 2011
[24] Καθημερινή, Ο Πούτιν ακυρώνει τον South Stream, 2 Δεν 2014, http://www.kathimerini.gr/794108/article/epikairothta/kosmos/o-poytin-akyrwnei-ton-south-stream
[25] Foreign Affairs, Θεόδωρος Πανάγιος, 23 Οκτ 2014, http://foreignaffairs.gr/articles/70028/theodoros-panagos/eyropaiki-energeiaki-enosi?page=show
[26] Η Κίνα και οι Άλλοι..
[27] EIA, Russia, Table 3. Russia’s major crude oil pipelines, https://www.eia.gov/beta/international/analysis.cfm?iso=RUS
[28] Hydrocarbon technology, ESPO Pipeline, Siberia, Russia, http://www.hydrocarbons-technology.com/projects/espopipeline/
[29] Financial Times, C. Weaver & N. Buckley, Russia and China agree $270bn oil deal, 21 Jun 2013 https://www.ft.com/content/ebc10e76-da55-11e2-a237-00144feab7de
[30] The Guardian, A. Luhn & T. Macalister, Russia signs 30-year deal worth $400 bn to deliver gas in China, 21 May, https://www.theguardian.com/world/2014/may/21/russia-30-year-400bn-gas-deal-china
[31] Gazprom, Power of Siberia, http://www.gazprom.com/about/production/projects/pipelines/built/ykv/
[32]University of Oxford, Keun-Wook Paik, Sino-Russian Gas and Oil Cooperation, The Gas Deals, 2015, σελ. 7, https://www.oxfordenergy.org/wpcms/wp-content/uploads/2015/04/WPM-59.pdf
[33] EBR, Σταύρος Πετρολέκας, Η επανάσταση με τις πέτρες: Σχιστολιθικά πετρώματα και υδρογονάνθρακες, 4 Φεβρ 2011, http://www.europeanbusiness.gr/page.asp?pid=272
[34] Energypress, Ν. Τσάφος, Οι ΗΠΑ σε πόλεμο φυσικού αερίου με την Ρωσία, 24 Μαΐου 2016, https://energypress.gr/news/oi-ipa-se-polemo-fysikoy-aerioy-me-tin-rosia
[35] Harvard Kennedy School, Morena Skalamera, Pipeline Pivot, May 2014, https://www.belfercenter.org/sites/default/files/files/publication/Skalamera%20policy%20brief.pdf
[36] Harvard Kennedy School, Morena Skalamera, Pipeline Pivot, May 2014, https://www.belfercenter.org/sites/default/files/files/publication/Skalamera%20policy%20brief.pdf
[37] Harvard Kennedy School, Morena Skalamera, Pipeline Pivot, May 2014, https://www.belfercenter.org/sites/default/files/files/publication/Skalamera%20policy%20brief.pdf
[38] Foreign Affairs, J. Stokes & Alex. Sullivan, Η σινο-ρωσική προσέγγιση, 21 Αυγ. 2015 http://www.foreignaffairs.gr/articles/70465/jacob-stokes-kai-alexander-sullivan/i-sino-rosiki-proseggisi?page=show
[39] MoFA of PRC, Yang Jiechi Chairs the 12th Round of China-Russia Strategic Security Consultation, 9 De. 2016 http://www.fmprc.gov.cn/mfa_eng/zxxx_662805/t1397436.shtml
[40] RT, Russia, China agree to integrate Eurasian Union, Silk Road, signs deal, 8 May 2015, https://www.rt.com/business/256877-russia-china-deals-cooperation/
[41] Foreign Affairs, Eliz. Wishnick, Ρωσία και Κίνα σαλπάρουν, 27 May 2015 http://www.foreignaffairs.gr/articles/70344/elizabeth-wishnick/rosia-kai-kina-salparoyn?page=show
[42] Sputnik, Russia-China S-400 deal and Other Defense Agreements Unnerve Washington, 22 Mar 2017, https://sputniknews.com/military/201703221051836453-russia-china-s400-cooperation/
[43] Foreign Affairs, Fu Ying, Πως βλέπει η Κίνα την Ρωσία, 27 Δεκ. 2016, http://www.foreignaffairs.gr/articles/71030/fu-ying/pos-blepei-i-kina-tin-rosia?page=show
[44] Foreign Affairs, T.S.Eder & Mikko Huotari, Η αποτυχία της «στροφής» της Μόσχας στην Κίνα, 29 Απρ. 2016, http://www.foreignaffairs.gr/articles/70786/thomas-s-eder-kai-mikko-huotari/i-apotyxia-tis-%C2%ABstrofis%C2%BB-tis-mosxas-pros-tin-kina
