Οι Σαουδάραβες κυνηγούν τη μουσουλμανική αδελφότητα και η Τουρκία είναι στο δρόμο τους

Ακούγοντας τον Donald Trump να ομιλεί κατά τη διάρκεια του πρόσφατου ταξιδιού του εκεί, η Μέση Ανατολή χωρίστηκε σε αντίπαλα στρατόπεδα και είναι προφανές σε ποιό είναι οι “καλοί”.

Δεν χρειάστηκε πολύς χρόνος για να ανατραπεί δημοσίως αυτή η θεωρία. Μέσα σε λίγες εβδομάδες από την αναχώρηση του προέδρου, μια κρίση ξέσπασε στο Κατάρ και βρήκε τους συμμάχους των ΗΠΑ στα μαχαίρια. Περισσότερο από αυτό, έδειξε ότι δεν υπάρχουν μόνο δύο μπλοκ εξουσίας στην περιοχή. Υπάρχουν τουλάχιστον τρία.

Μια συμμαχία υπό την ηγεσία της Σαουδικής Αραβίας φαίνεται ότι απολαμβάνει την πλήρη υποστήριξη του Trump. Το Ιράν είναι επικεφαλής ενός συνασπισμού των εχθρών της Αμερικής. Αλλά ένα τρίτο μπλοκ, πιο χαλαρό και πιο δύσκολο να ταξινομηθεί, βρίσκεται στο επίκεντρο της διαμάχης, στην καρδιά των παγκόσμιων αποθεμάτων πετρελαίου. Περιλαμβάνει το Κατάρ, το οποίο φιλοξενεί μια μεγάλη στρατιωτική βάση των ΗΠΑ. Την Τουρκία, μέλος του ΝΑΤΟ. Και η χωρίς πατρίδα, συγκλονισμένη αλλά ανθεκτική ομάδα που υποστηρίζουν και τα δύο έθνη: η Μουσουλμανική Αδελφότητα.

Το 90χρονο ισλαμικό κίνημα βρίσκεται στο κατώφλι των Σαουδαράβων και άλλων μοναρχιών του Κόλπου, μετά τις αραβικές εξεγέρσεις στην αρχή αυτής της δεκαετίας, όταν έλαβε για σύντομο χρονικό διάστημα την εξουσία, μετά τη νίκη στις εκλογές στην Αίγυπτο και φαινόταν να επαναλαμβάνει το κάλεσμα της και αλλού .

“Θεωρούν την Αδελφότητα ως το μοναδικό οργανωμένο, διακρατικό κίνημα που προσφέρει ένα διαφορετικό μοντέλο πολιτικής δραστηριότητας και νομιμότητας”, δήλωσε ο Shadi Hamid, ανώτερος συνεργάτης του Brookings Institution, ο οποίος εργάστηκε στο κέντρο του think-tank στη Ντόχα. «Την βλέπουν ως απειλή. Γι ‘αυτό η Μουσουλμανική Αδελφότητα είναι τόσο διχαστική. Επειδή εγκολπώνει αυτό το θεμελιώδες χάσμα της Αραβικής Άνοιξης».

Αυτή η ατζέντα ήταν εμφανής στις απαιτήσεις που υποβλήθηκαν στο Κατάρ. Σε μια μερική απαγόρευση, το μικρό πλούσιο σε φυσικό αέριο έθνος κλήθηκε να περιορίσει τους δεσμούς με το Ιράν και να τερματίσει την στήριξή του στην Αλ Κάιντα και το Ισλαμικό Κράτος, τις ομάδες που κατατάσσουν οι περισσότερες δυτικές χώρες στις τρομοκρατικές.

Διατάχθηκε επίσης να σταματήσει να υποστηρίζει την Αδελφότητα, την οποία οι δυτικές χώρες δεν κατατάσσουν στους τρομοκράτες. Να κλείσει τον φιλικό προς την Αδελφότητα ραδιοτηλεοπτικό οργανισμό Al Jazeera· και να εκδιώξει τα τουρκικά στρατεύματα από τη νέα βάση τους στο Κατάρ.

Το Κατάρ απέρριψε το τελεσίγραφο, αλλά θα παραδώσει επίσημη απάντηση τη Δευτέρα, αφού ο συνασπισμός υπό την ηγεσία της Σαουδικής Αραβίας συμφώνησε σε διήμερη παράταση της προθεσμίας του για το Κατάρ, να ανταποκριθεί στα αιτήματά του. Η Τουρκία υποσχέθηκε στήριξη στο εμπλεκόμενο εμιράτο και έσπευσε μέσω ενός νομοσχεδίου που επέτρεπε την ανάπτυξη ενός συμβολικού αριθμού στρατιωτών και πραγματοποίησε κοινή στρατιωτική άσκηση κοντά στην πρωτεύουσα του Κατάρ, τη Ντόχα. Τα αιτήματα αυτά αποτελούν μια επίθεση κατά της κυριαρχίας του Κατάρ και η συζήτηση για την εκδίωξη των τουρκικών στρατευμάτων είναι «ασέβεια», δήλωσε ο Πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.

Το Κατάρ, όπως και οι σύμμαχοί του στον Κόλπο, που μετατράπηκαν σε ανταγωνιστές του, η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, είναι μια αυταρχική μοναρχία. Δεν επιτρέπει σε πολιτικές ομάδες όπως η Αδελφότητα να έχει λόγο στις δικές της υποθέσεις, ακόμη και αν τους στηρίζει αλλού. Αλλά ο Ερντογάν, ως εκλεγμένος ισλαμιστής ηγέτης, ισχυρίζεται ότι υπάρχει μια βαθύτερη συγγένεια. Το κυβερνών κόμμα του θεωρεί τον εαυτό του ως προϊόν των ίδιων δημογραφικών δυνάμεων που έφεραν την Αδελφότητα στην εξουσία στην Αίγυπτο, στην αποκορύφωση της Αραβικής Άνοιξης.

Αυτός είναι ένας λόγος για τον οποίο ο Amr Darrag ζει τώρα στην Κωνσταντινούπολη.

Υπήρξε υπουργός σχεδιασμού στην κυβέρνηση της Αδελφότητας της Αιγύπτου. Αφού ο πρόεδρος του, Mohammed Mursi, απομακρύνθηκε από το στρατό το 2013, εν μέσω μεγάλων διαμαρτυριών κατά της κυβέρνησής του, πολλοί ηγέτες της Αδελφότητας βρέθηκαν στη φυλακή. Ο Darrag έφυγε για το Κατάρ. Στη συνέχεια μετακόμισε στην Τουρκία, όπου είναι επικεφαλής του Αιγυπτιακού Ινστιτούτου Πολιτικών και Στρατηγικών Σπουδών στη Yenibosna, ένα προάστιο της Κωνσταντινούπολης, το οποίο αναπτύσσεται πρόσφατα, μετά από εισροή αράβων επιχειρηματιών.

Ο Ντάρανγκ λέει ότι δέχθηκε θερμό καλωσόρισμα από την τουρκική κυβέρνηση, η οποία αντιτάχθηκε έντονα στο πραξικόπημα της Αιγύπτου – όπως ακριβώς έκανε και η Σαουδική Αραβία. Όταν το Κατάρ, υπό πίεση, επιχείρησε να διαρρήξει τους δεσμούς του με την Αδελφότητα το 2014, έτος κατά το οποίο οι Σαουδάραβες και τα ΗΑΕ την χαρακτήρισαν τρομοκρατική ομάδα, το έθνος του Κόλπου είχε Τουρκική υποστήριξη. Όπως συμβαίνει και τώρα.

“Η Τουρκία συμπαραστέκεται στο Κατάρ επειδή υπάρχει η πεποίθηση ότι, εάν το Κατάρ παραδοθεί ή πέσει, τότε η Τουρκία γίνεται ευάλωτη”, δήλωσε ο Darrag. Αν και οι δύο χώρες άλλαζαν την πορεία τους, “θα ήταν ίσως το τέλος των μετριοπαθών ισλαμικών κινημάτων στην περιοχή, για κάποιο χρονικό διάστημα“.

Είναι ξεκάθαρο ποιος θα πάρει τη θέση τους, σύμφωνα με τον Yasin Aktay, έναν βουλευτή από το κόμμα του Ερντογάν, που ήταν το πρόσωπο κλειδί στις σχέσεις του με την Αδελφότητα. Η ομάδα “αντιπροσωπεύει την ισλαμική δημοκρατία”, ανέφερε σε συνέντευξή του. «Και αν την απομακρύνετε από τη σφαίρα της δημοκρατίας, τότε θα έχετε να κάνετε με ομάδες όπως το Ισλαμικό κράτος».

Φυσικά, οι Σαουδάραβες και οι σύμμαχοί τους δεν συμφωνούν ότι η Αδελφότητα είναι μετριοπαθής. Ένας υπουργός Εσωτερικών της Σαουδικής Αραβίας την αποκάλεσε κάποτε την «πηγή όλων των κακών» του βασιλείου. Τα ΗΑΕ έχουν φυλακίσει δεκάδες ανθρώπους, κατηγορώντας τους ότι εργάζονταν για λογαριασμό της ομάδας, με σκοπό την κατάληψη της εξουσίας.

Η Αδελφότητα “θεωρείται ως ένας οργανισμός που παρεμβαίνει σε υποθέσεις άλλων χωρών μέσω μυστικών πυρήνων και τρομοκρατίας”, δήλωσε ο Ghanem Nuseibeh, ιδρυτής, με έδρα στο Λονδίνο, της Cornerstone Global Associates.

Τις πρώτες εβδομάδες της, η κυβέρνηση Trump εξέτασε την ιδέα να ακολουθήσει τον ηγέτη της Σαουδικής Αραβίας και να χαρακτηρίσει την Αδελφότητα ως τρομοκρατική ομάδα. Δεν το έχει κάνει. Ο υπουργός Εξωτερικών Rex Tillerson είπε στην Επιτροπή Εξωτερικών Υποθέσεων του Σώματος της Βουλής τον περασμένο μήνα, ότι ορισμένα στοιχεία της οργάνωσης έχουν ενταχθεί στις κυβερνήσεις ορισμένων χωρών και “το έχουν κάνει, αποκηρύσσοντας τη βία“.

Η οργάνωση έχει παρουσιάσει σημάδια κατακερματισμού, μετά το πραξικόπημα στην Αίγυπτο, το οποίο ήλθε μετά από ένα, συχνά χαοτικό, έτος του καθεστώτος της Αδελφότητας. Οι αναλυτές λένε ότι μερικά πρώην μέλη της έχουν εκτελέσει επιθέσεις εναντίον των αιγυπτιακών δυνάμεων ασφαλείας.

Ο Darrag λέει ότι, οι υπάρχουσες διασπάσεις της Αδελφότητας, δεν έχουν να κάνουν με τη χρήση βίας, αλλά με το πώς τα πράγματα θα μπορούσαν να είχαν γίνει διαφορετικά, όταν η εξέγερση του 2011 άνοιξε τον δρόμο προς την εξουσία. Υπήρξε μια ευκαιρία να εκκαθαριστεί το παλιό, διεφθαρμένο καθεστώς ασφάλειας και να δημιουργηθεί μια δημοκρατική πολιτική, είπε. “Εκατομμύρια άνθρωποι βγήκαν στους δρόμους, επιθυμώντας αλλαγή“. Αλλά “επειδή η Αδελφότητα δεν είναι επαναστατικό κίνημα αλλά μία σταδιακή μεταρρυθμιστική κίνηση, προσαρμόστηκε στην ατζέντα του στρατού” και πλήρωσε υψηλό τίμημα .

Τέτοιες ερωτήσεις είναι γνωστές στον Ερντογάν, ο οποίος μάχεται τον παραδοσιακά κοσμικό στρατό της Τουρκίας, από τότε που ανέλαβε την εξουσία το 2003. Επέζησε μιας προσπάθειας πραξικοπήματος πριν από ένα χρόνο. Ο Mithat al-Haddad, μέλος του διοικητικού συμβουλίου της Μουσουλμανικής Αδελφότητας και αιγύπτιος εξόριστος στην Κωνσταντινούπολη, θυμάται πολύ καλά τη νύχτα της 15ης Ιουλίου 2016. Όταν η εξουσία του κρεμόταν απο μια κλωστή και ο Ερντογάν είχε εξαφανιστεί για αρκετές ώρες, είπε, «σκεφτόμασταν, η αιγυπτιακή κοινότητα και οι Άραβες γενικά, πού να πάμε μετά απο δώ».

Οι ιδεολογικές συμπάθειες δεν είναι ο μόνος λόγος για τους δεσμούς της Τουρκίας με το Κατάρ, την πλουσιότερη χώρα του κόσμου με βάση το κατά κεφαλήν ΑΕΠ. Το Κατάρ ήταν ο δεύτερος μεγαλύτερος ξένος επενδυτής στην Τουρκία τους πρώτους τέσσερις μήνες του τρέχοντος έτους. Οι εταιρείες της έχουν αποκτήσει μερίδια σε τράπεζες, ραδιοτηλεοπτικά μέσα και αμυντικές βιομηχανίες.

Όταν όμως πρόκειται για το εμπόριο, η Σαουδική Αραβία και τα ΗΑΕ προηγούνται. Αγόρασαν το περασμένο έτος 8,6 δισεκατομμύρια τουρκικές εξαγωγές, σχεδόν 20 φορές περισσότερο από το Κατάρ.

Ίσως γι ‘αυτό η υποστήριξη του Ερντογάν στο Κατάρ δεν συνοδεύτηκε από οποιαδήποτε σκληρή ρητορεία προς τους Σαουδάραβες. Είναι ικανός να υβρίζει τους συναδέλφους μουσουλμάνους ηγέτες, που πηγαίνουν στην λάθος πλευρά. «Δεν είστε ο συνομιλητής μου, δεν βρίσκεστε σε επίπεδο μου», κατακεραύνωνε τον ιρακινό πρωθυπουργό Χάιντερ αλ-Αμπάντι πέρυσι, εν μέσω διαμάχης για την παρουσία των τουρκικών στρατευμάτων στη γειτονική χώρα. “Δεν είστε της ίδιας ποιότητας με εμένα.”

Αντίθετα, ακόμη και όταν επικρίνει την αντιμετώπιση του Κατάρ τις τελευταίες εβδομάδες, ο Τούρκος πρόεδρος αναφέρεται με σεβασμό στον Σαουδάραβα βασιλέα Salman ως «υπηρέτη των δύο Ιερών Πόλεων του Ισλάμ», έναν τίτλο που χρησιμοποιούνταν από τους Οθωμανούς χαλίφηδες για τέσσερις αιώνες.

Η Τουρκία είναι σημαντική για τις ΗΠΑ με κάθε τρόπο, από τη φιλοξενία μιας βασικής αεροπορικής βάσης κοντά στα συριακά σύνορα, έως την ένταξη στις αποστολές του ΝΑΤΟ στο Αφγανιστάν και αλλού. Ο Ερντογάν δεν έχει δείξει τη βούληση να ενταχθεί σε οποιοδήποτε αντι-Σαουδικό μπλοκ. Ούτε θέλει να αλλάξει πλευρά, πηγαίνοντας με το βασίλειο και κόβοντας τις επαφές με το Κατάρ και την Αδελφότητα, έτσι απλά.

Και αυτό δείχνει πως η εκστρατεία της Σαουδικής Αραβίας κατά του Κατάρ, που προκλήθηκε από τον Trump, μπορεί να έχει θολώσει ακόμα περισσότερο τις διαχωριστικές γραμμές στη Μέση Ανατολή, αντί να δημιουργήσει το ενιαίο μέτωπο που επιδίωκε ο πρόεδρος.

Όταν οι Σαουδάραβες έκλεισαν τα μοναδικά χερσαία σύνορα του Κατάρ, εμποδίζοντας μια κύρια διαδρομή για εισαγωγές τροφίμων, η Τουρκία ήταν μια από τις δύο περιφερειακές δυνάμεις που προσφέρθηκαν να βοηθήσουν και να διατηρήσουν τα ράφια των σούπερ μάρκετ γεμάτα κατά τη διάρκεια του Ισλαμικού ιερού μήνα του Ραμαζανιού.

Η άλλη ήταν το Ιράν.